Buzz
Chương trình trò chơi truyền hình (tiếng Anh: Game show) là một hình thức giải trí văn hóa ra đời khi truyền hình trở thành phương tiện truyền thông phổ biến. Các chương trình này bao gồm nhiều thể loại như: trò chơi trí thức, trò chơi vận động, trò chơi giải trí, trò chơi mạo hiểm, và nhiều hơn nữa.
Chương trình trò chơi truyền hình là một thể loại giải trí trên TV, nơi các thí sinh thi đấu để giành phần thưởng. Những chương trình này có thể bao gồm các hoạt động hoặc màn biểu diễn, thường do một người dẫn chương trình điều hành, giải thích quy tắc và bình luận khi cần. Trong phần lớn các trò chơi, thí sinh phải trả lời câu hỏi hoặc giải các câu đố để nhận giải thưởng, thường là tiền mặt, chuyến du lịch hoặc hàng hóa từ nhà tài trợ.
Hầu hết các trò chơi truyền hình được tổ chức tại trường quay của đài truyền hình hoặc trong không gian nhỏ phù hợp với việc ghi hình, vì vậy số lượng người chơi thường không nhiều. Hiện nay, các công ty chuyên cung cấp bản quyền trò chơi truyền hình sẽ phát triển và thử nghiệm các trò chơi. Các đài truyền hình và công ty quảng cáo mua bản quyền để thực hiện lại các trò chơi này.
Lịch sử
Các chương trình trò chơi truyền hình bắt nguồn từ các chương trình trò chơi trên đài phát thanh, nơi người chơi phải trả lời đúng câu hỏi của người dẫn chương trình. Vào thập niên 1940 và 1950, các game show tương tự bắt đầu xuất hiện trên truyền hình và ngay lập tức được yêu thích. Ở Mỹ, những chương trình nổi tiếng nhất bao gồm The $64,000 Challenge, Twenty One, và Dotto.
Năm 1958, để tăng cường rating, nhà sản xuất của trò chơi truyền hình mới Dotto đã tiết lộ các câu trả lời đúng cho người tham gia. Điều này dẫn đến việc chương trình bị đóng cửa và một số vụ bê bối tương tự trong các trò chơi truyền hình khác. Do đó, các công ty truyền hình bắt đầu chú trọng đến những trò chơi không yêu cầu trí tuệ cao: The Price Is Right, Password,...
Các chương trình tương tự cũng xuất hiện tại Liên Xô - đầu tiên là Buổi tối của những câu hỏi vui (tiếng Nga: Вечер весёлых вопросов, 1958), sau đó là Câu lạc bộ những người thông thái và vui tính (KVN, tiếng Nga: Клуб весёлых и находчивых) vào năm 1961, nơi người tham gia tranh tài không chỉ về kiến thức mà còn về sự thông minh. Vào năm 1975, một trong những trò chơi truyền hình phổ biến nhất ở Liên Xô, Cái gì? Ở đâu? Khi nào?, đã được phát sóng, trong đó các đội trả lời các câu hỏi gửi từ khán giả trước đó.
Trò chơi truyền hình tại Việt Nam
Lịch sử
Thập niên 1990-2004
Những năm đầu thập niên 1990 thiếu sân chơi cho giới trẻ và truyền hình còn hạn chế về giải trí. Trước tình hình đó, Kênh 7 (HTV7 - Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh) và Nhà văn hóa Thanh niên TP. HCM đã phối hợp tạo ra chương trình trò chơi truyền hình về âm nhạc mang tên 'Âm nhạc và Tuổi trẻ', đánh dấu sự khởi đầu cho các trò chơi truyền hình của HTV và cả nước, sau Đố em trên kênh 9 những năm 1970 - 1980. Chương trình nhanh chóng thu hút đông đảo khán giả tại Nam Bộ.
Năm 1996, kênh VTV3 của Đài Truyền hình Việt Nam, với nội dung chủ yếu là thể thao và giải trí, chính thức phát sóng cùng với SV 96 - chương trình dành cho sinh viên. SV 96 ngay lập tức gây ấn tượng mạnh trên toàn quốc và trở thành một phần không thể thiếu của VTV3. Từ đây, trò chơi truyền hình tại Việt Nam bắt đầu phát triển mạnh mẽ. Sau đó, nhiều game show khác do kênh này sản xuất như
Đầu những năm 2000 chứng kiến sự bùng nổ của game show khi các đài truyền hình lớn đều sản xuất các chương trình này để cạnh tranh, như HTV với Vui để học, Chung sức, Trúc xanh, Rồng vàng, Nốt nhạc vui,...; Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội với Khỏe & khéo, Vượt qua thử thách, Đuổi hình bắt chữ...; VTV với Chiếc nón kỳ diệu, Hành trình văn hóa, Trò chơi âm nhạc, Đường đến vinh quang, Trò chơi điện ảnh, Sóng nước phương Nam, Hãy chọn giá đúng,... Trong giai đoạn này, phần lớn các trò chơi truyền hình là chương trình hỏi đáp kiến thức hoặc quảng cáo như Hãy chọn giá đúng, Siêu thị may mắn,... cùng với các game show ca nhạc quy mô nhỏ.
Bên cạnh đó, thời kỳ này chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của truyền hình tương tác, dẫn đến sự ra đời của các game show tương tác trực tiếp như: Vui cùng Hugo, Stinky & Stomper, và Giải trí với truyền hình (diễn ra trong các giải đấu thể thao),...
Thập niên 2005-2015
Từ giữa những năm 2000, trò chơi truyền hình đã có sự phát triển vượt bậc, với sự xuất hiện trên mọi kênh trong tuần như HTV7 và VTV3 cùng sự đổi mới trong nội dung truyền hình thực tế. Vào đầu năm 2005, VTV3 giới thiệu chương trình Khởi nghiệp, ngay lập tức thu hút sự quan tâm lớn từ khán giả. Đây có thể coi là chương trình thực tế tiên phong tại Việt Nam. Cùng năm đó, Vượt lên chính mình và Ngôi nhà mơ ước - các dạng truyền hình thực tế khác - lần lượt được phát sóng trên HTV.
Tuy nhiên, Phụ nữ thế kỷ 21 (2006) mới thực sự được xem là chương trình thực tế đầu tiên tại Việt Nam với tính chân thật và mới mẻ. Chương trình đã nhanh chóng thu hút sự chú ý bởi sự thẳng thắn và sự tự do mà các thí sinh có thể bộc lộ quan điểm cá nhân, từ đó làm nổi bật những nét đặc trưng của phụ nữ hiện đại.
Năm 2007, Đông Tây Promotion đã thành công với mùa đầu tiên của Vietnam Idol, trong khi VTV giới thiệu chương trình Đồ rê mí. Đây là những bước đầu tiên cho các chương trình tìm kiếm tài năng trên truyền hình. Vào những năm 2010, nhiều chương trình thực tế ăn khách toàn cầu được mua bản quyền và sản xuất tại Việt Nam như: Thử thách cùng bước nhảy, Bước nhảy hoàn vũ, Giọng hát Việt, Nhân tố bí ẩn, Gương mặt thân quen,... Các giải thưởng dành cho người chơi cũng tăng đáng kể, với một số chương trình có giải thưởng lên đến 1 tỷ đồng như Một phút để chiến thắng (phát sóng trên HTV7 năm 2012).
Sự ra đời của Giọng hát Việt nhí vào năm 2013 đã gây nên cơn sốt trên thị trường game show dành cho trẻ em cũng như truyền hình nói chung. Sau thành công này, hàng loạt chương trình truyền hình thực tế tìm kiếm tài năng cho thiếu nhi như Gương mặt thân quen nhí, Bước nhảy hoàn vũ nhí, Vũ điệu tuổi xanh... đã lần lượt xuất hiện.
Giai đoạn này cũng đánh dấu sự xuất hiện của các chương trình hẹn hò và tình yêu trên truyền hình như Bạn muốn hẹn hò, Điểm số hoàn hảo, Vợ chồng son...
Thập niên 2015-2019
Sự tiến bộ của công nghệ thông tin đã thúc đẩy sự chuyển mình của ngành truyền hình, bao gồm cả trò chơi truyền hình. Trong giai đoạn này, các trò chơi truyền hình và chương trình hẹn hò trực tuyến (web series) như Dare Pong, Dare & Kiss,... xuất hiện. Tuy nhiên, phần lớn các chương trình này không để lại dấu ấn nổi bật, một số còn bị chỉ trích vì không phù hợp với chuẩn mực xã hội.
Trong những năm 2015 - 2016, các trò chơi truyền hình hài hước đã bùng nổ mạnh mẽ, khi nhiều nghệ sĩ hài nổi tiếng góp mặt. Giai đoạn này chứng kiến sự đa dạng trong các chương trình, từ ca hát, diễn xuất, vận động đến các trò thử thách và phong cách pha trò của giám khảo. Các đài truyền hình địa phương cũng không nằm ngoài xu hướng này. Chương trình Cười xuyên Việt trên THVL1 và Thách thức danh hài trên HTV7 (cùng ra mắt giữa năm 2015) đã thu hút sự chú ý lớn. Tuy nhiên, sự cố nổi bật như tranh cãi giữa Hương Giang và Trung Dân trong Siêu sao đoán chữ (2017) đã làm giảm sức hấp dẫn của các game show hài và dẫn đến sự suy giảm.
Khi các chương trình hài mất đi sức hút, khán giả đã chuyển sang các thể loại giải trí khác. Từ năm 2018 trở đi, các trò chơi truyền hình trí tuệ đã quay trở lại mạnh mẽ, như Nhanh như chớp, 5 vòng vàng kỳ ảo, Tường lửa, Vượt thành chiến, Quả cầu bí ẩn.... Chương trình Nhanh như chớp (ra mắt năm 2018) kết hợp đố mẹo với kiến thức thực tế và yếu tố hài hước đã gây ấn tượng mạnh, giành giải Mai Vàng cho Chương trình truyền hình yêu thích nhất chỉ sau một năm. Các game show hiện tại cũng được đầu tư mạnh mẽ, với Tường lửa (2019) trở thành trò chơi truyền hình có giải thưởng cao nhất tại Việt Nam, cao gấp 5 - 6 lần so với các chương trình trước. Siêu trí tuệ Việt Nam (cùng năm) được mua bản quyền từ Siêu trí tuệ nổi tiếng toàn cầu. Các chương trình khác như Ký ức vui vẻ, Running Man Vietnam cũng rất thu hút khán giả.
Thời kỳ 2020 đến nay
Sự bùng phát của đại dịch COVID-19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến các công ty và đài truyền hình, gây ra tình trạng thiếu hụt sản phẩm game show do việc ngừng ghi hình không xác định. Các khung giờ truyền hình phải phát lại chương trình cũ thay vì sản xuất mới. Nhiều chương trình buộc phải thay đổi mô hình sản xuất để phù hợp với quy định hạn chế tiếp xúc, ví dụ như Ai là triệu phú đã phải điều chỉnh luật chơi khi không có khán giả tại trường quay. Những game show thực tế bị hủy bỏ, trong khi các chương trình mới phải ghi rõ thời gian ghi hình khi phát sóng. Đồng thời, một số game show cũng đã đưa vấn đề đại dịch vào nội dung để tuyên truyền và động viên tinh thần người dân.
Vào tháng 8 năm 2020, Rap Việt và Thế giới Rap - King of Rap đã mang đến làn sóng mới cho thể loại game show hip hop tại Việt Nam. Đặc biệt, chương trình Rap Việt đã thiết lập kỷ lục khi chương trình chung kết 2 phát trực tiếp trên YouTube với hơn 1 triệu lượt xem đồng thời, là con số cao nhất tại Việt Nam vào thời điểm đó.
Tổng kết
Tại Việt Nam, trò chơi truyền hình đang phát triển nhanh chóng, với hầu hết các đài lớn đều liên tục ra mắt nhiều chương trình mới và săn lùng bản quyền từ các quốc gia như Châu Âu, Mỹ, Trung Quốc, Đông Nam Á, Hàn Quốc, Nhật Bản, và Úc, đồng thời duy trì các chương trình thuần Việt. Kênh THVL1 của Đài Phát thanh - Truyền hình Vĩnh Long, HTV7 của Đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh, VTV3 của Đài truyền hình Việt Nam, cùng một số kênh khác như HTV2, HTV9, VTV8, VTV9, Đài PTTH Đồng Nai, Bình Dương, Vũng Tàu, VTC, đang dẫn đầu trong hoạt động này.
Hiện tại, Việt Nam đã nhập khẩu và sản xuất hơn 300 chương trình trò chơi truyền hình và thực tế, phủ sóng rộng rãi trên các kênh, lấn át các khung giờ vàng trong tuần.
Những điểm yếu và tiêu cực
Gần đây, có ý kiến cho rằng các game show do các đài truyền hình tự sản xuất đang mất dần sức hút và không còn thu hút như trước. Những chương trình nổi bật thường là của các nhà đầu tư tư nhân, hợp tác phát sóng theo hướng xã hội hóa. Hiện nay, nhiều game show không còn giữ được lượng khán giả đông đảo như trước, chủ yếu vì phần lớn người chơi là người nổi tiếng, làm giảm cơ hội tham gia của khán giả. Áp lực doanh thu quảng cáo cũng góp phần làm cho những chương trình giải trí nổi tiếng như Chiếc nón kỳ diệu, Hãy chọn giá đúng, Đấu trường 100... phải ngừng phát sóng.
Trong những năm gần đây, nhiều chương trình đã gây xôn xao dư luận với các scandal như dàn xếp kết quả, nội dung thiếu văn hóa, hay mâu thuẫn giữa các nghệ sĩ tham gia, v.v...
Trong lĩnh vực nghệ thuật
- Vào năm 1994, bộ phim 'TV Show' được phát hành, xoay quanh vụ bê bối liên quan đến trò chơi truyền hình Dotto từ năm 1958.
- Robert Sheckley đã viết truyện ngắn 'The Prize of Peril' vào năm 1958, dự đoán về sự gia tăng của các chương trình truyền hình trong tương lai. Câu chuyện này sau đó được Stephen King chuyển thể thành tiểu thuyết 'Running Man' (1982) và bộ phim cùng tên năm 1987, với nội dung xoay quanh trò chơi truyền hình nguy hiểm The Running Man. Cả tiểu thuyết và phim đều lấy bối cảnh vào năm 2017.
- Giải trí nhẹ nhàng
- Giới giải trí
- Công nghiệp văn hóa
- Công nghiệp sáng tạo
- Danh sách các trò chơi truyền hình tại Việt Nam
- Truyền hình tại Việt Nam
