Cuộc đua tìm 'dầu trắng': Phần 3 của Ước mơ Xe điện Trung Quốc

Trung Quốc đang thống trị chuỗi cung ứng pin lithium-ion trên toàn cầu. Hiện nay, các quốc gia đối thủ đang cạnh tranh mạnh mẽ để có quyền kiểm soát hơn về nguồn năng lượng này, được coi như 'dầu trắng'.

Khu công nghiệp Kwinana tại bờ biển phía tây của Úc có thể xem là một mô hình thu nhỏ của ngành công nghiệp năng lượng toàn cầu.

Từ năm 1955, nơi này đã trở thành một trong những trung tâm lọc dầu lớn nhất trong khu vực, thuộc sở hữu của Tập đoàn Dầu mỏ Anh-Ba Tư (BP).

Công ty này trước đây cung cấp 70% năng lượng cho Tây Úc, nhưng giờ đây, các bể chứa dầu cũ nằm dọc bờ biển đã chuyển sang màu gỉ sắt dần dần trong môi trường muối đầy muối của nước biển.

Nhà máy lọc dầu này đã ngừng hoạt động từ tháng 3 năm 2021, nhưng nơi đây không chỉ là nơi có các bể dầu nằm dưới lớp đất đỏ. Úc cũng là nguồn cung cấp gần một nửa lithium cho thế giới.

Các xe tải và máy móc vẫn tiếp tục hoạt động, nhưng bây giờ chúng tham gia vào cuộc đua để đảm bảo tương lai sạch sẽ với nguồn năng lượng - một cuộc đua mà Trung Quốc đang dẫn đầu.

Trong vòng 30 năm qua, lithium đã trở thành một nguồn tài nguyên quan trọng. Nó là thành phần chính của pin điện thoại, máy tính xách tay và xe điện.

Cho đến gần đây, lithium được khai thác ở Úc và sau đó chế biến ở các nơi khác. Tuy nhiên, Trung Quốc đang nắm giữ vai trò quan trọng trong việc chế biến lithium.

Trong năm 2021, Trung Quốc tiêu thụ khoảng 40% trong tổng số 93.000 tấn lithium thô được khai thác trên toàn thế giới.

Hàng trăm nhà máy khổng lồ (gigafactories) trên khắp đất nước này đang sản xuất hàng triệu viên pin xe điện phục vụ thị trường trong nước và cả các hãng sản xuất ô tô nước ngoài như BMW, Volkswagen, và Tesla.

Theo ước tính của BloombergNEF, thị trường pin lithium-ion của Trung Quốc có thể chiếm đến 80%. Sáu trong số 10 nhà sản xuất pin xe điện lớn nhất đều có trụ sở tại Trung Quốc và một trong số đó, CATL, sản xuất 3/10 pin xe điện trên toàn cầu.

Sự thống trị này lan tỏa qua chuỗi cung ứng. Các công ty Trung Quốc đã ký các thỏa thuận đặc biệt với các quốc gia giàu lithium và hưởng lợi từ sự đầu tư khổng lồ của chính phủ trong các quá trình phức tạp từ khai thác đến sản xuất. Điều này khiến phần còn lại của thế giới lo lắng, và Hoa Kỳ cũng như châu Âu đều đang cố gắng 'giữ chân' lithium từ Trung Quốc trước khi quá muộn.

Một chiếc pin xe điện cần từ 30 đến 60 kg lithium. Dự kiến đến năm 2034, chỉ riêng Hoa Kỳ sẽ cần 500.000 tấn lithium thô mỗi năm để sản xuất xe điện. Số liệu này lớn hơn nguồn cung toàn cầu vào năm 2020.

Một số chuyên gia lo ngại về một khủng hoảng lithium tương tự như dầu khí từ cuộc xung đột ở Ukraine, với căng thẳng địa chính trị dẫn đến một cuộc chiến cấm vận. Kịch bản như vậy có thể khiến Trung Quốc ngừng cung cấp pin, một nguồn cung cần thiết cho các nhà sản xuất ô tô phương Tây trong quá trình chuyển đổi sang xe điện.

Andrew Barron, Giáo sư về năng lượng carbon thấp và môi trường tại Đại học Swansea nói rằng: “Nếu Trung Quốc quyết định chỉ phục vụ thị trường nội địa, pin lithium-ion sẽ đắt hơn ở ngoài Trung Quốc. Ông cho biết, các nỗ lực của phương Tây trong việc mở rộng sản xuất pin trở nên 'cấp bách hơn bao giờ hết'.

Những nỗ lực đó đang hình thành, mặc dù chậm chạp. Nếu mọi thứ diễn ra theo kế hoạch, sẽ có 13 nhà máy khổng lồ mới ở Hoa Kỳ vào năm 2025, cùng với 35 công ty lớn khác ở châu Âu vào năm 2035. (Điều này vẫn là giả định, vì nhiều dự án bị chậm trễ do các vấn đề hậu cần, phản đối của cộng đồng, như nhà máy của Tesla gần Berlin).

Nhưng những nhà máy khổng lồ đó sẽ cần rất nhiều lithium. Vào tháng 3, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã tuyên bố sẽ sử dụng Đạo luật Sản xuất Quốc phòng để thúc đẩy đầu tư cho các hoạt động khai thác lithium và các nguyên liệu pin quan trọng khác trong nước dưới danh nghĩa đảm bảo an ninh quốc gia. Ở bên kia Đại Tây Dương, Liên minh châu Âu đang soạn thảo các luật để tạo ra một chuỗi cung ứng pin xanh khép kín ở châu Âu, tập trung vào việc tái chế lithium.

Nhưng có một giai đoạn quan trọng không thể bỏ qua giữa khai thác và sản xuất. Chế biến từ lithium thô sang carbonat lithium hoặc hydroxide lithium để làm pin, là một quá trình tốn kém và phức tạp. Mỹ có thể cần hàng chục năm và 175 tỷ USD để đuổi kịp Trung Quốc. Hiện Trung Quốc kiểm soát 2/3 năng lực chế biến lithium của thế giới, điều này giúp họ củng cố vị thế trên thị trường pin trong những năm tới.

Nếu không đầu tư vào giai đoạn này, lithium khai thác từ các mỏ ở Mỹ và châu Âu sẽ phải được chuyển sang châu Á để chế biến trước khi được mang trở lại để sản xuất pin, và với điều này, Trung Quốc vẫn giữ thế chủ trong tay.

Về bề ngoài, có vẻ như Kwinana là một bước tiến đúng hướng. Một nhà máy chế biến mới đã được xây dựng ngay bên cạnh cơ sở lọc dầu cũ, và vào tháng 5, nhà máy này đã sản xuất mẻ lithium hydroxide đầu tiên sẵn sàng cho việc làm pin. Tuy nhiên, điều này không giúp Úc độc lập trong việc chế biến và tiêu thụ lithium của mình. Nhà máy này là một dự án liên doanh với một công ty Trung Quốc tên là Tianqi Lithium, hiện đang kiểm soát gần một nửa năng lực sản xuất lithium của thế giới.

Trong chuỗi cung ứng sản xuất pin, Trung Quốc có mặt khắp nơi. Tianqi có cổ phần tại công ty khai thác lớn nhất Chile là SQM và Greenbushes, mỏ lithium lớn nhất Úc. Cả Tianqi và đối thủ của họ ở Trung Quốc là công ty Ganfeng Lithium đã ký nhiều thỏa thuận tại “Tam giác lithium” ở Nam Mỹ bao gồm khu vực giàu khoáng sản trên dãy núi Andes ở giữa ba quốc gia: Argentina, Bolivia và Chile.

Câu chuyện tương tự xảy ra với các nguyên tố hiếm khác cần thiết cho việc sản xuất pin như cobalt: Trung Quốc kiểm soát 70% ngành khai thác của Cộng hòa Dân chủ Congo, nơi chứa gần như toàn bộ trữ lượng cobalt của thế giới.

Ngoài việc chi phối thị trường toàn cầu, Trung Quốc còn đẩy mạnh việc khai thác và sản xuất nội địa. Hiện nước này đứng thứ ba về sản xuất lithium, sau Úc và Chile, mặc dù chỉ chiếm dưới 10% tổng cung.

Việc coi lithium là ưu tiên quốc gia là một phần của chiến lược “Made in China 2025”. Khoảng 60 tỷ USD được đầu tư để phát triển thị trường xe điện và chuỗi cung ứng pin. Các công ty sản xuất pin đang đầu tư hàng tỷ đô la vào nguồn lithium trong nước, với quy mô không đâu có trên toàn thế giới.

Trung Quốc là quốc gia duy nhất có khả năng tự chủ hoàn toàn mọi giai đoạn từ việc chế biến lithium từ quặng đến sản xuất pin hoàn chỉnh mà không cần phải nhập khẩu bất kỳ hóa chất hoặc thiết bị nào từ bên ngoài. Điều này là kết quả của một môi trường chính trị khuyến khích các công ty tập trung vào việc giảm chi phí sản xuất lithium thay vì tối đa hóa lợi nhuận cho cổ đông.

Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu về lithium. Ngoài lithium, họ cũng phải nhập khẩu cobalt, nickel, đồng và than chì. Do đó, họ vẫn cần sự hợp tác. Vì vậy, cả Trung Quốc và phương Tây đều không hứng thú với chiến tranh thương mại. Nhưng sự cân bằng quyền lực có thể thay đổi vì cả hai bên đều đang cố gắng tự chủ về năng lượng.

Lukasz Bednarski, một nhà phân tích về vật liệu pin và tác giả của cuốn sách 'Lithium: Cuộc đua toàn cầu giành ưu thế về pin và cuộc cách mạng năng lượng mới' cho biết: 'Đó thực sự là một hệ thống phức tạp, phương Tây và Trung Quốc phụ thuộc vào nhau'.

Trong khi phương Tây đua nhau xây dựng mỏ và nhà máy, Trung Quốc bắt đầu khai thác Tân Cương và các hồ nước mặn trên cao nguyên Tây Tạng.

Cuối cùng, lithium cũng không còn là một tài nguyên hiếm. Con người có thể phát triển phương pháp chiết xuất lithium từ nước biển hoặc tạo ra công nghệ pin mới không cần sử dụng lithium. Tuy nhiên, trong tương lai gần, sự khan hiếm về nguồn cung có thể gây ra tăng giá vật liệu nguyên liệu và ngăn trở quá trình chuyển đổi sang xe điện.

Nếu kịch bản đó xảy ra, các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc sẽ có lợi thế lớn. Hiện tại, các thương hiệu như Nio và các thương hiệu châu Âu thuộc sở hữu của Trung Quốc như MG, đã bắt đầu bán xe điện với giá rẻ nhất trên thị trường. 'Các công ty châu Âu do Trung Quốc sở hữu có ưu thế lớn hơn so với các đối thủ từ Châu Mỹ', Bednarski viết.

Khi hoạt động, nhà máy lithium ở Kwinan sẽ sản xuất được 24.000 tấn lithium hydroxide mỗi năm. Tuy nhiên, lithium được khai thác ở Úc, chế biến thành pin ở Hàn Quốc hoặc Thụy Điển, rồi lắp vào xe điện bán ở châu Âu hoặc Mỹ, tất cả phụ thuộc vào Trung Quốc.

Những dấu vết của nhà máy lọc dầu vẫn tồn tại, như một kỷ niệm về cuộc đua thời kỳ về năng lượng hóa thạch, đã thay đổi bản thân thế giới.

Một cuộc đua mới đã bắt đầu, và Trung Quốc đang chiếm ưu thế hàng đầu.