Cuộc Duy Tân Minh Trị năm 1868 có ý nghĩa nổi bật gì đối với Nhật Bản?

1. Khái niệm Duy Tân Minh Trị là gì?

Duy Tân Minh Trị (Meiji Restoration) hay còn gọi là Cải cách Minh Trị, là chuỗi các sự kiện cải cách và đổi mới dẫn đến sự thay đổi lớn trong cấu trúc xã hội và chính trị của Nhật Bản. Từ một quốc gia 'bế quan tỏa cảng' với nhiều hủ tục lạc hậu, Nhật Bản đã quyết định cải cách để đối phó với mối đe dọa từ phương Tây, thể hiện qua 05 lời tuyên thệ của Thiên Hoàng Minh Trị khi lên ngôi.

'Mở rộng các cuộc họp công khai, mọi quyết định đều dựa trên ý kiến công luận; Đoàn kết từ trên xuống dưới, nỗ lực cải cách đất nước; Văn võ cùng một hướng, từ công khanh đến thứ dân đều được thỏa mãn, khuyến khích lòng nhiệt huyết; Loại bỏ mọi thói hư tật xấu, tập trung vào việc cải cách và tự cường, phù hợp với đạo lý trời đất; Học hỏi tri thức từ thế giới, làm cho quốc gia ngày càng mạnh mẽ và vẻ vang ...'

Cuộc cải cách Minh Trị (1868 - 1912) đã thúc đẩy nền kinh tế Nhật Bản phát triển vượt bậc, mở ra kỷ nguyên hiện đại hóa và là cuộc cách mạng tư sản đã làm biến đổi mạnh mẽ cấu trúc kinh tế, xã hội và chính trị của đất nước này.

2. Hoàn cảnh, nội dung và đặc điểm của cuộc Duy Tân Minh Trị

Hoàn cảnh

Sau khi Thiên Hoàng Minh Trị (03/11/1852 - 30/7/1912) lên ngôi và lật đổ chế độ Mạc phủ, dời đô từ Kyoto về Tokyo và đặt niên hiệu mới, ông nhận ra sự suy tàn của đất nước và mối nguy cơ xâm lược từ chủ nghĩa thực dân phương Tây. Để cứu vãn tình hình, Thiên Hoàng đã cùng các nhà cải cách theo chủ nghĩa dân tộc quyết tâm thực hiện các cuộc cải cách toàn diện trên mọi lĩnh vực xã hội Nhật Bản như giáo dục, chính trị, kinh tế, quân sự và tôn giáo.

Nội dung

• Về giáo dục: Ngành giáo dục đã được cải cách sâu rộng, với sự thành lập các trường đại học nhằm đào tạo đội ngũ lãnh đạo cho chính quyền và kinh doanh. Chính phủ cũng triển khai chính sách giáo dục bắt buộc, mở rộng các hội truyền bá kiến thức về học thuật, dịch thuật, văn hóa, khoa học, báo chí và thư viện, đồng thời tích hợp các thành tựu khoa học - kỹ thuật mới vào giảng dạy.

Triều đình đã gửi các phái đoàn sang phương Tây để học hỏi về hệ thống chính trị, quân sự và kinh tế, từ đó tiếp thu các kỹ thuật và công nghệ mới. Chính sách cải cách giáo dục đã nâng cao trình độ tri thức của người dân Nhật Bản, loại bỏ các hạn chế và lỗi lầm không có lợi cho sự tiến bộ của quốc gia.

• Về chính trị - xã hội: Để tận dụng vị trí chính trị của Giang Hộ (Edo), triều đình Minh Trị đã đổi tên thành Đông Kinh (Tokyo) và dời đô về đó. Để khuyến khích cải cách, triều đình đã đưa ra khẩu hiệu 'phú quốc cường binh' và Thiên Hoàng tuyên bố từ bỏ các tập tục lỗi thời, sẵn sàng tiếp thu nền 'văn minh và khai hóa' phương Tây. Hệ thống cơ sở hạ tầng được chú trọng phát triển, nhiều phái đoàn được cử sang phương Tây để học hỏi cách quản lý hành chính, kỹ thuật, và các chuyên gia phương Tây cũng được mời đến Nhật Bản để truyền đạt kiến thức.

Năm 1871, triều đình thực hiện cải cách 'phế phiên, lập huyện' nhằm xóa bỏ quyền lực của các đại danh và hệ thống lãnh địa, đồng thời tuyên bố 'tứ dân bình đẳng'. Chính phủ được tổ chức theo kiểu châu Âu, các tòa án mới được thành lập theo kiểu tư sản phương Tây. Đến năm 1889, Hiến pháp mới được ban hành, thiết lập Nhật Bản là một quốc gia quân chủ lập hiến, thành lập Chúng nghị viện và kết hợp nền tảng truyền thống với hiện đại của văn hóa pháp luật Nhật Bản, đánh dấu sự ra đời của nhà nước Nhật Bản hiện đại. Cuộc Duy Tân Minh Trị đã kết thúc hơn 700 năm thống trị của dòng họ võ sĩ và đánh dấu một quá trình chuyển hóa xã hội nhanh chóng với sự đóng góp quan trọng của các võ sĩ cấp thấp trong việc xóa bỏ chế độ phong kiến.

• Về kinh tế: Chính quyền Minh Trị đã xóa bỏ chế độ độc quyền ruộng đất của giai cấp phong kiến, thống nhất tiền tệ, phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở nông thôn và nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông, đặc biệt là đường sắt. Ngoài ra, triều đình đã ban hành quy định về quyền tự do buôn bán (kể cả ruộng đất) và quyền tự do đi lại, cấm người dân mang theo vũ khí.

Cuộc Duy Tân Minh Trị đã thúc đẩy nền kinh tế Nhật Bản phát triển mạnh mẽ, dẫn đến sự xuất hiện của các tập đoàn độc quyền và các nhà tài phiệt chi phối cả nền kinh tế và chính trị. Tuy nhiên, cải cách Minh Trị chính là động lực chính cho quá trình công nghiệp hóa ở Nhật Bản, mở đường cho việc chuyển mình từ một quốc gia phong kiến thành một cường quốc toàn cầu.

• Về quân sự: Quân đội Nhật Bản được tổ chức và đào tạo theo mô hình phương Tây, chuyển từ hệ thống trưng binh sang chế độ nghĩa vụ quân sự, đồng thời tăng cường mua sắm và sản xuất vũ khí, đạn dược để phát triển ngành công nghiệp quốc phòng. Chính quyền Minh Trị còn thành lập trường quân sự và mời giảng viên quân sự nước ngoài về giảng dạy, đồng thời gửi sinh viên sĩ quan sang phương Tây để học tập.
• Về tôn giáo: Chính quyền Minh Trị đã ưu tiên Thần đạo thay vì Phật giáo, coi Thần đạo là Quốc đạo của Nhật Bản. Thần đạo gắn liền với tư tưởng yêu nước và tôn sùng Thiên Hoàng như một vị thần của Nhật Bản.

Tính chất

Cuộc Duy Tân Minh Trị có đặc điểm của một cuộc cách mạng tư sản không triệt để, thực hiện qua các cải cách và đổi mới trong đất nước. Thời kỳ Minh Trị là giai đoạn quá độ từ chế độ phong kiến sang chế độ tư bản, mở ra con đường cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nhật Bản.

3. Những điểm nổi bật của cuộc Duy Tân Minh Trị

Cuộc Duy Tân Minh Trị đã để lại dấu ấn lịch sử sâu đậm, mang đến những thay đổi toàn diện cho Nhật Bản. Cuộc cách mạng 'phá cũ xây mới' diễn ra nhanh chóng và mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực như chính trị, văn hóa, giáo dục, kinh tế và quân sự, không bỏ sót bất kỳ phương diện nào. Từ một quốc gia phong kiến lạc hậu, Nhật Bản đã vươn lên trở thành một cường quốc hàng đầu, thoát khỏi sự chia rẽ nội bộ, bị phương Tây đe dọa và chịu sự sỉ nhục. Cuộc cải cách này không chỉ giúp Nhật Bản vượt qua chế độ phong kiến và nguy cơ xâm lược mà còn mở đường cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản và tạo dựng đế quốc ở phương Đông. Trên bình diện quốc tế, Duy Tân Minh Trị đã trở thành nguồn cảm hứng cho các nước trong khu vực và là bài học quý giá cho những ai theo đuổi công cuộc canh tân.

Tuy nhiên, cuộc Duy Tân Minh Trị vẫn được xem là một cuộc cách mạng tư sản không triệt để vì nó không được lãnh đạo bởi giai cấp tư sản và chưa xóa bỏ hoàn toàn sự thống trị của giai cấp địa chủ phong kiến tại Nhật Bản.

Trên đây là toàn bộ nội dung bài viết của Mytour về ý nghĩa nổi bật của cuộc Duy Tân Minh Trị. Hy vọng thông tin này sẽ hữu ích và cần thiết cho các bạn.