Cuộc hành trình của người Việt và ước mơ về vàng - Phần 3: Những kỷ niệm hoàng kim của Sư Tử, vùng đất Kim Thành

Nếu ngày xưa Kim Thành được biết đến như 'thành phố vàng' của Sài Gòn, thì Sư Tử lại là biểu tượng của sự thịnh vượng tại Hà Nội. Trước khi 'tiếng gầm' trở thành điều chỉnh của quá khứ, cửa hàng vàng Sư Tử đã tồn tại và làm việc trong suốt 20 năm, ghi dấu ấn bằng sự quý phái và sang trọng của mình.

Những câu chuyện thú vị từ ngôi nhà vườn

Một ngôi nhà đã trải qua gần một thế kỷ, mọc lên giữa phố cổ Hàng Bạc, Hà Nội, với những tán cây xanh bao phủ. Đây là một di sản quý giá còn lại từ thời hoàng kim của gia đình hiệu vàng Sư Tử, với danh tiếng và tài sản bạc tỷ.

Chúng tôi bước vào qua cửa số 6 Đinh Liệt, được đón tiếp bởi ông Phạm Ngọc Giao - đứa con thứ tư trong dòng dõi tám người con của gia đình hiệu vàng. Một vài chị em của ông Giao vẫn sinh sống trong ngôi nhà vườn, độ tuổi trên 80 tuổi.

Theo ông Giao, trước kia cổng chính của gia đình ở 115 Hàng Bạc, nhưng sau khi Nhà nước chiếm mặt tiền để mở xưởng may thêu, gia đình ông đã rút về bên trong sống. Diện tích ngôi nhà vườn hiện nay khoảng 600m2, mang trong mình nét kiến trúc hòa quyện giữa phong cách Âu - Việt và dấu vết thời gian.

Nằm ngoài phố Hàng Bạc, nơi mà cuộc sống buôn bán vàng luôn nhộn nhịp, nhưng chỉ cách một bức tường, không gian của ngôi nhà vườn hoàn toàn khác biệt. Yên bình, nhẹ nhàng, không còn bóng dáng nào của những cuộc trao đổi về vàng. Chị em và con cháu của ông Giao cũng không còn ai tiếp tục nghề vàng.

Ông dẫn chúng tôi xuyên qua các bức ảnh cũ của gia đình, ký ức về bố mẹ và nghề làm vàng trong ông Giao hiện lên trong từng bức ảnh. Ông bồi hồi chia sẻ: 'Những bức ảnh này được một người Pháp chụp, sau đó ông ta quay lại để gặp lại gia đình chúng tôi và chụp rất nhiều ảnh khác'.

Ông Giao tự hào giới thiệu bức ảnh của bố mẹ treo giữa những bức ảnh gia đình khác. Bố ông, Phạm Văn Thanh, chủ hiệu vàng Sư Tử, mặc trang phục lịch lãm, đứng bên cạnh là mẹ ông, Phạm Thị Tề, trong trang phục truyền thống, tựa khăn vành đẹp mắt.

Nhớ lại kí ức tuổi thơ, ông Giao nói với hứng khởi: 'Không khí làm vàng ngày xưa thật sôi động. Trong cửa hàng, người thợ làm vàng vội vã, còn bên ngoài, người dân xếp hàng đợi mua vàng, đổi vàng. Họ mang đến vàng thô hoặc vàng trang sức để đổi lấy vàng lá hiệu Sư Tử để tiết kiệm'.

Tôi đã biết cách gói vàng, vận chuyển và giao vàng khi còn học cấp II. Có một ngày, tôi mang theo 10 lá vàng trong ba lô để giao hàng khi đi học. Lúc đó, việc giao vàng không cần giấy tờ gì, và không ai lo sợ mất trộm, vì vậy mang vàng đi không cần phải lo lắng

Theo con đường của nghề vàng để vượt qua cảnh nghèo đói

Câu chuyện của ông Giao gợi lên sự hấp dẫn về một thời kỳ hoàng kim của vàng. Nhờ vào việc lọc vàng và đúc vàng lá, gia đình ông đã từ đất bần hàn lên đỉnh giàu có.

Ông Giao kể về thời thơ ấu khó khăn, khi bố mẹ ông đã mua vé tàu để sáng hôm sau cả nhà chuyển đến vùng Nghệ để sống bằng nghề làm bánh kẹo của người mẹ. Tuy nhiên, vào tối hôm đó, một bà hàng xóm tử tế đã đến khuyên bảo:

'Ở lại với gia đình và hồi phục nghề lọc vàng, hứa sẽ góp thêm vốn cho công việc. Vì lời khuyên ấy đầy hiểu biết và chân thành, bố mẹ tôi đã quyết định ở lại', ông Giao kể. Vào năm 1937, những tờ vàng lá đầu tiên đã được tạo ra, mỗi tờ tương đương với 2,5 chỉ. Nhìn những tờ vàng, bố của ông Giao và những người bạn đã nảy ra ý tưởng phải chọn một cái tên để làm thương hiệu để mọi người nhớ.

Cuối cùng, tên 'Chúa tể của rừng Sư Tử' được chọn và được mọi người đồng thuận. Nhãn hiệu The Lion đã được bố ông Giao đăng ký bản quyền. Vì vậy, bất kỳ nơi nào có vàng mang nhãn hiệu The Lion, đó chắc chắn là vàng của gia đình ông.

Vào thời kỳ đó, vàng hiệu Sư Tử rộng rãi được biết đến từ các tỉnh miền Bắc. Người dân từ Phú Thọ, Hòa Bình, Cao Bằng, Sơn La mang vàng thô đến cửa hàng của gia đình ông để đổi lấy vàng lá. Các thương gia trên phố đưa hàng của họ ra khắp nơi, và vàng hiệu Sư Tử cũng được xuất khẩu ra Lào, Thái Lan, Indonesia, Brunei...

Cửa hàng có hơn 10 công nhân, đều từ quê Hà Nam lên. Được sự giúp đỡ của bố mẹ ông Giao, họ có việc làm ổn định, thu nhập đủ ấm no, và con cháu họ đều học hành thành đạt. 'Thu nhập từ vàng ở thời điểm đó rất lớn, bố tôi mỗi năm mua một căn nhà ở phố cổ, mua đến sáu căn liền. Sau đó, họ đã bán một số căn để mua căn ở 115 Hàng Bạc này', ông Giao nhớ lại.

Vào thời điểm đó, miền Nam nổi tiếng với vàng Kim Thành, hai thương hiệu vàng nổi tiếng ở hai bên đất nước. Tuy nhiên, có sự khác biệt trong cách lọc vàng, vàng Sư Tử của gia đình ông Giao được lọc theo bí quyết truyền thống.

Ông Giao sử dụng phương pháp thủ công với các nguyên liệu tự nhiên như muối hạt, giấy dó, gạch non, than củi. Quá trình lọc vàng kéo dài ba ngày ba đêm dưới ánh sáng tự nhiên. Phương pháp này đảm bảo cho việc tạo ra mẻ vàng ưng ý, ánh sáng đẹp, và chất lượng cao.

Bí quyết lọc vàng này được chuyển thụ từ ông Lưu Xuân Tín - một người thợ lọc vàng nổi tiếng từ làng nghề Châu Khê, xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang, Hải Dương. Ông Tín đã dẫn dắt một số người từ quê lên Hà Nội làm việc, trong đó có gia đình của ông Giao.

Để tưởng nhớ công lao của người thợ vàng, người dân đã dựng lên đền thờ cụ Tín ở phố Hàng Bạc. Ngôi đền hiện nay vẫn được người trông nom và bà con xung quanh vẫn thường lui tới thắp hương.

20 năm thịnh vượng rồi bất ngờ dừng lại

'Ở Hà Nội thời đó, nhiều gia đình trữ vàng trong nhà. Vàng là thứ quý giá, mọi giao dịch mua bán đều sử dụng vàng', ông Giao nhớ lại. Mọi người mua nhà hoặc xây nhà đều dùng vàng. Khi mở cửa hàng hoặc buôn bán cũng sử dụng vàng để giao dịch.

Dù mua chiếc xe đạp hay cái tủ đựng đồ, mọi người đều sử dụng vàng. Người có điều kiện hơn tích góp và mua vàng, và mọi thứ có giá trị đều được trao đổi bằng vàng, không phải tiền. 'Vàng trong đời sống hàng ngày thường xuyên, không chỉ là của người giàu', ông Giao chia sẻ.

Việc ra đời của vàng lá đã giúp cho việc buôn bán và tích trữ trở nên tiện lợi hơn, cửa hàng của gia đình ông Giao càng trở nên sôi động hơn. Tuy nhiên, thời kỳ thịnh vượng của hiệu vàng The Lion kéo dài cho tới năm 1957 thì dừng lại do sự can thiệp của chính phủ trong việc quản lý vàng.

'Hiện tại, việc mua bán vàng đã không còn tự do nữa, cửa hàng của tôi buộc phải đóng cửa. Tất cả vàng trong nhà đều phải được nộp vào ngân hàng nhà nước. Nhà nước quy định quy đổi vàng thành tiền, nhưng tôi không nhớ rõ. Muốn mua vàng, chỉ được mua một chỉ và phải có lý do như cưới hỏi hoặc mua nhà mới', ông Giao nhớ lại.

Bố của ông Giao từ đó đã đi làm thuê cho Hợp tác xã chế tác vàng bạc Hồng Châu của Nhà nước, lương không đủ nuôi sống gia đình. Ông Giao vẫn nhớ những ngày khó khăn đó và bố ông đã nảy ra ý tưởng.

Tìm lại bãi rác thải có vàng mà gia đình đã đổ dưới gốc cây trong vườn, ông lọc lại toàn bộ rác thải đó và thu được một lượng bụi vàng đủ để sống qua một vài năm sau đó. Điều này cho thấy rằng hiệu vàng của gia đình ông đã lọc được nhiều vàng.

Thời kỳ của vàng Sư Tử đã kết thúc. Nghe nói có người vẫn giữ lại vàng, gia đình ông muốn mua lại nhưng không được. Danh tiếng của vàng Sư Tử ở miền Bắc dần trở thành quá khứ...

*************

'Trong thời khó khăn, việc mượn vàng của ai cũng được coi trọng. Nhưng khi đến lúc trả, thì khó khăn lắm, vì khi mượn, chỉ cần vài triệu, nhưng khi trả, phải trả gấp đôi mới có thể mua lại đủ vàng'.