Cư Kuin

Cư Kuin (phát âm: /Chư Quynh/, chữ viết Êđê: Čư Kuiñ) là một huyện thuộc tỉnh Đắk Lắk, Việt Nam.

Địa lý

Huyện Cư Kuin nằm ở phía nam tỉnh Đắk Lắk, cách trung tâm thành phố Buôn Ma Thuột 19 km và có vị trí địa lý:

• Phía đông nam giáp huyện Krông Bông
• Phía tây bắc giáp thành phố Buôn Ma Thuột
• Phía tây nam giáp huyện Krông Ana
• Phía đông bắc giáp huyện Krông Pắc.

Huyện có diện tích 288,30 km², dân số năm 2007 là 109.770 người, mật độ dân số đạt 381 người/km².

Đây cũng là điểm cuối của đường cao tốc Khánh Hòa – Buôn Ma Thuột.

Hành chính

Huyện Cư Kuin có 8 đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc, bao gồm 8 xã: Dray Bhăng (huyện lỵ), Ea Bhôk, Ea Hu, Ea Ktur, Ea Ning, Ea Tiêu, Hòa Hiệp và Cư Êwi.

Lịch sử

Tên huyện được đặt theo tên dãy núi Cư Kuin (còn được viết là Cư Ouie), dãy núi nằm ở phía đông bắc huyện, tại ranh giới với huyện Krông Pắc.

Tại vùng này, người sắc tộc Êđê sống từ lâu đời trong các buôn làng, chủ yếu sống du canh du cư. Đất bằng phẳng với rừng đại ngàn cổ thụ cao lớn, ao hồ rộng lớn, địa hình khá hiểm trở, thú rừng chim chóc phong phú. Có một dãy đồi lớn trong đó có đỉnh Cư Kuin, thực vật nguyên sinh rất nhiều. Việc đi lại chủ yếu dùng voi và đi bộ tính khoảng cách bằng ngày đường.

Khoảng từ năm 1950 trở đi các đồn điền cà phê, cao su bắt đầu được trồng trên diện tích rộng lớn, khu vực giáp ranh Tp Buôn Ma Thuột hiện nay và dọc quốc lộ 21 kéo dài (nay là quốc lộ 27). Chủ yếu của người Pháp, người Kinh một số của người Hoa, quanh các đồn điền này có rào thép gai và chòi canh kiên cố, các dãy nhà công nhân lao động, ban quản lý đều nằm trong hệ thống khép kín, nhân công cả người đồng bào cả người kinh.

Chừng khoảng 1955 - 1957 một số người công giáo di dân từ miền Bắc vào 1954 -1955 sống tại một số tỉnh miền Nam, theo giới thiệu và chấp thuận của tỉnh trưởng Dac Lac lúc bấy giờ. Họ đã vào vùng đất này hình thành dần các ngôi làng như: Trung Hòa, Kim Châu, Kim Phát - Kim Thành, Yang Sơn - Đông Sơn. Khai hoang núi rừng phát nương làm rẩy, làm ruộng nơi trũng chủ yếu là sức người, sức kéo trâu bò. Phía Tây Bắc trồng cà phê đạt năng suất, trở thành nguồn thu nhập chủ yếu cho gia đình. Họ đã có tích lũy để xây dựng nhà cửa thay dần nhà tranh vách nứa, mua sắm nông cụ, máy móc phục vụ sản xuất. Phía Nam núi đồi nhiều và giáp dòng sông làm ruộng nước, khai thác cát có trồng cây công nghiệp nhưng hiệu quả ít. Cho đến năm 1960 địa bàn này thuộc quyền quản lý của thị xã Buôn Ma Thuột và một phần thuộc huyện Lắk (vùng Kim Châu Phát).

Người dân tộc tại chỗ cũng đi vào ổn định định cư cùng người kinh. Phần khai hoang chỉ canh tác vào mùa mưa, vào mùa khô bắt đầu có các thảo nguyên cỏ tranh, cỏ gấu, cây bớp bớp., sống láng giềng với các buôn người Êđê.

Phần còn lại vẫn rừng núi, rừng cổ thụ, suối nước, hồ rộng. Đất đai hoang sơ nhiều tre, nứa, lồ ô, một số ít đất quảng canh làm lúa rẩy của người Êđê và các đồn điền Cà phê, cao su. Năm 1974 chính quyền miền Nam thành lập xã Cư Bua (hay Cư Edru), xã Ea Tiêu, Ea Bông, Ea Na thuộc thị xã Buôn Ma Thuột. Các xã Hòa Hiệp, Ea Bhốk, Ea Ktur thuộc quận Phước An.

Sau 1975 thực hiện kế hoạch đi kinh tế mới, người dân di cư vào lập các nông trường quốc doanh cao su và cà phê. Thời kỳ đầu đang còn nhiều khó khăn, vì phải khai hoang gần như mới hoàn toàn diện tích. Săn bắn, xẻ gỗ đã trở thành một nghề của một số người. Công nhân của các nông trường làm việc tập trung theo chế độ bao cấp, trồng mới được nhiều diện tích cà phê, cao su số ít điện tích được tiếp quản và phát triển từ các đồn điền cà phê, cao su cũ. Dân số trước và sau năm 1975 dần được tăng lên chủ yếu tăng theo cơ học.

Ngày 19 tháng 9 năm 1981, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định 75-HĐBT. Theo đó, thành lập huyện Krông Ana trên cơ sở tách 4 xã: Ea Bông, Ea Na, Ea Tiêu, Quảng Điền thuộc thị xã Buôn Ma Thuột và 3 xã: Ea Bhôk, Ea Ktur, Hòa Hiệp thuộc huyện Krông Pắc.

Về địa lý, huyện Krông Ana được chia làm hai phần, cánh Nam và cánh Bắc, ngăn cách bởi đèo Ea Bông. Trong đó, khu vực cánh Bắc (gồm các xã: Ea Bhôk, Ea Ktur, Ea Tiêu, Hòa Hiệp) nhờ được sự giúp đỡ các chuyên gia CHDC Đức (Đông Đức cũ) về con người và các thiết bị trong sản xuất nông nghiệp. Trong khoảng thời gian ngắn đã có nhiều thay đổi diện tích trồng mới phát triển liên tục, giao thông thủy lợi được mở rộng. Hình thành được 6 nông trường Việt Đức, đơn vị quản lý Xí nghiệp liên hiệp cà phê Việt Đức, quản lý phần diện tích rộng lớn chiếm 65% điện tích của huyện hiện tại. Sau đó chuyên gia Đức về nước, các nông trường được quản lý độc lập trực thuộc tổng công ty cà phê Việt nam. Sau thời kỳ bao cấp các doanh nghiệp quốc doanh khoán vườn cây lại cho công nhân và người dân làm liên kết. Sau khi các nông trường quốc doanh giao khoán, người dân đã phát triển vườn cây trong rẫy nông nghiệp của mình, trong khoãng thời gian ngắn cây cà phê được trồng xen lẫn với cây nông nghiệp. Lúc đầu mang tính thử nghiệm, nhưng với sự lao động người dân, cây cà phê ở các xã vùng sâu đạt được những bước phát triển nhất định. Nông trường cao su 19/8 được thành lập thuộc tổng công ty cao su Đắk Lắk tiếp quản đồn điền Lệ Xuân (Trần Lệ Xuân), nông trường này được tách từ Nông trường Ea Tiêu, phát triển trồng mới thêm cao su. Nhờ diện tích rộng địa hình bằng phẳng do khai hoang chưa sử dụng hết người dân gia tăng chăn nuôi, bò, trâu, lợn, gà v.v... Lúa rẫy, các loại cây họ đậu được gieo trồng theo mùa của Tây Nguyên. Trong thập niên 80 thế kỷ 20 huyện đã trở thành một nơi Xuất khẩu cà phê, cao su của tỉnh Đắk Lắk.

Các xã phía đông nam vẫn là núi rừng mênh mông. Dân di cư từ các vùng miền đông dần, tỉnh phải tiến hành thành lập xã mới. Cây trồng chủ yếu lúa nước và các cây lương thực ngắn ngày, sản lượng lương thực theo kiểu tự cung tự cấp. Cây công nghiệp thích hợp với cây điều nhiều hơn, các cây khác diện tích chiếm khá ít. Về công nghiệp chỉ mang tính sản xuất thô sơ gạch ngói thủ công, khai thác cát cho TP. Buôn Ma Thuột và các vùng xung quanh.

Hàng năm huyện tiếp nhận một lượng dân di cư tự do từ miền Bắc, chủ yếu từ các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa, Huế, Thái Bình v.v..., dẫn đến sự hình thành nhiều khu dân cư mới. Sự thay đổi dân số về mặt cơ học và tự nhiên đã tác động đáng kể đến nguồn lực lao động của huyện. Các ngành nghề chuyển biến, cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp đã tạo ra gia tăng về sản lượng. Đầu tư của người dân vào nông nghiệp cũng gia tăng đáng kể.

Y tế có 02 bệnh viện đa khoa, một bệnh viện huyện và một bệnh viện Việt Đức ở phía Bắc thuộc Bộ NN-CN-TP, với 170 giường bệnh. 01 Trung tâm y tế dự phòng (Trung tâm y tế), 100% các thôn, buôn, tổ dân phố đều có nhân viên y tế.

Huyện Cư Kuin được thành lập

Do địa hình phức tạp và khó khăn về đi lại, huyện đã được chia thành hai phần, cánh Nam và cánh Bắc, quản lý từ phía nhà nước gặp nhiều khó khăn, hai phần gần như độc lập với nhau. Với sự độc lập này, việc thành lập huyện mới sẽ thuận lợi hơn cho người dân. Về kinh tế, giao thông, điện lực, đường xá, trường học, các cơ sở dịch vụ cũng được phát triển linh hoạt hơn.

Huyện Cư Kuin được thành lập vào ngày 27 tháng 8 năm 2007 trên cơ sở tách 8 xã: Cư Êwi, Dray Bhăng, Ea Bhôk, Ea Hu, Ea Ktur, Ea Ning, Ea Tiêu và Hòa Hiệp từ huyện Krông Ana.

Sau khi thành lập, huyện Cư Kuin hiện có 8 xã. Trụ sở huyện đặt tại xã Dray Bhăng.

Nền kinh tế đã chuyển đổi để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng mới của cộng đồng, với sự quan tâm đặc biệt đến giáo dục và y tế từ phía cư dân và chính quyền địa phương. Từ những năm 90 của thế kỷ trước, lực lượng lao động trẻ đổ về thành phố ngày càng gia tăng, mặc dù nền kinh tế vẫn chủ yếu là nông nghiệp. Hạ tầng điện, đường, trường học và trạm thuận tiện hơn nhiều so với trước đây.

Ngày nay, nếu như một người rời xa huyện này trong 28 năm và trở lại, họ sẽ ngạc nhiên trước sự thay đổi to lớn trên mọi mặt của nơi đây. Kinh tế của huyện vẫn tập trung chủ yếu vào các loại cây công nghiệp lâu năm như cà phê, cao su và điều. Người dân tự quản lý và đầu tư cho các vườn cây của mình. Lượng di dân đã không còn tăng nữa, và người dân đang tìm cách mở rộng nông nghiệp gia đình bằng cách sử dụng thêm diện tích đất.

Giao thông

Huyện này có vị trí thuận lợi cho giao thông và thương mại, đặc biệt là quốc lộ 27 từ Buôn Ma Thuột đến Đà Lạt. Mạng lưới giao thông nông thôn được cải thiện phù hợp với sự phát triển của khu vực. 72% các con đường vào các xã đã được nâng cấp bằng nhựa, và 100% đường vào các buôn cũng đã được làm nhựa. Chính quyền cùng cộng đồng địa phương tiếp tục nâng cấp và xây dựng mới các tuyến đường nông thôn. Hiện nay, người dân thường sử dụng xe công nông và xe tải nhỏ để vận chuyển hàng hóa, và lượng xe máy tăng cao đã làm thay đổi giao thông tại các thôn, buôn. Các con đường đất chủ yếu còn lại ở hai xã Ea Hu và Cư Êwi.

Kinh tế

Cư Kuin là một huyện nông nghiệp, với sự phát triển đồng bộ các ngành chế biến nông sản và lâm sản.

Nông nghiệp: Đa phần diện tích của huyện trồng các cây công nghiệp lâu năm, bao gồm chủ yếu cà phê, điều, hồ tiêu, một số nhỏ cacao và cây điều nhuộm.

Cà phê: Các doanh nghiệp chế biến cà phê tập trung nhiều ở khu vực sản xuất như Công ty cà phê Việt Đức, Ea Sim, Ea Hnin, Ea Ktur, Ea Tiêu và Nông trường cà phê Cư Kũin.

Cao su: Nông trường cao su 19/8 tiến hành trồng và thu hoạch mủ cao su. Công ty cà phê Việt Đức không chỉ sản xuất cà phê mà còn tham gia vào việc trồng và thu hoạch mủ cao su.

Cây điều: Nông trường cà phê Cư Kuin không chỉ sản xuất cà phê mà còn trồng và thu hoạch cây điều, cùng với việc thu mua từ các vùng khác để sản xuất và chế biến thô cho xuất khẩu.

Công nghiệp chưa được định hình rõ ràng, nhưng có một số hoạt động đáng chú ý như sửa chữa máy móc cơ khí tại các điểm buôn bán ven đường chính, sản xuất gạch ngói và khai thác cát tại thôn Giang Sơn và Đông Sơn thuộc xã Hòa Hiệp. Hoạt động khai thác đá diễn ra ở Hòa Hiệp, Ea Bhốk và Ea Hu. Đã hình thành một số nhà máy sản xuất tôn ven quốc lộ 27. Khu vực công nghiệp đã phát triển với diện tích dành cho các dự án khoảng 50ha; nhà máy sản xuất cà phê Cà phê Ngon (thuộc Ấn Độ) đã đi vào hoạt động, góp phần tạo việc làm cho người dân địa phương.

Thương mại: Khu vực có nhiều chợ lớn như Trung Hòa, Ea Hnin (chợ Việt Đức 4), 19/8, Kim Châu, chợ Việt Đức 3, An Bình và một số chợ nhỏ khác. Hoạt động buôn bán và giao thương hàng ngày đã phát triển mạnh trong các thôn buôn, với các hàng quán nhỏ lẻ phục vụ nhu cầu tiêu dùng hàng ngày của người dân.

Dịch vụ: Các dịch vụ như quán cà phê, quán bia, Internet, sửa chữa và lắp ráp máy tính đáp ứng đa dạng nhu cầu sinh hoạt và giải trí của người dân, góp phần vào sự phát triển lành mạnh của địa phương.

Phần còn lại của diện tích được dành cho các loại cây nông nghiệp ngắn ngày như lúa, mía, đậu tương, đậu xanh, đậu đen, lạc, ngô v.v.

Thủy lợi

Vấn đề thủy lợi được chú trọng đặc biệt, đặc biệt là trong mùa khô khi cần bơm nước để tưới cho các vùng trồng cây nông nghiệp và công nghiệp. Việc tưới tiêu cho cà phê và hồ tiêu trong 6 tháng mùa khô tại Tây Nguyên được coi là ưu tiên hàng đầu. Hệ thống thủy lợi được khai thác từ các nguồn nước ngầm chủ yếu từ các giếng trong lô và rẫy mà người dân tự túc đào để phục vụ việc tưới tiêu. Các ao hồ cung cấp nước chiếm 45% diện tích của huyện. Mực nước của các ao hồ thường thay đổi theo mùa tưới, với mức nước thấp nhất vào thời điểm này. Trong 8 năm qua, tình trạng nước ngầm đang giảm dần. Hằng năm, người dân phải tiến hành nạo vét và đào sâu hơn để tìm kiếm mạch nước ngầm. Một số xã ở vùng sâu gặp phải ô nhiễm nước ngầm, làm cho nước không thể sử dụng cho sinh hoạt.

Văn hóa

Đây là một huyện đa dân tộc với gần 20 dân tộc sống chung, trong đó dân tộc chủ yếu là Êđê và dân tộc miền núi phía Bắc di cư đến. Tôn giáo rất đa dạng với Thiên chúa giáo, Phật giáo, Tin lành và Cao Đài. Trình độ dân trí vẫn còn chênh lệch do các điều kiện và phong tục đa dạng từ khắp nơi được hội tụ ở đây. Như tỉnh Đắk Lắk, huyện này thu hút dân từ nhiều nơi khác nhau. Thể thao vẫn chưa phát triển mạnh mẽ, chủ yếu là tự phát và sân bãi thể thao khá hạn chế. Trước đây, các đội sản xuất từ các doanh nghiệp thường có sân luyện tập riêng cho hoạt động thể thao.

Giáo dục

Huyện Cư Kuin hiện có 2 trường cấp 3 (THPT) bao gồm:

• Trường THPT Y Jút
• Trường THPT Việt Đức