Buzz
Chúng ta đều có phần tự tôn riêng. Nhưng điều này không có nghĩa là chúng ta có thể sống một mình.
Bạn nghĩ thế nào nếu được nhận xét là “quá tự tôn”?
- “Con có tự tôn quá đà, cần phải kiểm soát lại, không thì sẽ gặp khó khăn.”
- “Tớ hiểu là tự tôn của mày lớn, nhưng đôi khi phải khiêm tốn một chút”.
- “Không phải lúc nào cũng cần phải tỏ ra mình đâu”.
Đó là một số lời khuyên mà tớ nhận được từ khi tớ 18 tuổi đến giờ. Phải thừa nhận rằng, đã có lúc tớ coi chúng như một cuộc tấn công cá nhân. Và có thể không chỉ riêng với tớ mà với nhiều người khác, “tự tôn quá mức” là một nhận xét mang tính tiêu cực.
Nhưng theo thầy Minh Niệm, tự tôn không tốt và cũng không xấu, nó chỉ đơn giản là một cơ chế sinh học tồn tại trong mỗi người. Chúng ta đều có phần tự tôn đáng yêu và phần tự tôn không mấy đáng yêu. Tự tôn đáng yêu thể hiện khi ta mang năng lượng tích cực, tâm trạng tốt và muốn truyền tải đến người khác; trong khi đó, tự tôn không đáng yêu bộc phát trong những ngày tâm trạng u ám, cơ thể mệt mỏi vì gặp chuyện không như ý.
Vậy làm sao để hạn chế phần “khó chịu”, cho phần tự tôn của ta ngày một đáng yêu hơn? Cùng bóc tách sâu hơn về bản chất của nó, tìm ra câu trả lời cho câu hỏi: “Tự tôn để làm gì?”.
Tự tôn là gì và nó hình thành ra sao?
“Tự tôn” là một tập hợp tất cả các nhu cầu của mỗi người. Chuyên gia tâm lý Abraham Maslow đã tổng hợp chúng thành chiếc tháp 5 tầng mà hầu hết chúng ta đều biết, bao gồm nhu cầu sinh lý, an toàn, tình cảm, được tôn trọng và tự thể hiện.
Thực tế từ khoảnh khắc chúng ta biết tên mình, chúng ta đã nhận thức được mình là một cá nhân độc lập, không giống với bất kỳ ai khác trên thế giới. Chúng ta khác với anh chị em ruột dù có cùng cha mẹ. Chúng ta khác với các bạn cùng lớp dù học cùng giáo viên, cùng chương trình.
Đặc biệt nếu một đứa trẻ được đưa lên các tầng cao của tháp Maslow từ sớm, nó sẽ có cái tôi lớn hơn nhiều so với bạn bè cùng tuổi. Nói cách khác, khi đứa trẻ từ nhỏ được công nhận là xinh đẹp hoặc thông minh, nó sẽ nhận được một lượng dopamine lớn. Điều này dẫn đến hiểu lầm rằng bản thân là một cá nhân đặc biệt, mà mọi người cần phải chú ý đến.
Tuy vậy theo thầy Minh Niệm, đây là sự hiểu lầm mà mọi đứa trẻ đều phải trải qua. Thậm chí trong những năm đầu đời, điều này còn là lớp màng bảo vệ đứa trẻ mong manh trước những khó khăn của cuộc sống. Do đó, việc bố mẹ khen ngợi trẻ xinh đẹp, ngoan ngoãn là điều hoàn toàn dễ hiểu, thậm chí còn quan trọng để giúp đứa trẻ có một tuổi thơ hạnh phúc.
Khi trẻ lớn lên, lớp màng đó sẽ dần mất đi. Bởi trong quá trình trưởng thành, quan điểm về cuộc sống của chúng ta thay đổi theo kinh nghiệm. Đến khi 17-18 tuổi, chúng ta lại cần phát triển một cái tôi mạnh mẽ khi được “tự lập” khỏi bố mẹ. Đây là lúc chúng ta xây dựng những lớp màng mới để bảo vệ bản thân, đồng thời cũng là những cái tôi mới.
Cái tôi thay đổi như thế nào theo thời gian?
Suốt quá trình trưởng thành, chúng ta sẽ gặp phải nhiều thay đổi với cái tôi của mình. Khi cái tôi từ những năm tháng thiếu thốn vẫn còn, bạn có thể hiểu lầm rằng mình có thể tự mình đối diện với những thử thách lớn. Và bạn có thể cảm thấy mình luôn đúng, từ đó làm cho ý kiến của người khác bị lấn át.
Dẫn đến những mâu thuẫn không đáng có trong các mối quan hệ hàng ngày. Vì thế, chúng ta cần học cách kiểm soát cái tôi và biết khi nào nên giảm bớt nó. Điều này cũng là một cách giúp bạn nâng cao trí thông minh cảm xúc (EQ) của mình.
Chẳng hạn, trong cuộc họp, bạn và đồng nghiệp có ý kiến trái ngược nhau. Thay vì cãi nhau để đồng nghiệp chịu thua, bạn nên bình tĩnh lắng nghe quan điểm của họ, sau đó từ từ nói về quan điểm của mình. Thay vì phủ nhận đồng nghiệp, bạn nên lắng nghe quan điểm của họ, nhưng không nhất thiết phải đồng ý. Phương pháp này giúp cả hai tránh xa một cuộc tranh luận không đáng có.
Con người là động vật xã hội. Vì vậy, chúng ta không thể tồn tại một mình mà phải biết nương tựa vào nhau để sống. Trong quá trình học cách sống hòa hợp với người khác, chúng ta tìm ra sự độc lập để chăm sóc cho cái tôi của chúng ta. Cái tôi của bạn không bao giờ biến mất, mà nó hòa nhập vào thế giới xung quanh, giúp bạn đồng hành cùng họ.
Mọi vật trên thế giới đều tương tác theo cách đó, dù bạn nhận thấy hay không. Ví dụ, nếu bạn tạo một podcast, sẽ có hàng triệu người nghe, dù bạn không thấy họ. Và nếu không có người nghe, podcast của bạn sẽ không thành công.
Theo thầy Minh Niệm, mỗi người đã tổng hợp từ nhiều yếu tố khác nhau, không có yếu tố nào thuộc riêng về họ. Bạn có thể có năng khiếu trong một lĩnh vực, nhưng để phát triển nó thành tài năng, bạn cần được người có kinh nghiệm hướng dẫn. Nếu thiếu họ, năng khiếu của bạn sẽ không thể thành công.
Làm thế nào để có cái tôi dễ thương trong những lúc khó chịu?
Khi cuộc hành trình của chúng ta đang trải qua những thử thách, việc nuôi dưỡng bản ngã trở nên phức tạp hơn. Chúng ta có thể đa dạng hóa cách tiếp cận với mọi người, nhiệt tình chia sẻ yêu thương và sẵn lòng lắng nghe họ. Tuy nhiên, cũng có những lúc tâm trạng không được ổn định, khiến cho những điều tiêu cực nhất trong tâm hồn chúng ta trỗi dậy.
Trong những khoảnh khắc bất ổn đó, ý thức của chúng ta dường như quay trở lại giai đoạn tuổi thơ - nơi những góc khuất sâu kín nhất trong tâm hồn bộc lộ ra. Chúng ta có thể trở nên tự ti, cáu kỉnh với mọi người và phê phán mọi thứ xung quanh.
Trong những thời điểm như vậy, hãy tạo cho mình một chút thời gian riêng, ngồi im lặng và không làm gì cả (có thể uống một ly nước hoặc trà nóng). Hãy cố gắng nhận biết và ghi lại tất cả những suy nghĩ và cảm xúc đang trôi qua trong tâm trí.
Theo quan điểm của thầy Minh Niệm, phương pháp này giúp chúng ta nhìn nhận được những điều phiền muộn của mình và thấu hiểu chúng. Việc chấp nhận những bóng tối trong tâm hồn là bước khởi đầu quan trọng để thay đổi. Điều này càng trở nên quan trọng khi chúng ta đối diện với những biến cố, khi đó năng lượng của cơ thể dần cạn kiệt và ý chí để vượt qua cũng trở nên mờ nhạt.
Sau khi đã nhận biết và ghi nhận, chúng ta có thể tự hỏi bản thân những câu hỏi như:
- Hôm nay có điều gì mình nói làm tổn thương ai không nhỉ?
- Phản ứng của mình có quá đà không nhỉ?
- Có cách nào để mình thu hồi lời nói không? Hay có cách diễn đạt khác để dễ nghe hơn không nhỉ?
Đối với mỗi câu hỏi, hãy ghi lại những trải nghiệm của bạn. Khi nhìn lại từ góc độ bên ngoài, bạn sẽ đánh giá chúng một cách khách quan hơn và rút ra bài học cho tương lai. Ở một khía cạnh nào đó, những thời điểm khó khăn cũng là cơ hội để bạn tự quan sát, học hỏi và cải thiện bản thân từ cuộc sống, từ đó xây dựng lại cái tôi của mình.
Liệu chúng ta có thể tồn tại mà không có cái tôi không nhỉ?
Để trả lời câu hỏi này, hãy tưởng tượng bạn là một giáo viên đang dạy học sinh, nhưng học sinh không hiểu bài. Bạn có tức giận không nhỉ?
Nếu bạn không tức giận, thì có thể bạn đang nói dối hoặc bạn thật sự là một người kiên nhẫn. Sự tức giận đó chính là một phần của bản ngã của bạn.
Dù là con người, không ai có thể đạt đến trạng thái 'zero ego' hoàn hảo. Thậm chí chính thầy Minh Niệm cũng thừa nhận đã từng tức giận với học trò của mình. Vì thế, thầy cũng có những cách xử lý khác nhau với từng học trò, nhưng không bao giờ kết án hay đổ lỗi cho họ, và nhanh chóng tìm ra giải pháp cân bằng.
Điều quan trọng nhất là thầy nhận ra khát vọng lớn hơn của bản thân mình, đó là truyền dạy những lời Phật dạy cho học trò - điều có thể mang lại cho họ sự bình an, an nhiên trong tâm hồn. Chúng ta cũng có thể học từ điều này: Khi đã xác định được mục tiêu hoặc lý tưởng lớn trong cuộc đời, chúng ta sẽ tìm cách hòa nhập cái tôi của mình với mọi người xung quanh.
Chúng ta không thể làm được mọi việc một mình, mà cần sự hợp tác từ cả thiên thời, địa lợi và nhân hòa. Nếu thiên thời và địa lợi là những yếu tố được gọi là 'duyên' hay 'gặp thời' khó có thể dự đoán trước, thì nhân hòa lại là điều chúng ta có thể bồi dưỡng thông qua việc chăm sóc cái tôi của chính mình.
