Công chúa Ngọc Hoa

Công chúa Ngọc Hoa (chữ Hán: 公主玉華; ? - 1645), thường được gọi là Ngọc Hoa công chúa (玉華公主), là một nhân vật quý tộc thời các Chúa Nguyễn, được biết đến là con nuôi của Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên, và sau đó kết hôn với Araki Soutaro (ja) (Hoang Mộc Tông Thái Lang; 荒木宗太郎) từ Nhật Bản.

Huyền thoại về đôi lứa này đã trở thành một câu chuyện nổi tiếng ở Nagasaki.

Truyền thuyết

Tên đầy đủ của công chúa là Nguyễn Phúc Ngọc Hoa (阮福玉華). Theo các tài liệu và phân tích của tác giả Thân Trọng Thủy cùng những câu chuyện lưu truyền ở Nhật Bản, bà là con nuôi của Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên. Một số giả thuyết khác cho rằng Chúa Sãi đã không gả Công chúa Ngọc Hoa cho Quốc vương Po Romé mà là cho một thương nhân Nhật Bản tên Araki Sotaro, người đã nhận tên Việt là Nguyễn Thái Lang (阮太郎).

Năm 1619, Công chúa Ngọc Hoa đã được kết hôn với Araki Sotaro, một nhà hàng hải lỗi lạc thuộc dòng Samurai, và là một thương nhân Nhật Bản hàng đầu trong nhóm doanh nhân đến giao thương tại Hội An.

Sau một năm sống tại Nhật Bản cùng chồng, bà tiếp tục làm công việc kế toán cho cơ sở kinh doanh của ông Araki suốt 15 năm. Bà tích cực hỗ trợ các thương nhân tại Nagasaki, đặc biệt trong việc tăng cường quan hệ thương mại với triều đình Nguyễn. Công chúa sống thêm 26 năm và qua đời vào năm 1645, được chôn cất tại chùa Daionji (ja) ở Nagasaki.

Tầm quan trọng của công chúa Ngọc Hoa thể hiện rõ khi sau khi bà qua đời năm 1645, hoạt động thương mại giữa Nhật Bản và Việt Nam bị gián đoạn trong một thời gian dài trước khi được nối lại.

Tạp chí Đô thành hiếu cổ do người Pháp xuất bản năm 1920 đã đề cập đến những người Nhật đầu tiên tại Đông Dương, trong đó có đoạn nhấn mạnh: “Trong số những chủ tàu buôn Nhật Bản giao thương với Đông Dương vào thế kỷ 17, đặc biệt có hai người được ghi nhận là Araki Sotaro và Shichirôbei Eikechi'.

Vào năm 1620, Araki đã kết hôn với một tiểu thư hoàng gia.

Theo tài liệu của Hội hữu nghị Nagasaki-Việt Nam, dựa trên nghiên cứu của GS Iwao Seiichi: “Vào năm 1619, tại nơi hiện nay gọi là Huế, Araki đã gặp một cô gái xinh đẹp, là con nuôi của vua An Nam, và kết hôn với cô. Araki là người Nhật đầu tiên cưới người nước ngoài và trở về Nhật Bản với công nữ con vua, dù chỉ là con nuôi.'

Như vậy, công nữ Ngọc Hoa là bà con bên ngoại của chúa Sãi, thuộc dòng họ Mạc, tức cũng có nguồn gốc vua chúa. Chúa Sãi đã nhận bà làm con nuôi và sau đó gả cho Araki. Người Nhật kinh doanh tại Hội An thường coi chúa Sãi như vua An Nam.

Danh hiệu

Danh xưng của Công nữ Ngọc Hoa tại Việt Nam và Nhật Bản không giống nhau. Khi đó, Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên tự xưng là Nhân quốc công (仁國公) với nhà Lê trung hưng, theo lý thì các con gái phải gọi là Công nữ (公女). Tuy nhiên, sau này, Chúa Sãi được phong làm Vương, vì thế có ý kiến gọi bà là Vương nữ (王女), hoặc thông dụng hơn là Công chúa (公主).

Khi đến Nhật Bản, cô được gọi là Wakaku (Vương Gia Cửu; 王加久; わかく) hoặc Wakakutome (Vương Gia Cửu Hộ Mại; 王加久戸売; わかくとめ). Tại cổng nghĩa trang TP Nagasaki, chính quyền Nhật Bản đã dựng một biển lớn ghi về tiểu sử của Araki Sotaro và vợ, với dòng chữ: “Vương Gia Cửu, một cô gái thuộc dòng họ bà con bên ngoại của vua An Nam”.

Cô cũng được gọi bằng cái tên phổ biến khác là Anio (アニオーさん). Một cách giải thích cho tên này là phiên âm từ A Nương (阿娘), hoặc có thể do cô thường gọi chồng bằng anh, dẫn đến việc chuyển âm sang tiếng Nhật. Vì địa vị cao quý, cô còn được gọi một cách kính trọng là Anio-hime (アニオー姫).

Di sản

Vào ngày 13 tháng 2 năm 2004, tên Công nữ Ngọc Hoa được dùng để đặt tên cho một con đường tại phố cổ Hội An. Đoạn đường này kéo dài từ kênh Chùa Cầu đến ngã ba Hùng Vương - Trần Hưng Đạo, thuộc khu quảng trường Sông Hoài (dài 300 m).

Hiện nay, Bảo tàng lịch sử và văn hóa Nagasaki vẫn gìn giữ chiếc gương của Công nữ Ngọc Hoa. Lễ hội Okunchi, diễn ra hàng năm tại Nagasaki từ ngày 7 đến 9 tháng 10, có một cuộc diễu hành với các em thiếu nhi đóng vai vợ chồng Công nữ Ngọc Hoa. Các em sẽ đứng trên mũi một chiếc thuyền buôn, với bé trai hóa thân thành Araki và bé gái thành Ngọc Hoa. Bé trai mặc trang phục truyền thống Yukata, còn bé gái mặc áo dài hiện đại, thuyền sẽ vượt biển và trở về với cặp uyên ương.

Có ý kiến cho rằng văn hóa Việt Nam đã ảnh hưởng đến người dân Nagasaki nhờ sự truyền bá của Ngọc Hoa. Ví dụ, người dân Nagasaki thường dùng bàn tròn trải vải đỏ để ăn uống, trong khi truyền thống Nhật Bản là dùng bàn chữ nhật màu nâu. Người Nhật thường ăn theo khẩu phần riêng với từng khay nhỏ và nhiều đĩa nhỏ, còn người Nagasaki lại thích bày thức ăn trên đĩa lớn để mọi người cùng dùng chung, giống như người Việt.

Chú thích

Liên kết ngoài

• Công nữ Ngọc Hoa - Thân Trọng Thủy
• Tên đường Công nữ Ngọc Hoa tại Hội An
• Hoa Mộc Tông Thái Lang hòa An Nam quốc vương nữ Lưu trữ ngày 19 tháng 8 năm 2017 tại Wayback Machine