Côn trùng trong cuộc sống của con người

Côn trùng giữ một vai trò quan trọng trong văn hóa và đời sống con người với sự liên kết chặt chẽ trong các lĩnh vực như kinh tế, chính trị, khoa học kỹ thuật, và văn hóa. Chúng góp mặt trong nghệ thuật, âm nhạc, văn học, phim ảnh, tôn giáo, và thần thoại, và còn xuất hiện trong ca dao, tục ngữ và thành ngữ. Côn trùng cũng được sử dụng trong trang phục sân khấu và trong các lễ hội. Chúng không chỉ mang lại lợi ích mà còn cung cấp thực phẩm và nguyên liệu cho chăn nuôi và thú kiểng.

Các loài côn trùng có lợi cho con người bao gồm những thiên địch như bọ ngựa và bọ cánh cam. Côn trùng cũng được dùng làm thuốc trong nhiều nền văn hóa. Các sản phẩm từ ong mật được sử dụng chữa bệnh ở nhiều nơi trên thế giới, và ong mật đã trở thành nguồn nguyên liệu y tế phổ biến, đặc biệt là mật ong. Sự gia tăng các bệnh kháng thuốc đã thúc đẩy nghiên cứu về các nguồn tài nguyên mới, bao gồm động vật chân đốt, với các liệu pháp như sử dụng giòi để làm sạch vết thương.

Nhóm côn trùng có hại, như ruồi, muỗi, kiến, gián, ve, và bọ rệp, có thể gây ra phiền toái cho con người. Những côn trùng này, cùng với những loài chưa rõ tác hại cụ thể, thường bị coi là nguy hiểm và gây rắc rối trong đời sống hàng ngày. Đặc biệt, muỗi là loài gây bệnh nhiều nhất vì khả năng sinh sản nhanh và bay xa, thường gây ra bệnh sốt xuất huyết và sốt rét. Côn trùng như bọ chét, ong độc, và kiến ba khoang có thể gây bệnh hoặc dị ứng.

Những loài côn trùng

Trong số hàng triệu loài côn trùng trên thế giới (từ 6-10 triệu loài và 100.000 loài nhện), một số loài đã trở nên nổi bật và gần gũi với con người, tạo nên những hình tượng văn hóa đặc trưng. Tại Ai Cập, bọ hung là biểu tượng của chu kỳ Mặt Trời và sự tái sinh, đồng thời còn được coi là biểu tượng của sự may mắn. Bọ cánh cứng cũng có liên hệ với các thần linh trong nhiều nền văn hóa, trong tiếng Phạn, tên của nó có nghĩa là người chăn cừu của Indra, một vị thần trong Hindu. Ở nhiều nền văn hóa khác, bọ rùa (loài bọ với đôi cánh màu đỏ) được xem là biểu tượng của may mắn, người ta tin rằng nếu một con bọ rùa đậu lên tay, điều đó báo hiệu sự may mắn sắp đến.

Con bướm (các loài bướm nói chung) là một sinh vật quen thuộc và nổi bật; ở châu Âu và Nhật Bản, bướm được coi là linh hồn của một người đã khuất, linh hồn họ sẽ hóa thành một con bướm trên hành trình đến thế giới bên kia và có một cuộc sống vĩnh cửu. Dế là biểu tượng của sự an toàn và bảo vệ, và ở một số nơi còn được xem là biểu tượng của sự tái sinh. Dế mang lại may mắn ở châu Á và châu Âu. Trong tiểu thuyết 'Chú dế bên lò sưởi' của Charles Dickens, dế còn được nuôi như thú cưng. Ở Việt Nam, hình tượng chú dế mèn trong tác phẩm 'Dế mèn phiêu lưu ký' của Tô Hoài cũng rất quen thuộc. Cào cào hay châu chấu trong Kinh Thánh thường mang những ý nghĩa tiêu cực, kết hợp nhiều đặc tính của các loài khác và nhắc đến một đại dịch châu chấu trong lịch sử.

Bọ ngựa trong văn hóa thường được nhìn nhận như một sinh vật đáng sợ do kỹ năng săn mồi ấn tượng của chúng. Bộ phim năm 1957 mang tên The Deadly Mantis kể về một con bọ ngựa khổng lồ gieo rắc nỗi kinh hoàng, tương tự như nhân vật Kamacuras trong bộ phim 'Son of Godzilla' năm 1967. Bọ ngựa còn là biểu tượng của võ thuật trong thế giới côn trùng, qua môn võ bọ ngựa hay Đường lang quyền, một bộ môn của Thiếu Lâm với các kỹ pháp nắm, quắp, chụp. Trong nông nghiệp, bọ ngựa được coi là côn trùng có ích vì chúng là thiên địch của nhiều loài côn trùng gây hại.

Theo cách gọi thông thường, nhện và bọ cạp thường được gọi là côn trùng, mặc dù về mặt khoa học, chúng thuộc lớp Hình nhện (Arachnida). Trong nhiều nền văn hóa từ Đông sang Tây, hình ảnh của loài nhện thường gắn liền với những ý nghĩa tiêu cực, con người thường cảm thấy sợ hãi nhện, trong khi hình ảnh bọ cạp thường liên kết với sự châm chích, trả thù và sự độc ác, mặc dù bọ cạp cũng là biểu tượng của cung Hổ Cáp trong chiêm tinh học phương Tây, đại diện cho cung hoàng đạo bí ẩn.

Trong tác phẩm Dế mèn phiêu lưu ký, nhà văn Tô Hoài đã khắc họa nhiều hình ảnh về các loài côn trùng như Dế Mèn, Dế Choắt, Dế Trũi, bác Xiến Tóc, gã Bọ Ngựa, Bọ Muỗm, Châu Chấu Voi, anh Gọng Vó lấm láp, cùng với nhiều thế hệ Nhện như Nhện mẹ, Nhện con, Nhện già, Nhện trẻ, Nhện nước, Nhện tường, Nhện võng, Nhện cây, Nhện đá, Nhện ma và các loại Chuồn Chuồn như Chuồn Chuồn Ngô, Chuồn Chuồn Ớt, Chuồn Chuồn Tương, và các loài kiến như Kiến Gió, Kiến Lửa, Kiến Bọ Dọt. Sự sử dụng phép nhân hóa và ẩn dụ đã làm cho các nhân vật trong tác phẩm luôn có ý nghĩa biểu tượng kép, chúng không chỉ thể hiện đúng đặc điểm loài mà còn mang tính cách của con người, khiến hình ảnh các con vật trở nên sống động và gần gũi hơn.

Chú thích