Công nguyên là gì? Thế nào là trước công nguyên và sau công nguyên?

1. Công nguyên là gì?

Theo các nguồn tài liệu, Công Nguyên, viết tắt là CN, là thuật ngữ dùng để đánh dấu các năm trong Lịch Julius và Lịch Gregorius. Thuật ngữ này bắt nguồn từ tiếng Latinh, Anno Domini (AD), và trong tiếng Trung, 'Công nguyên' 公元 là viết tắt của 'Công lịch kỷ nguyên' 公曆紀元.

Khái niệm Công nguyên được đề xuất bởi tu sĩ Dionysius Exiguus vào khoảng thế kỉ 6, nhưng chỉ được phổ biến sau năm 800. Để tính ngày lễ Phục Sinh, không có năm 0 trong các lịch. Lịch Gregorian hiện nay được sử dụng rộng rãi. Lịch Julius, do Julius Caesar giới thiệu năm 46 TCN và bắt đầu từ năm 45 TCN, đã được dùng từ thời Hipparchus. Lịch này có 365 ngày chia thành 12 tháng, thêm ngày nhuận vào tháng 2 mỗi năm. Dù được dùng đến thế kỷ 20 và vẫn còn trong các nhà thờ Chính thống giáo, lịch này có nhiều ngày nhuận hơn cần thiết, dẫn đến cải cách lịch năm 1582.

Để thay thế các hệ thống lịch trước đây, lịch Gregorian với độ chính xác cao hơn đã được sử dụng. Đây là loại lịch Tây hay Dương lịch hiện đang phổ biến toàn cầu. Được Giáo hoàng Gregory XIII ban hành vào năm 1582, lịch này gồm 365 ngày chia thành 12 tháng, và có một năm nhuận sau mỗi 4 năm, với ngày nhuận thêm vào tháng 2. Công nguyên (CN) là thuật ngữ dùng để đánh số năm trong lịch Julius và lịch Gregorian, do tu sĩ Dionysius Exiguus sáng tạo. Khái niệm 'công nguyên' ra đời vào thế kỷ VI nhưng chỉ được phổ biến rộng rãi sau năm 800. Trong tiếng Hán Việt, 'công nguyên' được hiểu như sau:

- Công: Thứ thuộc về cộng đồng, dành cho tất cả mọi người.

- Nguyên: Kỷ nguyên hoặc một khoảng thời gian nhất định.

Vậy, công nguyên có thể hiểu đơn giản là khoảng thời gian bắt đầu của lịch chung được áp dụng trên toàn thế giới. Sau khi hiểu về công nguyên, bạn cũng nên nắm rõ cách viết tắt và tên tiếng Anh của các thuật ngữ sau:

AD là viết tắt của Anno Domini (Kỷ nguyên Kito hay kỷ nguyên của Chúa), xuất phát từ tiếng Latinh thời Trung Cổ. BC là viết tắt của Before Christ, có nghĩa là trước Công nguyên (TCN). Trong tiếng Anh, chữ viết tắt “AD” thường được đặt trước số năm, nhưng cũng có thể thấy sau số năm. Ngược lại, BC luôn được đặt sau số năm (ví dụ: 68 AD, nhưng 68 BC). AD cũng được dùng sau số thế kỷ hoặc thiên niên kỷ, như trong “thế kỷ thứ tư sau Công nguyên” hoặc “thiên niên kỷ thứ hai sau Công nguyên”, mặc dù các cách diễn đạt này đã bị loại bỏ trong sử dụng bảo thủ trước đây.

Do BC là viết tắt của 'Before Christ' trong tiếng Anh, có sự nhầm lẫn cho rằng AD (Anno Domini) nghĩa là 'Sau khi Chúa chết', tức là sau cái chết của Chúa Giêsu. Thực tế, điều này có nghĩa là khoảng 33 năm liên quan đến cuộc đời của Chúa Giêsu không được tính vào thang thời gian trước và sau Công nguyên. Thuật ngữ 'Kỷ nguyên Hiện tại' hoặc 'Kỷ nguyên Chung' (CE) được một số người xem là trung lập hơn, với các năm trước đó gọi là 'Trước Kỷ nguyên Chung' (BCE). Hệ thống đánh số năm thiên văn và ISO 8601 tránh sử dụng các từ ngữ hoặc viết tắt liên quan đến Cơ đốc giáo, nhưng sử dụng các số tương tự cho các năm sau Công nguyên.

2. Công nguyên bắt đầu từ năm nào?

Công nguyên hay Kỷ nguyên Công lịch bắt đầu từ năm Chúa Giêsu ra đời, tức là năm 1 CN. Trước năm này được gọi là Trước Công Nguyên (TCN) hay 'Trước Kỷ nguyên Công lịch', trong đó 'Kỷ nguyên Công lịch' là thuật ngữ tiếng Hán. Hiện tại, những năm tiếp theo vẫn được tính theo lịch công nguyên, và chúng ta có thể gọi chúng là năm công nguyên hoặc năm sau công nguyên.

Mỗi năm có 365 ngày và được chia thành 12 tháng; năm nhuận có 366 ngày. 1 thiên niên kỷ bằng 1000 năm, 1 thế kỷ bằng 100 năm, và 1 thập kỷ bằng 10 năm. 1 ngày có 24 giờ, 1 giờ có 60 phút, và 1 phút có 60 giây. Lịch công nguyên bắt đầu từ năm 1 CN, các năm trước đó được ký hiệu là: 1 TCN, 2 TCN, 3 TCN,...

3. Thế nào là trước công nguyên?

Lịch Gregorian hiện nay dựa trên năm sinh của Chúa Giêsu, được coi là năm 1. Các năm tiếp theo được gọi là Công nguyên (AD hoặc CE), còn các năm trước đó là Trước Công nguyên (BC hoặc BCE). Kỷ nguyên Chung (CE) và Trước Kỷ nguyên Chung (BCE) là các ký hiệu phổ biến nhất trong lịch Gregory và lịch Julian, thay thế cho các ký hiệu Anno Domini (AD và BC) được sử dụng bởi Dionysius Exiguus.

Hai hệ thống ký hiệu này về mặt số học là tương đương: “2022 CE” và “AD 2022” chỉ cùng một năm; “400 BCE” và “400 BC” cũng chỉ cùng một thời điểm. Tuy nhiên, số năm trước công nguyên không thể xác định chính xác, vì không ai biết trước năm 1 đã có bao nhiêu năm. Tóm lại, TCN là những năm trước khi Chúa Giêsu ra đời, còn Công nguyên bắt đầu từ năm thứ nhất và kéo dài đến hiện tại.

Theo trục số thời gian, những năm trước khi Chúa Giêsu ra đời có thể kéo dài vô tận. Chúng ta không thể xác định chính xác số năm trước công nguyên, bởi thời gian đã xoá mờ mọi dấu vết của những nền văn minh cổ xưa. Nhiều nghiên cứu vẫn đang tìm kiếm dựa trên chứng cứ còn sót lại, nhưng không thể xác định chính xác, vì thời gian đã làm phai nhòa tất cả.

4. Sau công nguyên là gì?

Hệ thống niên đại Anno Domini được Dionysius Exiguus sáng tạo vào năm 525 nhằm tính toán các năm trong bảng Lễ Phục sinh của ông. Hệ thống này thay thế kỷ nguyên Diocletian đã được sử dụng trước đó, vì Dionysius không muốn tiếp tục nhắc đến một bạo chúa đã đàn áp tín đồ Cơ đốc giáo. Năm cuối cùng của bảng cũ, Diocletian Anno Martyrium 247, ngay sau đó là năm đầu tiên của bảng mới, Anno Domini 532. Dionysius xác định năm theo lịch Julian bằng việc đặt tên các quan chấp chính, và ông tuyên bố rằng “năm nay” là “thời kỳ chấp chính của Probus Junior”, tương ứng với 525 năm “kể từ khi Chúa Giêsu Kitô nhập thể”.

Nhiều người nhầm lẫn cho rằng Công nguyên bắt đầu từ năm Chúa Giêsu ra đời và gọi những năm sau đó là “sau Công nguyên”. Thực tế, Công nguyên bắt đầu từ năm được cho là năm Chúa Giêsu ra đời và vẫn tiếp diễn đến ngày nay. Dionysius ngụ ý rằng sự nhập thể của Chúa Giêsu xảy ra 525 năm trước đó, nhưng không xác định năm cụ thể. Dionysius cũng không liên hệ kỷ nguyên của mình với bất kỳ hệ thống niên đại nào khác, chẳng hạn như Olympiad hay năm của Augustus, và không giải thích lý do chọn mốc thời gian đó.

Công nguyên chỉ kết thúc khi có sự quyết định chính thức, do đó không có khái niệm “sau Công nguyên” cho những năm sau Công nguyên. Tuy nhiên, vẫn có tài liệu sử dụng thuật ngữ “sau Công nguyên” hoặc viết tắt là SCN, nhưng cần nhớ rằng khái niệm này không tồn tại.