Công chúa Phụng Dương

Công chúa Phụng Dương (chữ Hán: 奉陽公主; 1244 - 1291) là một nữ quý tộc thuộc triều đại nhà Trần.

Dù mang danh Công chúa, bà không phải là con gái ruột của hoàng gia mà được Trần Thái Tông nhận nuôi, sau đó được phong làm Công chúa và kết hôn với Chiêu Minh vương Trần Quang Khải, con trai thứ hai của ông.

Tiểu sử

Dựa vào 'Phụng Dương Công chúa thần đạo bi', một trong những nguồn tài liệu cổ còn lại về bà, cho biết bà là con gái của Tướng quốc Thái sư (tên không rõ) và Tuệ Chân phu nhân (lai lịch không rõ).

Văn bia không nêu rõ tên của bà cũng như tên cha bà, chỉ ghi Tướng quốc Thái sư. Mặc dù nhiều người cho rằng vị 'Thái sư' đó là Trần Thủ Độ và cho rằng Phụng Dương là cô của Trần Quang Khải, nhưng sau khi kiểm tra, Trần Thủ Độ đã được truy phong làm Vương với tước danh 'Thượng phụ Thái sư' và có các chức danh khác như Thái sư thống quốc hành quân vụ chinh thảo sư và Thống quốc thái sư. Trong Đại Việt Sử ký Toàn thư, Khâm Thiên đại vương Trần Nhật Hiệu, em cùng mẹ với Trần Thái Tông, được ghi nhận là Thái úy và sau khi mất (năm 1269) được truy tặng là 'Tướng quốc Thái sư', phù hợp với chức danh trong văn bia. Do đó, cha của Phụng Dương Công chúa có thể là Trần Nhật Hiệu, không phải Trần Thủ Độ, khiến bà trở thành em họ của Trần Quang Khải.

Khi còn nhỏ, bà nổi tiếng với trí thông minh và đức hạnh. Trần Thái Tông đã nhận bà làm con nuôi và phong bà làm Phụng Dương Công chúa, từ đó bà sống trong cung như một hoàng nữ.

Kết hôn với Chiêu Minh vương

Khi trưởng thành, bà được gả cho Chiêu Minh vương Trần Quang Khải với nghi lễ hoàng gia. Tuy nhiên, Trần Quang Khải đang yêu một người thiếp khác và có phần lạnh nhạt với bà. Khi Trần Nhật Hiệu và Tuệ Chân phu nhân biết được đã nổi giận và muốn đưa bà về nhà, nhưng bà kiên quyết từ chối vì lòng trung thành với nghĩa vợ chồng.

Chiêu Minh vương Trần Quang Khải có nhiều thê thiếp nhưng chỉ có Phụng Dương Công chúa là chính thất. Theo văn bia, bà đối xử rất nhân hậu với các thiếp của chồng và quản lý công việc, tài chính của chồng rất hiệu quả, làm Trần Quang Khải hài lòng. Cùng với Linh Từ Quốc mẫu, bà là một trong những phụ nữ quý tộc tiêu biểu của triều đại Trần. Vào mùa đông năm Giáp Thân (1284), khi quân Nguyên tấn công Đại Việt, một đêm thuyền của Chiêu Minh vương bị cháy, bà đã đánh thức chồng dậy, đưa cho ông lá chắn và tự mình che chắn cho ông, từ đó được khen ngợi.

Bà nổi tiếng với lòng nhân ái, không phân biệt đích thứ, thường khen thưởng những người có công lao trước mặt Chiêu Minh vương và nhẹ nhàng khuyên nhủ những người phạm lỗi để họ sửa chữa. Bà được ca ngợi vì không có sự ghen ghét, đố kỵ. Bà nâng đỡ người trong gia đình nhưng chỉ ban tặng của cải cho những người không có tài, không trao chức vụ. Cuối đời, bà theo chồng về nghỉ tại phủ Thiên Trường.

Vào ngày 22 tháng 3 năm Tân Mão (1291), Phụng Dương Công chúa qua đời tại Thiên Trường, hưởng thọ 47 tuổi. Bà được an táng tại thôn Độc Lập thuộc phủ Thiên Trường. Ngày 11 tháng 4 năm Hưng Long nguyên niên (1293) là ngày tổ chức lễ an táng, con trai bà là Văn Túc vương đã chủ trì tang lễ và xin bài minh để đặt cùng bà.

Để tôn vinh những thành tựu của Thượng tướng Thái sư, bài minh được soạn bởi Thiếu bảo Đinh Củng Viên với nội dung như sau:

Nhân đức sẽ nhận được phúc là điều hiển nhiên,

Lòng nhân từ tất được trời ưu ái, sao không linh?

Sống hiền hòa sẽ để lại danh tiếng,

Làm dâu nhà tướng, đời khen ngợi phúc lành.

Thôn Độc Lập, nơi yên nghỉ của bà,

Văn không đủ sức, Hàn quân không dám làm bài minh.

Thái sư Trần Quang Khải đã đánh giá nhân cách bà: 'Làm việc thiện, nói lời nhân ái, sống nết na, để lại danh tiếng tốt, mang lại phúc cho chồng và con'.

Hậu duệ

Theo 'Gia phả Trần tộc Nguyên Thiên Nghệ Tĩnh' do Trần Thanh San biên soạn năm 2001 và thông tin từ văn bia, Trần Quang Khải và Phụng Dương Công chúa có bảy người con, bao gồm 4 trai và 3 gái. Tuy nhiên, văn bia ghi chép không hoàn toàn thống nhất với số lượng này.

1. Con trai trưởng qua đời sớm, Phụng Dương nhận Quan nội hầu Quốc công (danh tính chưa rõ) làm con nuôi vì thương xót.
2. Văn Túc vương Trần Đạo Tái kết hôn với Bảo Tư Công chúa, con gái của Tĩnh Quốc đại vương Trần Quốc Khang.
3. Vũ Túc vương (danh tính không rõ) kết hôn với Bảo Châu Công chúa, con gái thứ ba của Trần Thánh Tông.
4. Quỳnh Huy Công chúa, con gái cả, húy Thụy Hữu, hai lần kết hôn nhưng không hạnh phúc. Qua đời sớm.
5. Quỳnh Tư Công chúa, húy Thụy Nhu, kết hôn với Kiểm hiệu Thái úy Tá Thiên đại vương Trần Đức Việp, con trai thứ của Thánh Tông. Qua đời sớm.
6. Quỳnh Bảo Công chúa, húy Thuỵ Ân, kết hôn với Nhân Quốc vương (danh tính chưa rõ), con trai trưởng của Tĩnh Quốc đại vương.
7. Quỳnh Thái Công chúa, húy Thụy Tư, làm vợ kế của Kiểm hiệu Thái úy.

Cháu của Thái sư Trần Quang Khải và Công chúa Phụng Dương gồm 13 người, trong đó có 7 trai và 6 gái, đều là con cháu dòng chính của Chiêu Minh vương. Chân Từ Công chúa, danh tính không rõ, kết hôn với con trai của Phán thủ Thượng vị Vũ Ninh hầu, tên là Chiểu.

Thái sư Trần Quang Khải và Công chúa Phụng Dương được thờ tại đình làng Cao Đài. Hàng năm vào ngày 22 tháng 3 âm lịch, lễ hội giỗ bà Phụng Dương được tổ chức tại làng Cao Đài, xã Mỹ Thành, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định.

• Văn bia của Công chúa Phụng Dương
• Đại Việt Sử ký Toàn thư
• Quỳnh Cư; Đỗ Đức Hùng (2001). Các triều đại Việt Nam. Nhà xuất bản Thanh Niên. ISBN 9786046499657.