Có thể căn bệnh mà Stephen Hawking mắc phải sẽ mở ra cánh cửa cho những phương pháp điều trị tiên tiến hơn?

Stephen Hawking mắc chứng bệnh xơ cứng teo cơ một bên ALS, khiến hệ thống thần kinh trung ương bị tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến tình trạng tê liệt tứ chi và teo cơ. Một điều thực tế là căn bệnh này có tỷ lệ tử vong lên tới 100%.

Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) sẽ triệu tập một hội đồng chuyên gia bên ngoài để thảo luận về việc liệu dữ liệu thử nghiệm lâm sàng về liệu pháp AMX0035 của Amylyx ở những bệnh nhân mắc bệnh xơ cứng teo cơ một bên (ALS) có hỗ trợ sự chấp thuận của cơ quan quản lý hay không.

Phương pháp điều trị này đang nhận được sự chú ý rộng rãi từ cộng đồng bệnh nhân ALS vì hiện chỉ có hai liệu pháp được FDA chấp thuận trong lĩnh vực ALS và chúng không ảnh hưởng đáng kể đến tiến triển của bệnh. Với căn bệnh có tỷ lệ tử vong 100% này, bệnh nhân cần những phương án điều trị sáng tạo.

Khi nói về ALS, có lẽ bạn đã nghe về 'Thách thức xô băng', một chiến dịch gây quỹ đã làm mưa làm gió trên mạng xã hội. Nhà vật lý nổi tiếng Stephen Hawking đã dũng cảm chiến đấu chống lại căn bệnh ALS trong một thời gian dài. Tuy nhiên, theo thời gian, các tế bào thần kinh vận động trong não và cột sống của những người mắc bệnh tiếp tục chết, gây ra tình trạng yếu cơ và tê liệt, từ mất khả năng di chuyển đến không thể nói, nuốt và thở. Những người mắc bệnh ALS chỉ sống trung bình 4 năm sau khi được chẩn đoán.

Mặc dù ALS đã được phát hiện hơn 150 năm trước, nhưng cơ chế phát sinh bệnh vẫn chưa được làm sáng tỏ đầy đủ. Đột biến gen liên quan đến khoảng 10% bệnh nhân và các yếu tố môi trường cũng được cho là đóng vai trò quan trọng. Điều này làm tăng thêm thách thức trong việc phát triển các liệu pháp định hướng vì cơ chế bệnh sinh vẫn chưa được hiểu rõ.

AMX0035 của Amylyx có nguồn gốc từ ý tưởng của hai sinh viên đại học, Joshua Cohen và Justin Klee, khi họ còn sống trong kí túc xá của trường đại học. Ý tưởng của họ là, dù các nhà nghiên cứu vẫn chưa thể xác định nguyên nhân cơ bản của căn bệnh do tính phức tạp của hệ thống thần kinh, việc tế bào thần kinh chết sẽ ảnh hưởng đến tiến triển lâm sàng của bệnh, vì vậy họ có thể tìm ra cách để trì hoãn quá trình chết của tế bào thần kinh?

Theo đó, AMX0035 đã được phát triển, đây là một loại thuốc chứa hai thành phần - natri phenylbutrat và taurorsodiol. Trong các bệnh thoái hóa thần kinh, ti thể và lưới nội chất thường có những biểu hiện không bình thường trong tế bào thần kinh. Ti thể là 'trung tâm năng lượng' của tế bào, trong khi lưới nội chất là 'nhà máy' sản xuất các loại protein khác nhau cho tế bào thần kinh.

Mục tiêu của Amylyx là sử dụng hai loại thuốc này để cải thiện sức khỏe của ti thể và lưới nội chất trong tế bào, từ đó trì hoãn quá trình chết của tế bào thần kinh. Khi Amylyx được thành lập, hai nhà sáng lập chỉ mới 21 và 22 tuổi.

Trong một thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 2, bệnh nhân được điều trị bằng AMX0035 đã có điểm trung bình ALSFRS-R ít hơn đáng kể sau 24 tuần so với nhóm đối chứng - ALSFRS-R, một chỉ số tổng quát về hoạt động hàng ngày ở bệnh nhân ALS. Nghiên cứu này đã được công bố trên Tạp chí Y học New England. Tiến sĩ Sabrina Paganoni của Bệnh viện Đa khoa Massachusetts, người dẫn đầu nghiên cứu lâm sàng, nói rằng: 'Ngay cả một sự thay đổi nhỏ, chỉ khoảng hai điểm trên thang đo này cũng có thể là một sự thay đổi đáng kể trong cuộc sống hàng ngày của bệnh nhân. Nó có thể giúp cho những bệnh nhân có thể ăn thành công mà không cần sử dụng ống truyền thức ăn, hoặc có thể di chuyển và kiểm soát xe lăn'.

Bên cạnh đó, trong một nghiên cứu theo dõi lâu dài, AMX0035 giảm 44% nguy cơ tử vong ở bệnh nhân. Thông cáo báo chí từ Amylyx nói rằng đây là liệu pháp ALS đầu tiên có thể đồng thời kéo dài tuổi thọ và cải thiện chức năng vận động ở bệnh nhân trong một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có nhóm đối chứng.

Cuối năm ngoái, đơn đăng ký thuốc của họ đã được FDA Hoa Kỳ cấp trạng thái xem xét ưu tiên. Đáng lưu ý là Amylyx đang tiến hành thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3, kế hoạch thử nghiệm hiệu quả của AMX0035 trên 600 bệnh nhân ALS và kết quả thử nghiệm dự kiến sẽ có vào năm 2024.

Trong việc đối phó với các bệnh thần kinh phức tạp như ALS, trí tuệ nhân tạo có thể đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và xác định các mục tiêu mới bằng cách sử dụng dữ liệu trình tự gen và mô con người. Ví dụ, vào tháng 7 năm ngoái, Verge Genomics và Eli Lilly đã hợp tác trong nghiên cứu và phát triển để tạo ra các phương pháp điều trị đổi mới cho bệnh ALS. Sử dụng các thuật toán 'không thiên vị' của trí tuệ nhân tạo, nền tảng công nghệ của công ty có thể cung cấp những hiểu biết sâu sắc về cơ chế bệnh trong các quần thể bệnh nhân được phân loại theo đặc điểm di truyền để tìm ra mục tiêu điều trị cho các bệnh phức tạp.