Chuối táo quạ

Chuối táo quạ, còn gọi là chuối táo quạ, là một giống chuối thuộc chi Chuối, họ Chuối. Đây là đặc sản của tỉnh Trà Vinh, với đặc điểm vượt trội về kích thước và trọng lượng so với các giống chuối khác. Trước đây, người Trà Vinh cho rằng trồng chuối táo quạ mang lại xui xẻo, nên chỉ trồng ít để ăn hoặc thờ cúng. Ngày nay, chuối táo quạ đã trở nên nổi tiếng, được trồng và buôn bán rộng rãi.

Nguồn gốc và tên gọi

Chuối táo quạ là đặc sản của huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh. Theo quan niệm xưa, trồng giống chuối này mang lại xui xẻo vì khi cây trổ buồng vào đêm, thường phát ra âm thanh kỳ lạ. Sáng hôm sau, buồng chuối non đã hiện diện, khiến dân làng sửng sốt. Có giả thuyết cho rằng tên gọi 'chuối táo quạ' bắt nguồn từ cách đọc trại âm của từ 'tá hỏa' hoặc do quả chuối quá lớn gây ngạc nhiên.

Phân loại học

Trong tài liệu Môi trường tự nhiên và sử dụng đất ở Nam Việt Nam (1966) của Nha Khảo cứu và sưu tầm Nông-Lâm-Súc, thuộc Bộ Canh nông (Việt Nam Cộng hòa), chuối táo quạ được liệt kê thuộc loài Musa × paradisiaca, cùng loài với chuối cơm lửa.

Miêu tả

Cây chuối táo quạ có vẻ ngoài gần giống cây chuối thường. Thân cây yếu, dễ gãy, nên khi trổ buồng cần làm giá đỡ. Sau 8 - 9 tháng trồng và chăm sóc, cây sẽ trổ quả. Một buồng thường có từ hai đến ba nải, mỗi nải hơn một chục quả. Điều đặc biệt là cây chỉ trổ quả trực tiếp, không trổ búp như chuối thường.

Chuối táo quạ nổi tiếng với kích thước to lớn, mỗi quả có thể dài từ 35 đến 45 cm (có khi đến 50 cm) và nặng từ 300 đến 450 g (có quả nặng hơn 1 kg). Kỷ lục là quả nặng 1,3 kg, xuất hiện ở Sơn Phụng, Sơn Định, Chợ Lách, Bến Tre.

Chuối táo quạ có hàm lượng dinh dưỡng tương đương khoai tây, giàu calo, vitamin (A, C, B6) và khoáng chất (magnesi, kali). Ăn chuối này tốt cho người có nguy cơ đột quỵ, loãng xương và bệnh thận. Ngoài ra, nó còn giúp giảm táo bón, viêm túi thừa và các bệnh tiêu hóa.

Giá trị ẩm thực

Khác với các loại chuối thông thường, chuối táo quạ phải qua chế biến trước khi ăn, không ăn trực tiếp do quả rất nhão và vị nhạt. Chuối táo quạ thường được dùng trong các món như cà ri, lẩu, nhưng phổ biến nhất là luộc. Khi luộc, chuối trở nên dẻo, thơm, ngọt như có mật bên trong. Vì kích thước lớn, chuối được quấn dây chặt quanh từng quả để tránh vỏ bị nứt, nước ngấm vào làm mất vị ngọt.

Cách luộc chuối táo quạ truyền thống: chuối chín được hái, tách nải, phơi nắng rồi ủ khoảng hai ngày cho quả chuyển vàng. Tách từng quả, buộc dây quanh để giữ vỏ không nứt. Khi luộc, nước không thấm vào tránh làm chuối mềm nhão. Đun ngập nước, dùng phên tre và đá cố định để chuối không bị xám. Nấu khoảng một giờ rưỡi, kiểm tra độ mềm, lấy ra, để nguội rồi cắt lát vừa ăn. Xếp ra đĩa và thưởng thức.

Chuối táo quạ cũng được làm mứt chuối. Sau thu hoạch, chuối được để chín tự nhiên hai đến ba ngày cho dễ lột vỏ. Ruột chuối thái lát mỏng, ngâm nước chanh để sạch nhựa, sau đó chiên ngập dầu. Khi chín vàng, vớt ra để ráo dầu rồi tưới nước đường nấu sẵn lên cho ngấm, tạo thành mứt ngọt.

Nhân giống và trồng trọt

Do thời gian trồng kéo dài và khó ra buồng, chuối táo quạ trở thành đặc sản khan hiếm của Cầu Kè, Trà Vinh. Giống chuối này thích nghi tốt với đất nhiễm phèn. Trồng vườn chuối táo quạ không dễ do cây ít đâm chồi, mỗi cây mẹ chỉ mọc một đến hai mầm con, nên việc trồng vườn khá khó khăn. Cây con nhỏ dễ bị bệnh, chất lượng quả kém, lợi nhuận thấp. Phương pháp cấy mô cây giống hiện phổ biến để giảm thời gian trồng, giúp thu hoạch sau khoảng hai năm.

Nhân giống in vitro cho chuối táo quạ. Môi trường thích hợp là MS với các hợp chất NAA 0,1 mg/l, adenine hemisulfat 100 mg/l, nước dừa 10% v/v, saccarose 30 gr/l, agar 8 gr/l, BAP 5 mg/l, pH 5,8 và mẫu cấy trong tối hoàn toàn. Để đạt số chồi nhân nhanh tối ưu, dùng môi trường MS bổ sung adenine hemisulfate 100 mg/l, nước dừa 10% v/v, saccharose 30 gr/l, agar 8 gr/l, BAP 7 mg/l, pH 5,8. Để tái sinh hoàn chỉnh, cần môi trường MS bổ sung NAA 1 mg/l, adenine hemisulfate 100 mg/l, nước dừa 10% v/v, saccarose 20 gr/l, agar 8 gr/l, pH 5,8. Cây chuối được thuần dưỡng trong đất thịt, phân chuồng, mùn dừa tỉ lệ 2:1:2.

Cấy mô cho ra cây giống khỏe, không bệnh, có rễ và lá, phát triển nhanh. Trồng đồng loạt dễ chăm sóc và thu hoạch. Bón lót, bón thúc, tưới nước đầy đủ. Trồng độc canh hay đa canh đều được. Trồng đa canh cần khoảng cách rộng và đủ ánh sáng 6–7 giờ/ngày. Trồng độc canh chọn đất tốt, đủ nước tưới. Độ ẩm cần thiết nhưng ngập nước 5–6 ngày làm chuối chết. Lên liếp cao 50–60 cm, khoảng cách trồng 3×4 m/cây, đặt cây thấp hơn mặt liếp 20 cm, tưới nước và phủ cỏ giữ ẩm. Bón phân NPK 20–20–15 ba đến bốn lần/năm. Bọc buồng chuối bằng bao nilon xanh, cắt hoa dưới nải, bọc phân urê ở trục buồng cắt hoa giúp quả lớn hơn. Chuối táo quạ trổ hoa sau 8–9 tháng, thu hoạch sau 6–7 tháng. Hợp tác xã hỗ trợ nhà vườn trồng theo VietGAP để đảm bảo chất lượng, thích ứng biến đổi khí hậu và truy xuất nguồn gốc.

Thương mại

Trước đây, chuối táo quạ chỉ được trồng nhỏ lẻ ở Trà Vinh, chủ yếu để thờ cúng, ăn hoặc làm quà biếu, ít khi trồng để buôn bán do quả ít và quan niệm xui xẻo. Hiện nay, chuối táo quạ đã trở thành giống cây trồng phổ biến vì giá trị dinh dưỡng và kinh tế cao. Tính đến tháng 4 năm 2023, giá chuối táo quạ trên thị trường dao động từ 9.000 đến 12.000 đồng mỗi quả, trong khi giá bán lẻ tại Hà Nội lên tới 25.000 đồng mỗi quả. Cây giống có giá từ 150.000 đến 450.000 đồng mỗi cây vào năm 2015, tùy kích cỡ.

Vào tháng 8 năm 2022, Hợp tác xã Tân Qui (xã An Phú Tân, huyện Cầu Kè) đã thành công nghiên cứu và sản xuất mứt chuối táo quạ sấy khô. Vào ngày 30 tháng 12 năm 2022, sản phẩm này được Uỷ ban Nhân dân tỉnh Trà Vinh chứng nhận OCOP 3 sao. Mứt chuối táo quạ không chứa chất bảo quản hay phụ gia, giữ nguyên vị ngọt tự nhiên. Sản phẩm được đóng gói, dán nhãn đầy đủ và tiêu thụ tốt trên thị trường. Hợp tác xã thu mua từ 1,2–1,5 tấn chuối mỗi tháng, sản xuất khoảng 0,5–0,6 tấn mứt chuối sấy khô. Sản phẩm có mặt tại siêu thị và cửa hàng ở các tỉnh lân cận như Cần Thơ, Vĩnh Long, Thành phố Hồ Chí Minh và được đặt hàng trực tuyến ở Hà Nội. Hợp tác xã cũng kết nối với các TikToker để quảng bá sản phẩm qua livestream và giới thiệu quy trình sản xuất. Chương trình OCOP đã nâng cao giá trị, khẳng định thương hiệu chuối táo quạ và hỗ trợ phát triển kinh tế cho nhà vườn tại Trà Vinh.

• Cầu Kè, Trà Vinh
• Chuối

Ghi chú

1. ^ Môi trường MS (Môi trường Murashige và Skoog, MSO hoặc MS0 (MS-zero)) là môi trường tăng trưởng thực vật được sử dụng trong các phòng thí nghiệm để nuôi cấy tế bào thực vật, được phát minh bởi các nhà khoa học Toshio Murashige và Folke K. Skoog vào năm 1962.