Chứng minh nghệ thuật miêu tả cảnh ngụ tình trong bài Qua Đèo Ngang

Đề bài: Chứng minh nghệ thuật miêu tả cảnh ngụ tình trong bài Qua Đèo Ngang

Chứng minh nghệ thuật miêu tả cảnh ngụ tình trong bài Qua Đèo Ngang

Đèo Ngang nằm ở chân ngọn Hoành Sơn, một dãy núi nhỏ của Trường Sơn, chia cắt ranh giới giữa hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh. Đây là nguồn cảm hứng của nhiều văn nhân thi sĩ như Cao Bá Quát với Đăng Hoành Sơn, Nguyễn Khuyến với Quá Hoành Sơn, và không thể không kể đến Bà Huyện Thanh Quan với bài thơ nổi tiếng Qua Đèo Ngang. Bà là một trong hai nữ thi sĩ tài năng nhất của văn hóa trung đại Việt Nam cùng với Hồ Xuân Hương. Khác với phong cách cá tính, sắc sảo của chúa thơ Nôm, Bà Huyện Thanh Quan lại chinh phục độc giả bằng lối viết nhẹ nhàng, sâu lắng, tràn ngập cảm xúc suy tư. Đặc biệt, thủ pháp tả cảnh ngụ tình trong Qua Đèo Ngang làm nổi bật phong cách thơ của bà.

Khi đọc Qua Đèo Ngang, bạn sẽ nhận thấy bài thơ chủ yếu tập trung vào mô tả cảnh, nếu không hiểu rõ về bối cảnh sáng tác và tâm trạng tác giả, bạn có thể nhầm lẫn và xem đó như một bức tranh phong cảnh thiên nhiên u tối. Nhưng khi đọc và phân tích từng ý, bạn sẽ thấu hiểu tình cảm của nhà thơ trong từng câu chữ, từng khung cảnh. Dừng lại để mô tả một vật thể cũng chính là mô tả tình cảm, sâu sắc đến không ngờ.

'Dạo bước qua Đèo Ngang, bóng tà xế chiều,
Cỏ cây chen đá, lá kề hoa.'

Bắt đầu bài thơ với hai dòng đề, tác giả tạo ra bức tranh về lưng đèo rộng lớn, đầy đủ và mở ra một không gian buồn bã. Nét buồn đó đến từ thời điểm được mô tả trong bài với cụm từ 'bóng tà', không chỉ là một khoảnh khắc cụ thể, mà là một miêu tả mơ hồ về khoảnh khắc hoàng hôn sắp kết thúc, khi ánh sáng cuối cùng của ngày xen kẽ với màu đen của đêm tối, tạo ra một bức tranh màu xam xám phủ lên núi rừng. Môi trường nhạt nhòa, im lặng và buồn bã. Cụm từ 'bóng tà' mang đến cảm giác giảm bớt nhẹ nhàng, một chút day dứt, như sự tiếc nuối về cái gì đó chuẩn bị kết thúc. Trong thực tế, khoảnh khắc mặt trời lặn, buổi chiều tàn, ngày tàn luôn đem lại nỗi buồn không tên, đặc biệt với những con người nhạy cảm như tác giả, nỗi buồn trở nên thấm sâu và lan tỏa vào không gian xung quanh. 'Cỏ cây chen đá, lá kề hoa' tạo ra cảm giác rậm rạp, u tối, cây cỏ chen chúc nhau, gây ra sự lạnh lùng, ghê rợn, kết hợp với bức tranh tối tăm tạo ra nhiều suy tư trong tâm hồn tác giả.

'Dưới núi, lùa thả bóng dáng mảnh mai
Bên sông chợ, đàn trẻ nhà cửa rộn ràng'

Hình ảnh khung cảnh thiên nhiên hoang vắng mở đầu có sự xuất hiện của con người, nhưng bằng nghệ thuật đảo ngữ, 'lom khom' và 'lác đác' đặt ở đầu câu thơ, tạo nên một ý khác lạ. 'Lom khom' đưa ta đến hình ảnh tiều phu gánh củi, nền sống của con người trở nên nhỏ bé và chìm đắm trong vẻ hùng vĩ của thiên nhiên. Mặc dù chỉ có 'vài chú', nhưng con người trở nên như là một phần nhỏ bé, thiên nhiên lấn át. Cảnh nhà cửa xuất hiện, nhưng từ 'lác đác' lại truyền đạt sự chán nản, mệt mỏi, tạo nên không khí buồn bã, heo hút trong buổi chiều tàn. Mô tả này gợi lên tâm trạng cô đơn, lạc lõng giữa không gian rộng lớn, là sự chơi vơi bất định giữa thời cuộc. Tác giả với tâm hồn nhạy cảm, chia sẻ nỗi buồn của người con xa xứ, nhớ quê hương tha thiết giữa cảnh vật vô cùng hùng vĩ nhưng lạnh lẽo.

'Kỷ niệm đau lòng, quê hương ơi
Thương nhau mỏi mệt, gia đình thân thương'

Sự sống hiện hữu trong hai câu thơ nổi bật với tiếng chim rừng kêu vang. Tuy nhiên, khác với tưởng tượng của nhiều người, sự sống không mang đến hình ảnh vui vẻ, ấm áp. Tiếng chim quốc và đa đa với tiếng kêu đau lòng, thiết tha, gợi lên tâm trạng buồn thương và cảm xúc chung của con người. Trong không gian rộng lớn hoang vắng, tiếng chim như làm tăng thêm sự hoang vắng, lạc lõng của con người, làm nổi bật nỗi nhớ quê hương, lòng đau xót, bất lực trước thời cuộc khó khăn. Bức tranh thiên nhiên như là bức tranh tâm trạng, nơi nỗi buồn của tác giả làm cho cảnh sắc trở nên sống động và cảm động.

'Dừng chân giữa vẻ đẹp non nước
Một tâm hồn khám phá riêng mình'

Kết thúc bài thơ, cảm xúc buồn thương vẫn hiện hữu, đồng thời mở ra một không gian cảm xúc mới với lối thơ chậm rãi, tận hưởng. 'Dừng chân' không chỉ là việc nghỉ ngơi, mà còn là thời khắc lắng đọng tâm hồn. Trước cảnh đẹp bao la của 'trời non nước', tác giả mở lòng để chia sẻ cảm xúc cá nhân, cảm giác cô đơn, lạc lõng giữa thiên nhiên. Từ đó, ý thức về bản thân, lòng yêu nước, và quyết định giữ cho tâm hồn mình một không gian riêng tư, chỉ với 'một mảnh tình riêng ta với ta'.

Qua Đèo Ngang, một tác phẩm thất ngôn bát cú xuất sắc, với cách tả cảnh ngụ tình tinh tế và tài năng, Bà Huyện Thanh Quan truyền đạt nỗi niềm và cảm xúc cá nhân. Bức tranh thiên nhiên không chỉ là nền tảng của bài thơ, mà còn là bức tranh của tình yêu quê hương, sự đau xót trước thời cuộc biến chuyển. Tác phẩm để lại trong lòng độc giả những cảm xúc sâu sắc, thấm đẫm nỗi buồn, cô đơn giữa cuộc sống và thiên nhiên rộng lớn.

""""KẾT THÚC""""-

Với tài năng và bút pháp tả cảnh ngụ tình, Bà Huyện Thanh Quan đã tạo nên bức tranh cảnh-tình độc đáo trong bài thơ Qua đèo Ngang. Học sinh có thể khám phá chi tiết qua bài Phân tích nhận xét: Trong bài Qua đèo Ngang, hai câu thơ xuất sắc nhất là hai câu thơ cuối cùng..., hoặc tìm hiểu về Cảnh sắc thiên nhiên đèo Ngang và tâm trạng người lữ khách xa quê qua bài thơ Qua đèo Ngang, cũng như Phân tích nỗi nhớ nước thương nhà của tác giả trong bài thơ Qua Đèo Ngang. Đánh giá giá trị biểu cảm của 2 câu thơ quan trọng trong bài Qua Đèo Ngang.