Marmosets pygmy, hay còn gọi là khỉ đuôi sóc Pygmy, là loài khỉ có nguồn gốc từ các khu rừng nhiệt đới ở phía tây của lưu vực sông Amazon ở Nam Mỹ. Chúng được biết đến là loài khỉ nhỏ nhất trên thế giới, chỉ nặng tương đương với một quả táo.
Khỉ đuôi sóc Pygmy (Marmosets pygmy), hoặc gọi là 'khỉ ngón tay', là loài khỉ nhỏ nhất trên thế giới. Chúng thuộc bộ linh trưởng nhỏ nhất và di chuyển rất nhanh nhẹn trong môi trường tự nhiên.
Khỉ đuôi sóc Pygmy là loài đặc hữu của Nam Mỹ, chúng sống ở phía tây của lưu vực sông Amazon. Môi trường sống ưa thích của chúng là vùng đất thấp, rừng thường xanh nhiệt đới với vùng ngập lũ sông. Chúng thích những khu rừng ngập nước hơn 3 tháng mỗi năm và ăn trái cây, côn trùng, nhựa cây, nhện, chim nhỏ và trứng.
Loài linh trưởng nhỏ bé này có khả năng tái tạo các chuyển động nhanh và bám thẳng vào cành cây, di chuyển qua tán cây một cách thành thạo, v.v.
Các chuyên gia đã quan sát và nghiên cứu khỉ đuôi sóc Pygmy trong nhiều năm và kết quả cho thấy trung bình chúng nặng khoảng 119 gram với chiều dài cơ thể không tính đuôi từ 11–15 cm. Điều đặc biệt là những con trưởng thành có đuôi dài hơn cơ thể.
Đúng như tên gọi, khỉ đuôi sóc lùn là loài khỉ nhỏ nhất trên thế giới. Chúng là loài linh trưởng hòa đồng, thường tụ tập thành nhóm từ 2-15 cá thể, trong đó có bố mẹ và con cái. Nhóm này thường có quan hệ huyết thống với nhau.
Với trọng lượng trung bình khoảng 119 gram, khỉ đuôi sóc lùn là loài khỉ nhỏ nhất trong số các loài khỉ Tân thế giới. Xuất phát từ lưu vực sông Amazon và các khu rừng nhiệt đới ở Nam Mỹ, chúng thường được tìm thấy ở Brazil, Columbia, Peru, miền bắc Bolivia và Ecuador. Tuy nhiên, chúng cũng có thể được tìm thấy trong các vườn thú trên toàn thế giới.
Khỉ đuôi sóc lùn là những sinh vật linh hoạt vô cùng nhanh nhẹn. Chúng có khả năng thực hiện những bước nhảy dài tới gần 5 mét trong không trung và xoay đầu lên tới 180 độ.
Có tổng cộng 11 loài khác nhau của khỉ Marmosets pygmy được ghi nhận, tất cả đều có chiều dài từ 11–15 cm, không tính đuôi, có móng vuốt thay vì ngón tay, và có lông xúc giác trên cổ tay. Chúng thiếu răng khôn và có chiếc răng cửa đặc biệt giúp chúng gặm xuyên qua vỏ cây để tìm kiếm nhựa cây, nguồn thực phẩm ưa thích của chúng.
Khỉ lùn thích gặm lỗ trên vỏ cây và thường quay lại những lỗ đó nhiều lần trong ngày để ăn nhựa cây.
Là loài ăn tạp, thức ăn của chúng bao gồm nhựa cây, dây leo, côn trùng, nhện, mật hoa, trái cây và nhiều thứ khác.
Do kích thước cơ thể cực kỳ nhỏ, chúng trở thành mục tiêu dễ dàng của những kẻ săn mồi như chim ăn thịt, mèo rừng và cả rắn. Khả năng linh hoạt của cổ giúp chúng có thể quay đầu phát hiện nguy cơ từ phía sau.
Khỉ đuôi sóc Pygmy giao tiếp bằng cách trò chuyện và tạo ra âm thanh bằng giọng the thé. Chúng có thể phát ra những âm thanh cao tới mức con người không thể nghe thấy. Ngoài ra, chúng còn có thể thể hiện cảm xúc như hài lòng, ngạc nhiên hoặc sợ hãi thông qua cử động của môi, mắt, tai và lông mặt.
Thời gian mang thai của khỉ đuôi sóc lùn mẹ là khoảng 4,5 tháng và có thể sinh con từ 5 đến 7 tháng một lần. Thường thì có hai con khỉ đuôi sóc lùn mới sinh trong một lần sinh sản, nhưng đã có trường hợp mẹ khỉ đuôi sóc sinh ba hoặc thậm chí bốn con non trong một lứa.
Con non mới sinh của loài này thường có kích thước bằng ngón tay cái của con người! Sau khi sinh, khỉ cha sẽ chăm sóc và cõng con non trong hai tuần đầu tiên. Trong thời gian này, khỉ cha chỉ đưa chúng về với khỉ mẹ khi con non đói và cần sữa mẹ.
Ngoài ra, các thành viên khác trong bầy cũng có thể giúp đỡ việc chăm sóc con non mới sinh. Khi chúng lớn hơn một chút, con non có thể được cõng bởi các thành viên khác trong gia đình cho đến khi chúng đủ khỏe để tự di chuyển cùng bầy.
Thường thì con khỉ đuôi sóc non sẽ cai sữa và có thể theo bầy khi được ba tháng tuổi. Chúng mất khoảng hai năm để lớn lên như con trưởng thành. Khi đó, chúng có thể rời bỏ bầy để tự lập một gia đình mới, hoặc ở lại để giúp đỡ việc chăm sóc con non khác.
Mặc dù loài này phải đối mặt với sự phá hủy môi trường sống, nhưng điều này không ảnh hưởng nghiêm trọng đến quần thể của chúng. Mối đe dọa lớn nhất là việc bị buôn bán làm thú cưng. Với kích thước nhỏ bé, vẻ đáng yêu và khuôn mặt hấp dẫn, chúng đã trở thành vật nuôi được nhiều người ao ước.
Tuy nhiên, chúng ta cần nhớ rằng: khỉ không phải là vật nuôi hoàn hảo như chó hoặc mèo. Hiện nay, Hoa Kỳ đã cấm nhập khẩu linh trưởng và hầu hết các quốc gia Nam Mỹ cũng đã không cho phép xuất khẩu linh trưởng.