Cò Ốc Định Cư và Đẻ Trứng ở Tràm Chim Lần Đầu

“Quen thuộc với vườn suốt gần 30 năm, nhưng đây là lần đầu tiên tôi chứng kiến cò ốc làm tổ và đẻ trứng. Điều này có nghĩa là chúng đã quyết định cư trú tại đây. Niềm vui trong lòng nông dân như mùa màng bội thu”.

Khám Phá Sự Kiện Đặc Biệt: Cò Ốc Định Cư và Đẻ Trứng ở Tràm Chim

Chia sẻ của ông Nguyễn Văn Hùng (cựu Giám đốc Vườn quốc gia Tràm Chim).

Tôi mang theo balô đến Tràm Chim (huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp) để hiểu rõ hơn về lí do khiến cò ốc làm tổ và đẻ trứng, điều làm cho mọi người hạnh phúc. Mặc dù trời mưa liên tục những ngày qua, đất vẫn tươi mát, hứa hẹn những điều thú vị.

Tôi không thể vào rừng, nhưng cò ốc cũng không bay ra đồng tìm thức ăn. Theo ông Nguyễn Văn Hùng, “Người xưa có câu: đất lành chim đậu. Tôi cảm thấy rằng Vườn quốc gia Tràm Chim được bảo vệ tốt, việc săn bắt chim và cò trái phép cũng giảm đáng kể, cho phép cò ốc yên tâm định cư ở đây”.

Bức Tranh Hiếm Hoi

Buổi sáng hôm nay, bầu trời ảm đạm, nhưng chưa có dấu hiệu mưa. Tôi quyết định lên xuồng và bơi vào khu rừng tràm A2 để gặp cò ốc – một loài chim nguy cấp được liệt vào Sách Đỏ Việt Nam.

Anh Dương Văn Nghĩa (nhân viên bảo vệ rừng) dẫn tôi lẻn vào rừng tràm ngập nước. Khi đi sâu vào, không khí tĩnh lặng của rừng trở nên rõ ràng. Tiếng chim hót, tiếng chèo nước xua khỏi mái đậu nhấp nhô.

Thỉnh thoảng, những chú cò trắng và chim bói cá xuất hiện, đang tìm kiếm mồi với ánh đèn và tiếng ồn kích thích. Anh Nghĩa làm việc tại khu rừng này đã 11 năm, biết rõ từng khu vực sâu và cạn, từng nơi nằm của các loài chim khác nhau.

Khoảng nửa giờ sau, chúng tôi đến một tháp quan sát cao hơn cây tràm. Anh Nghĩa giải thích rằng đây là đài quan sát cho du khách muốn leo lên ngắm cảnh. Đi thêm vài trăm mét nữa, khu vực cò ốc đặt tổ và định cư hiện ra.

“Làm tổ và đẻ trứng là điều bình thường với các loài chim, nhưng tại sao cò ốc lại gây sự chú ý như thế?” – Tôi hỏi. Anh Nghĩa cho biết trước đây cò ốc không bao giờ làm tổ, đẻ trứng ở vườn này. Chúng đến và rời đi. Đây là lần đầu tiên tôi thấy chúng làm tổ. Thực sự là một sự kiện kỳ lạ!”.

Rừng tràm ở gần “khu nhà” của cò ốc có độ dày không thể bơi xuồng. Trên cao, đàn cò ốc bay đi, trong khi những con khác ngậm nhánh cây để làm tổ. Mặc dù hàng ngàn con cò ốc đang có mặt, không khí vẫn yên bình lạ lùng.

Chúng có vẻ như rất ít khi kêu lên như các loài chim khác. Một số con chỉ nghiêng cặp mỏ lên trời, sau đó mở toang và… ngáp. Còn lại thoải mái làm đẹp lông, xây tổ hoặc nằm nhẹ nhàng ấp trứng. Mỗi tổ đều là của một cặp vợ chồng cò. Chúng xây tổ gần nhau nhưng không có sự tranh giành lãnh thổ.

Trong khi tôi say mê nhìn hàng loạt tổ cò trên ngọn cây tràm, anh Nghĩa bỗng nói: “Nhìn kìa, hai con cò ốc chuẩn bị giao phối đấy”. Tôi nhìn theo hướng anh chỉ, thấy con trống đập cánh liên tục và nhảy lên lưng con mái.

Khi chân của con trống chưa chạm đất, cả hai đã thực hiện động tác chạm mỏ mạnh mẽ với nhau. Ngồi dưới xuồng cách xa hơn 20m, tiếng lạch cạch vẫn rõ ràng. Khi con mái nằm xuống tổ chuẩn bị giao phối, chúng không còn quẹt mỏ nhau mà chuyển sang… ngậm mỏ của nhau.

Ông Hùng nói tôi may mắn khi được chứng kiến và chụp được cảnh giao phối của cò ốc. Ông, sau hơn mười năm săn ảnh sếu, giang sen, và cò ốc, chưa bao giờ gặp cảnh này. Anh Nghĩa cũng thừa nhận tôi “trúng số” vì anh là người tiếp xúc với cò ốc suốt hơn một thập kỷ mà chỉ thấy cảnh đó vài lần.

Anh tiếp tục: “Quá trình ve vãn và giao phối của cò ốc giống như một kịch bản được lập trình. Trước hết, con mái đưa mỏ lên và quẹt mỏ với con trống. Trong quá trình giao phối, chúng ngậm mỏ lại với nhau. Dưới xuồng, khi nghe tiếng mỏ va chạm liên tục, chắc chắn là vợ chồng cò đang giao phối”.

Kết thúc buổi sáng, anh Quý (nhân viên phòng nghiên cứu khoa học) mệt mỏi lội từ rừng ra. Anh ta cho biết đang thực hiện việc đếm, định vị và ghi chép thông tin về tổ cò ốc.

“Tổ cò ốc lớn hơn, dày hơn tổ chim cồng cộc vì chúng sử dụng nhiều nhánh cây. Nếu nhìn từ dưới lên, bạn sẽ không thấy trứng hay cò con trong tổ. So với tổ của con điên điển ở nách cây, tổ của cò ốc được xây ở ngọn cây.

Nhờ vào cách làm tổ này, tổ cò ốc khá vững chãi, mặc dù cách chúng xây tổ rất đơn giản, để không nói là lười biếng” – anh Quý giải thích.

Đồng hành cùng nông dân

Chiều ngày 3-11, tại huyện Tam Nông, Vườn quốc gia Tràm Chim đã tổ chức buổi họp với cộng đồng dân xã Tân Công Sính để tuyên truyền và kêu gọi họ tham gia bảo vệ tài nguyên của vườn.

Chị Nga (Trung tâm bảo tồn, phát triển sinh vật) cho biết hiện nay có hơn 10.000 con cò ốc đã trở về vườn. Đây là lần đầu tiên chúng xây tổ để đẻ trứng và sơ bộ đếm được vài ngàn tổ.

Tới đây, ông Hiệp (trú ở ấp Cà Dăm) chia sẻ:

“Hạnh phúc với tin cò ốc trở lại đẻ trứng. Mấy năm trước, cò biến mất, ốc bươu vàng hoành hành. Mỗi vụ, tôi phải chi tiêu hàng triệu đồng mua thuốc diệt ốc. Vụ này, cò ốc ăn sạch ốc, tiết kiệm tiền mua thuốc. Tôi nghĩ cộng đồng nên để cò ốc tự nhiên diệt ốc bươu vàng giúp chúng ta”.

Trong tiếng đồng lòng, có một người phản đối: “Cò ốc khổng lồ, đi đâu gãy lúa đó. Thấy là tôi đuổi đi ngay”. Một cuộc tranh luận bắt đầu.

Ông Hiệp giải thích: “Cò lội ruộng bắt ốc, nếu có làm gãy lúa thì hậu quả ít hơn so với khi để ốc phá hoại. Cây lúa bị gãy có thể phục hồi được, còn khi bị ốc ăn thì coi như mất trắng”.

Cuối cùng, đa số quyết định để cò ốc tự nhiên lội ruộng để diệt ốc bươu vàng. Một nông dân trên 50 tuổi trước khi rời đi còn tuyên bố: “Nếu tôi thấy ai săn cò ốc, tôi sẽ báo kiểm lâm bắt ngay”.

Chị Nga kể rằng trước năm 2000, hiếm khi thấy một con cò ốc bay về. Nhiều người thậm chí nghĩ rằng chúng đã tuyệt chủng. Số lượng cò ốc quay về vườn hàng năm ít hơn cả sếu đầu đỏ.

Trước tình hình nguy cấp, năm 2007, cò ốc đã được thêm vào Sách đỏ Việt Nam để bảo vệ một cách nghiêm túc. Thông thường, chúng quay về vườn từ tháng 12 đến tháng 5 năm sau.

Lúc này, rừng tràm và ruộng đồng ngoại ô ngập lũ, mang đến cho cò nhiều thức ăn và ít rủi ro. Trong mùa khô, chúng di cư đến những địa điểm khác, có thể ở Campuchia.

Mỗi năm, khi lũ về, tất cả đều trông chờ cò ốc. Chị Nga thường mang cá vào rừng tràm để bổ sung thức ăn cho chim cồng cộc và điên điển. Mỗi lần ghé qua, chị cố tìm kiếm cò ốc nhưng luôn gặp thất vọng.

Bất ngờ, vào mùa lũ năm 2012, cò ốc quay trở về vườn một cách đông đảo. Trước khi kịp mừng, nông dân bên ngoài vườn đã cố gắng xua đuổi để chúng không lọt vào ruộng tìm kiếm thức ăn. Tình trạng đặt bẫy săn cò ốc cũng trở nên rất nổi lên.

Anh Thanh Hải (Hạt kiểm lâm Vườn quốc gia Tràm Chim) cho biết cò ốc thường di chuyển ra xa vườn từ 10-20km để tìm thức ăn. Chúng đi theo đàn, số lượng từ vài trăm đến vài ngàn con.

“Năm ngoái, chúng tôi phát hiện một vụ đặt bẫy bắt một lượng lớn cò ốc. Người ta cột chân của một số cò ốc, sau đó giật để chúng bay lên (được dùng làm mồi). Khi đàn cò ốc đang bay đi tìm thức ăn và thấy, chúng hạ xuống và rơi vào bẫy.”

Khi đến, chúng tôi gặp cảnh cò ốc bị trói chân, cánh vắt chéo giống như con gà luộc. May mắn, chúng kịp được giải cứu để được trở về rừng. Một chút chậm trễ, 100 con cò ốc này có thể trở thành mồi nhậu. Người ta nói rằng chúng có giá khoảng 100.000 đồng/con.” – anh Hải kể.

Các chiến dịch tuyên truyền, vận động bảo vệ cò ốc và các loài chim hoang dã được Vườn quốc gia Tràm Chim liên tục tổ chức.

Dần dần, tâm lý người dân đã thay đổi, không còn đổ lỗi cho cò ốc làm kẻ phá hoại lúa nữa. Hầu hết người dân tôi gặp ở huyện Tam Nông đều coi cò ốc như người bạn của nông dân. Họ không còn truy đuổi cò, thậm chí còn chống trả những người đặt bẫy.

Cò thuộc họ hạc

Cò ốc, là thành viên của họ hạc, có kích thước khá lớn với đôi chân màu đỏ dài ngoằng. Sải cánh rộng gần 1,5m, trọng lượng trung bình hơn 1kg/con. Cặp mỏ dài, cứng nhắc, thậm chí khi ngậm lại vẫn còn một khe hở rộng. So sánh với cò trắng, chúng như người khổng lồ và chàng tí hon đứng cạnh nhau. Phần lưng từ giữa đến đuôi của cò ốc màu đen nổi bật trên nền màu trắng.

Ngay cả khi chúng ngậm mỏ lại, vẻ tổng thể của cò ốc vẫn là một bức tranh hùng vĩ, nổi bật với màu trắng tinh khôi và đen huyền bí.

Một điểm độc đáo là phần trên của cánh cò ốc màu trắng, nhưng phần dưới chiếm 2/3 lại là màu đen. Đuôi cũng có cấu trúc tương tự. Khi chúng mở rộng cánh để lượn trên bầu trời, cò ốc dễ dàng phân biệt với các loài chim khác bởi mảng lông đen - trắng đặc trưng và chiếc mỏ dài chỉa về phía trước như tiêm kích.

Tên gọi 'cò ốc' xuất phát từ thói quen ăn ốc của chúng. Dù có vẻ thô kệch, cặp mỏ của chúng khéo léo bắt ốc và mở vỏ để lấy thịt một cách tinh tế. Cò ốc không cạnh tranh với chim cồng cộc, điên điển vì chúng ưa ăn ốc, nên có thể sống hòa bình cùng chúng, hình thành một cộng đồng chim hoang dã độc đáo. Dáng bay và cách phản ứng của cò ốc giống hệt sếu đầu đỏ, rất tuyệt vời.

Theo Vân Trường/Tuổi Trẻ

***

Tham khảo: Cẩm nang du lịch Mytour.com