Cuốn sách “Biết Bay”, từ cuốn sách biến thành một công cụ quan trọng: Hành trình phát triển văn hoá đọc ở Việt Nam

Sau hơn 7 năm, đã có hơn 170 thư viện trường học và 13 thư viện cộng đồng được xây dựng, với khoảng 140 nghìn cuốn sách được phân phối, nhờ vào Dự án Phát triển Văn hóa Đọc của Tổ chức Good Neighbors International (GNI).

Nhờ vào sự kiên trì và sự lan tỏa ngày càng mạnh mẽ, Dự án Phát triển Văn hóa Đọc của GNI đã được đề cử cho Giải thưởng Hành động Vì cộng đồng năm đầu tiên (Human Act Prize 2023) do báo Nhân Dân tổ chức.

Đưa sách tới tay độc giả

Tháng 8/2023 không chỉ đánh dấu sự kết thúc của chiến dịch “Sách Bay 2023”, mà còn là thời điểm tổng kết hành trình hơn 2 tháng, với hơn 7500 cuốn sách được trao tặng, 141 bộ đồ dùng học tập và 21,6 triệu đồng. Tất cả những nguồn lực này đã được trao cho Trường Tiểu học và THCS Bản Rịa, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang.

Chiến dịch mang tên dễ thương “Sách Bay 2023: Đưa sách tới tay độc giả” do GNI phối hợp với dự án “Sách ơi” tổ chức. Bên cạnh việc tặng sách và trang thiết bị học tập để phát triển văn hoá đọc tại 2 trường học ở Bản Rịa, buổi trao tặng còn là dịp sinh hoạt văn hoá đầy màu sắc với nhiều tiết mục âm nhạc truyền thống, trò chơi dân gian như ném còn, nhảy sạp, đá yến, đá lẹ, cà kheo,...

Tiến sĩ Nguyễn Thị Ngọc Minh, từ khoa Ngữ Văn - Đại học Sư phạm Hà Nội, cùng tham gia sáng lập dự án “Sách ơi” đã chia sẻ cảm xúc khi kể về hành trình của mình trong dự án này với GNI. Chị cho biết, chị không chỉ là người trao đi mà còn là người nhận những điều quý giá từ dự án, không chỉ là người phát triển văn hoá đọc.

“Khi gặp gỡ giáo viên, học sinh, thưởng thức âm nhạc, múa đạo… Tôi đã học được nhiều về cuộc sống của người dân ở Bản Rịa, tính chất chân thật của con người và nét đẹp của văn hóa địa phương, những kiến thức không thể tìm thấy trong sách vở. Tôi cảm thấy hiểu sâu hơn về thực tế giáo dục và những khó khăn mà các thầy cô, học sinh phải đối mặt, đặc biệt là khi triển khai sách giáo khoa mới. Tất cả đều là những trải nghiệm rất quý giá mà tôi rất khó có thể trải nghiệm nếu không có chuyến đi này.”

Cô Hoàng Thị Xuyến, Hiệu trưởng trường PTDT bán trú TH & THCS Bản Rịa cũng chia sẻ niềm xúc động và lòng biết ơn: “Buổi tặng sách và giao lưu không chỉ tạo cơ hội cho các em học sinh tham gia các hoạt động đọc sách kết hợp vui chơi, mà còn tạo điều kiện cho các thầy cô giáo tại trường học học hỏi về cách tổ chức các hoạt động đọc sách cùng với học sinh. Đặc biệt, những cuốn sách được GNI và dự án Sách ơi mang lại khiến cho niềm vui của các em khi đến trường càng thêm phần sôi động.”

Dự án Phát triển Văn hóa Đọc là một dự án dài hơi do GNI triển khai, bắt đầu từ năm 2016. Đến năm 2023, GNI đã chọn chủ đề “Giao lưu vì sự thay đổi - Exchange for change”, với nhiều hoạt động diễn ra trong cả năm. Và chiến dịch “Sách Bay” là một trong những hoạt động đó.

Bên cạnh chiến dịch “Sách Bay”, tại 3 điểm trường khác ở huyện Sơn Dương, Tuyên Quang gồm Tiểu học Đại Phú, Tiểu học Hợp Hoà, Tiểu học Sơn Nam, GNI đã mang lại không khí mới mẻ cho văn hoá đọc thông qua các ngày hội “Chúng mình cùng vui đọc sách”, với sự tham gia của hơn 2.800 học sinh.

Tại ngày hội, các em học sinh đã tham gia vào nhiều hoạt động liên quan đến sách như vẽ tranh/thiết kế bìa sách, tham gia phòng đọc sách theo chủ đề, kết hợp sách và trò chơi dân gian, quyên góp sách cho thư viện...

“Sức mạnh nhất để thay đổi thế giới”

Có một câu nói đã trở nên phổ biến: 'Giáo dục là sức mạnh mạnh mẽ nhất mà con người có thể sử dụng để thay đổi thế giới' (N.Mandela). Trái đất ngày nay đang đối mặt với nhiều thách thức và cơ hội mà chúng ta không thể dự đoán trước. Đồng thời, sự phát triển của công nghệ, biến đổi khí hậu và sự thay đổi trong cách con người làm việc, giao tiếp đang tạo ra một môi trường phức tạp và thay đổi liên tục. 

Do đó, việc giáo dục trẻ em cần tập trung vào việc phát triển các kỹ năng và phẩm chất cần thiết để họ có thể thích nghi, phát triển và đóng góp cho xã hội cũng như xây dựng nền kinh tế của tương lai. Trong đó, văn hoá đọc đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với thế hệ tương lai của xã hội. 

Văn hoá đọc giúp trẻ em bước vào những thế giới tri thức mới, gặp gỡ những nhân vật đa dạng và học được nhiều bài học từ những tình huống, kinh nghiệm được đúc kết trong một thời gian dài. Qua đó, văn hoá đọc giúp các em cải thiện kỹ năng viết, nói, trình bày, giúp các em trở thành những người giao tiếp giỏi hơn trong cuộc sống hàng ngày và trong sự nghiệp tương lai.

Với sự cấp thiết đó, từ khi bắt đầu hoạt động tại Việt Nam (2005), tổ chức Good Neighbors International (GNI) đã hỗ trợ xây dựng và nâng cấp thư viện trường, tổ chức thi đọc sách, tổ chức ngày hội văn hóa - thể thao. Dựa trên kết quả và phản hồi tích cực từ cộng đồng, GNI xác định Phát triển văn hóa đọc là hoạt động chiến lược và thiết kế một chương trình mang tính quy mô và toàn diện hơn.

Từ nền tảng này, chương trình Phát triển Văn hoá đọc - Reading Enrichment Program (RE) chính thức được GNI triển khai từ năm 2016, hướng đến các đối tượng là trẻ em và tất cả người dân trong cộng đồng. Mục tiêu cốt lõi của chương trình là phát triển thói quen, tạo hứng thú và xây dựng kỹ năng đọc; hướng tới cộng đồng giàu tri thức và chủ động trong việc bồi đắp tri thức.

Theo khảo sát của GNI tại các địa phương thực hiện dự án, hệ thống thư viện vẫn chưa phát triển đồng đều, thiếu nhiều cơ sở vật chất và nhân lực quản lý. Với điều kiện kinh tế khiêm tốn, nhiều trường học và địa phương vẫn chưa có thư viện, hoặc thư viện chưa đáp ứng được nhu cầu của học sinh và cộng đồng. Ngoài ra, số lượng sách trong các thư viện trường chủ yếu chỉ đáp ứng được việc mượn sách giáo khoa hàng năm của học sinh, còn nguồn tài liệu mới cập nhật, giải trí và phát triển kỹ năng thì còn hạn chế và lạc hậu.

Từ đó, thông qua GNI, các mô hình thư viện di động nhằm luân chuyển sách giữa các trường hoặc các xóm trên cùng một xã đã được phát triển. Các hoạt động khuyến khích học sinh tự đọc và tự tìm hiểu như viết cảm nhận sách - tích điểm - đổi quà, tổ chức ngày hội văn hoá đọc đã được mở rộng. Giáo viên trong trường sẽ được huấn luyện về kỹ năng hướng dẫn đọc sách cho trẻ và cách tổ chức các hoạt động đọc sách trong trường. 

Nhóm nòng cốt phát triển văn hoá đọc tại các thôn/xóm như Đoàn Thanh niên, Hội phụ nữ, Hội người cao tuổi,... cũng đã được thành lập. Chương trình còn khởi xướng phong trào xây dựng thư viện và đọc sách trong cộng đồng như đọc sách cùng gia đình, đọc sách cùng con, đóng góp sách thành lập tủ sách tại nhà văn hoá. Tùy thuộc vào quy mô và địa bàn, GNI hỗ trợ từ 90% - 100% chi phí cơ sở vật chất, trang thiết bị xây dựng thư viện, từ vài chục triệu đến hơn tỷ đồng tùy thuộc vào các hoạt động triển khai. 

Ngoài ra, chương trình còn tận dụng sức mạnh của mạng xã hội để truyền thông phong trào đọc sách, như các cuộc thi sáng tạo như “Sách à, mình là bạn nhé”, “Thực ra, mọi đứa trẻ đều thích nghe đọc sách”,... và đã thu hút được sự quan tâm từ nhiều học sinh.

Hiện nay, sau 7 năm hoạt động, GNI đã hỗ trợ xây dựng và thiết lập 176 thư viện trường học/thư viện góc lớp, 13 thư viện cộng đồng với hơn 139.000 đầu sách và triển khai hàng loạt các phong trào thúc đẩy phát triển văn hoá đọc với hàng nghìn trẻ em được hưởng lợi. 

Và cuộc hành trình này vẫn tiếp tục “bay xa”.