Khi nhắc đến những tập đoàn quyền lực, mọi người thường nghĩ đến Google hay Apple. Nhưng liệu bạn có biết đến Công ty Đông Ấn Hà Lan - một doanh nghiệp với quyền lực tài chính và chính trị không thể phủ nhận?
Trước khi Indonesia trở thành quốc gia ngày nay, vùng đất này từng là nơi cư trú của nhiều tiểu vương quốc. Người Bồ Đào Nha và người Hà Lan đã khám phá ra tiềm năng kinh tế của vùng đất này, biến nó thành điểm đến quan trọng trong thương mại toàn cầu.Công ty Đông Ấn Hà Lan, còn được biết đến với tên gọi VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie), là một doanh nghiệp thương mại được thành lập tại Hà Lan vào năm 1602 khi Quốc hội nước này ban hành quyết định giao cho họ quyền độc quyền thương mại gia vị ở Châu Á trong 21 năm. VOC là doanh nghiệp đa quốc gia đầu tiên trên thế giới và cũng là doanh nghiệp đầu tiên phát hành cổ phiếu. Từ năm 1602 đến năm 1874, VOC đã phát triển mạnh mẽ và trở thành tập đoàn hùng mạnh nhất trong lịch sử. Họ thậm chí còn có quân đội riêng, lãnh thổ và kiểm soát tất cả các tuyến đường thương mại của các sản phẩm thiết yếu vào thời điểm đó. VOC đã giải thể sau cuộc chiến giữa Anh và Hà Lan vào năm 1799.
Câu chuyện về sự ra đời của VOC:
Trong thế kỷ 16, nhờ vào khả năng đi biển của mình, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha gần như chiếm ưu thế trong thương mại gia vị. Trước khi Hà Lan trở nên quan trọng, Antwerp là trung tâm phân phối gia vị hàng đầu ở khu vực Bắc Âu. Tuy nhiên, sau đó, Bồ Đào Nha đã sử dụng cảng Hamburg làm điểm cung cấp gia vị ở phía Bắc, khiến cho thương nhân Hà Lan mất đi cơ hội kinh doanh. Tại thời điểm đó, hệ thống thương mại của Bồ Đào Nha vẫn còn nhiều vấn đề, dẫn đến nguồn cung không ổn định và giá cả biến động, đặc biệt là với hạt tiêu. Đồng thời, Hà Lan đang trong tình trạng chiến tranh với Tây Ban Nha, điều này thúc đẩy Hà Lan tham gia vào thương mại này.
May mắn đã đến với một số thương gia Hà Lan như Jan Huyghen Van Linschoten và Cornelis de Houtman khi họ không ngờ rằng sẽ khám phá được bí mật về tuyến đường biển của Bồ Đào Nha và tận dụng nó để thúc đẩy thương mại. Năm 1595, Houtman tiến hành cuộc hành trình đến cảng Banten, nơi nổi tiếng với hạt tiêu chính ở Tây Java (hiện Batavia, Indonesia), và tại đây, cuộc gặp gỡ với các thương gia Bồ Đào Nha và người dân địa phương đã dẫn đến cuộc xung đột khiến cho đoàn mất một nửa số lượng thủy thủ. Sau chuyến đi đó, họ đã thu về được khoản lợi nhuận đáng kể.
Vào năm 1598, các tàu Hà Lan được gửi đi ngày càng nhiều. Mặc dù một số tàu đã bị mất, nhưng hầu hết các cuộc hành trình đã thành công và mang lại lợi nhuận lớn. Tháng 3 năm 1599, một cuộc hành trình gồm 8 con tàu dưới sự chỉ huy của Jacob Van Neck đã đến quần đảo Maluku, nơi sản xuất hạt tiêu chính, tiết kiệm chi phí hơn khi mua trực tiếp từ Tây Java. Các tàu đã trở về Châu Âu vào năm 1599 và lợi nhuận lần này đã tăng lên đến 400%.Năm 1600, Hà Lan hợp tác với người Hitue trên đảo Ambon để chống lại Bồ Đào Nha và đổi lại quyền ưu đãi mua gia vị tại đây. Đến năm 1613, người Hà Lan đã đuổi người Bồ Đào Nha ra khỏi pháo đài Solor trước khi Bồ Đào Nha quay trở lại và chiếm lại Solor vào năm 1626.
Nhà máy của công ty Đông Ấn Hà Lan tại Mughal Bengal, năm 1665
Trong thời đại xa xưa, bí mật về việc xây dựng một công ty không phải là điều dễ dàng. Nhưng năm 1665, mọi thứ đã thay đổi. Đây là lúc mà công ty Đông Ấn Hà Lan tại Mughal Bengal mở ra cánh cửa của sự thịnh vượng.
Cuộc đua thương mại giữa Hà Lan và Anh không chỉ là về hàng hóa mà còn là về quyền lực. Năm 1604 - 1617, cạnh tranh giữa VOC và công ty Đông Ấn Anh trở nên khốc liệt hơn bao giờ hết, khiến cho bầu không khí thương trường trở nên nóng bỏng hơn bao giờ hết.
Công ty Đông Ấn Hà Lan đã từng đứng trước nguy cơ phá sản sau khi Hà Lan mất thuộc địa Bỉ và rơi vào khủng hoảng. Tuy nhiên, vào năm 1830, với việc thành lập một Toàn Quyền mới và khai thác lại khu vực Đông Ấn, công ty đã phục hồi và đóng góp tích cực vào nền kinh tế.
VOC đã thể hiện sức mạnh của mình khi hoàn toàn cai quản Java, Ambon và các khu vực lân cận vào năm 1756. Quốc hữu hoá VOC vào những năm thế kỉ 19 đã làm nên quyền lực của Đông Ấn Hà Lan, là tiền thân của một quốc gia hiện nay.Theo Visualcapitalist và Britannica, Công ty Đông Ấn Hà Lan từng là một trong những công ty cực kỳ quyền lực về tài chính và chính trị trong lịch sử thế giới.