Cua đồng

Cua đồng, còn được gọi là điền giải (tên khoa học: Somanniathelphusa sinensis), là một loài thuộc họ Cua đồng, nằm trong nhóm cua nước ngọt và phổ biến nhiều ở Việt Nam. Ở Việt Nam, thuật ngữ này thường dùng để chỉ các loài cua nước ngọt sống trong môi trường đồng ruộng, thường gặp nhất là cua đồng có tên khoa học Somanniathelphusa sinensis sinensis H.Milne-Edwards thuộc họ Parathelphusidae.

Đặc điểm

Cua đồng phân bố rộng ở các vùng nước ngọt, từ đồng bằng đến miền núi. Chúng sống ở tầng đáy, thích nước sạch, đào hang thích nghi với bùn sét, bùn cát. Cua đồng sinh sản quanh năm nếu điều kiện thuận lợi, tập trung vào mùa xuân, hè, thu. Độ pH thích hợp từ 5,6 - 8, nhiệt độ từ 10 - 31oC, lý tưởng nhất là 15 - 25oC, lượng oxy hòa tan thấp nhất là 2 mg/l. Cua đồng sống trong các hang, lỗ tại các bờ ruộng, bờ kênh, rạch, chúng thường bò ra ngoài kiếm ăn rồi trở lại hang. Lưng cua có màu vàng sẫm, có hai càng, một to một nhỏ, hai gọng cua màu vàng cháy, toàn thân màu nâu vàng.

Thịt cua đồng ngọt, ít độc, có vị mặn, mùi tanh, tính hàn, hơi độc. Gạch cua có nhiều cholesterol, cua đồng cũng chứa nhiều sodium và purines.

Giá trị

Cua đồng là món ăn dân dã nhưng bổ dưỡng, phổ biến ở cả nông thôn và thành thị Việt Nam với các món canh cua, đặc biệt là canh riêu cua. Món canh này giúp giải nhiệt, kích thích vị giác, dễ tiêu hóa, rất phù hợp cho những ngày hè oi bức. Cua đồng là thực phẩm tự nhiên, nấu được nhiều món ăn hấp dẫn, ngon miệng và bổ dưỡng. Lẩu cua đồng có hương vị đậm đà. Trong Đông y, cua đồng, còn gọi là điền giải, được dùng làm thuốc vì có vị mặn, tính hàn, hơi độc, có tác dụng sinh phong, liền gân nối xương, trị nhiệt tà, bạt độc, trừ ghẻ lở và máu kết cục. Các họ cua đồng dùng làm thuốc bao gồm Potamidae, Graspidae, Parathelphusidae.

Khuyến cáo

Cua đồng ăn được thường có hai càng to và tám chân. Tuy nhiên, cũng có loại cua chỉ có sáu hoặc bốn chân, cần cảnh giác với loại này. Tuệ Tĩnh khuyên rằng: Cua đồng có sáu hoặc bốn chân, mắt đỏ, bụng dưới có lông, trong bụng có xương, đầu lưng có chấm sao, chân có khoang thì không nên ăn vì có thể gây hại.

Cua đồng không phù hợp với một số đối tượng như: phụ nữ mang thai, người mới ốm dậy, hệ tiêu hóa yếu, người có tỳ vị hư hàn (sợ lạnh), người bị tiêu chảy, huyết áp cao, bệnh tim mạch. Khi ăn cua, nên kết hợp với lá tía tô, gừng để giảm bớt tính hàn. Cua đồng không thích hợp cho người bị gút, ho hen, cảm cúm. Một số người có thể bị dị ứng với cua, sau khi ăn có thể nổi mề đay.

Các loại cua đồng sống ở khe núi hoặc đìa, đồng thường chứa nhiều ký sinh trùng như vắt, đỉa và giun sán, có thể gây bệnh cho con người. Nước từ cua sống có thể chứa ấu trùng sán lá, vì vậy không nên uống. Việc sử dụng nước vắt từ cua đồng giã nhuyễn để trị bầm tím hay ngộ độc do ăn khoai mì là cực kỳ nguy hiểm vì dễ dẫn đến nhiễm ký sinh trùng. Ăn cua đồng sống hoặc nấu chưa chín có thể gây bệnh sán lá phổi do ký sinh trùng Paragonimus, gây ra các triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy, ho, đau ngực, khó thở, sốt và nổi mề đay. Nếu ký sinh trùng cư trú ở não hoặc gan, có thể dẫn đến cơn động kinh hoặc áp-xe gan.

Tại Việt Nam hiện nay, cua đồng Trung Quốc đã được thả bí mật vào các khu vực ven sông và kênh mương để người nông dân bắt và đem bán tại chợ thành phố. Đây là một loài cua xâm lấn với hình dáng kỳ lạ, mai có màu xanh nhạt hoặc xám xanh, hai càng bằng nhau và có trứng đỉa cấy trong cua, thường xuất hiện nhiều ở các kênh mương tại Nam Định và Thái Bình.

Trong văn hóa

Con cua đồng gắn bó mật thiết với đồng ruộng Việt Nam và xuất hiện trong nhiều câu chuyện cổ tích và ca dao tục ngữ. Một ví dụ nổi tiếng là câu chuyện Cóc kiện trời, trong đó cua đồng là một trong sáu con vật cùng lên kiện trời (cùng cóc, cáo, ong, gấu và hổ). Cua đồng được giao nhiệm vụ núp trong lu nước. Khi thiên lôi bị ong tấn công và nhảy vào chum nước, cua đồng đã kẹp thiên lôi khiến thiên lôi phải nhảy ra ngoài và bị hổ vồ xé xác.

Ngoài ra, cua cũng xuất hiện trong nhiều câu ca dao và tục ngữ.

• Ngang như cua: Miêu tả tính cách cứng đầu, bướng bỉnh, giống như con cua thường bò ngang.
• Con cua tám chân hai càng/Không đi mà bò ngang cả ngày
• Mò cua, bắt ốc: Diễn tả cuộc sống khó khăn và vất vả để kiếm sống.
• Tôm, cua, rùa, cá: Đề cập đến các loại thủy sản và hải sản đặc sản.
• Bầu, cua, tôm, cá: Một trò chơi truyền thống.

Ghi chú

• Tìm mua cua đồng với sự vất vả không ngừng
• Sự gia tăng bất thường của cua đồng khiến người dân đổ xô đi bắt
• Công nghệ biến cua nuôi thành cua đồng
• Lót dạ với ốc dừa đầy sán, tráng miệng mít chứa hóa chất Lưu trữ 2016-03-04 tại Wayback Machine