Buzz
Cuốn sách Vua Gia Long không chỉ miêu tả về vị vua đầu triều Nguyễn mà còn tái hiện lịch sử Việt Nam từ thời khai sinh cho đến thế kỷ 19.
Tác giả, một người Pháp, đã mang lại cho người đọc cái nhìn độc đáo và chi tiết chân thực từ các nguồn tài liệu của người Pháp thời kỳ đó.
Cuốn sách có tổng cộng 200 trang bằng tiếng Việt, được chia thành 4 chương (dịch bởi Đỗ Hữu Thạnh, NXB Thế giới và Omega Plus vừa xuất bản).
Chương I trình bày các sự kiện lịch sử của Việt Nam cho đến khi vua Quang Trung chiếm Thăng Long lần thứ ba vào năm 1789. Chương II và III tường thuật về cuộc chiến giữa chúa Nguyễn Ánh và nhà Tây Sơn, qua câu chuyện của hai nhân vật Bá Đa Lộc (Pigneau de Behaine) và chúa Nguyễn Ánh.
Chương IV đề cập đến tình hình đất nước Việt Nam sau khi vua Gia Long lên ngôi, tập trung vào tổ chức triều đình và quản lý đất nước, cũng như Luật Gia Long được áp dụng từ năm 1818.
Tác giả khéo léo đề cập đến lịch sử của đất nước Champa và Cao Miên trong mối quan hệ với cuộc Nam tiến của nhà Nguyễn, đặc biệt trong chương I và IV.
Marcel Gaultier nghiên cứu kỹ về hành chính và chính sách đối ngoại của vua Gia Long, đồng thời phản biện lại quan điểm rằng triều đại Gia Long là giai đoạn ổn định. Ông dùng tài liệu của cha Léopold Cadière để chứng minh quan điểm của mình.
Tác giả còn trích dẫn ý kiến của tướng Pháp Chaigneau về vua Gia Long, cho thấy cách vua và quan lại đã làm mất lòng dân bằng cách đánh giá công lý dựa trên tiền bạc.
Dù vậy, tác giả vẫn đánh giá cao hệ thống pháp luật được thiết lập trong triều đại Gia Long. 'Công lý ở đây tỏ ra hiệu quả hơn hẳn so với nhiều quốc gia khác trên thế giới', ông trích nhận xét của cha de Rhodes và cho rằng: 'Bộ luật Gia Long đã phản ánh một cách xuất sắc tính cách của người dân Việt Nam, họ trân trọng lễ nghi, tuân thủ đạo đức, đặc biệt là lòng tốt'.
Về chính sách đối ngoại của vua Gia Long, Gaultier kết luận: 'Nhà vua đã cách xa mối quan hệ với người châu Âu một cách nghi ngờ, nhưng vẫn không từ chối những lợi ích có thể đạt được từ việc giao thiệp với họ, điều này là phản ánh của một chính sách mà vua Minh Mạng tiếp tục thực hiện một cách kiên định và không biến đổi'.
Michel Gaultier (1900-1960) viết cuốn Vua Gia Long sau 10 năm làm việc như một quan chức ở Việt Nam, giữ chức vụ biên tập viên trong Nha Dân sự vụ thuộc Phủ Toàn quyền. Với niềm đam mê nghiên cứu về quốc gia, ông trở thành một nhà sử học thuộc địa, cũng như một nhà văn sáng tạo với nhiều tiểu thuyết và truyện ngắn về bối cảnh Việt Nam và Đông Dương.
Cuốn sách về vua Gia Long là tác phẩm đầu tiên của Gaultier, với mục tiêu phản ánh toàn diện lịch sử Việt Nam từ thời khai quốc (ông xác định là năm 275 trước Công nguyên, thời bắt đầu của nhà Thục) đến năm 1802 – thời kỳ Việt Nam thống nhất sau nhiều cuộc chiến tranh và xung đột.
Trong lời giới thiệu cuốn sách, PGS. TS. Bửu Nam, một thành viên của hoàng tộc triều Nguyễn, đã nhận xét rằng đây là một công trình biên khảo về vua Gia Long và lịch sử Việt Nam, có những đóng góp quan trọng trong thời điểm xuất bản, tuy nhiên cũng có những hạn chế do quan điểm và phong cách viết sử thuộc địa của tác giả.
'Đây thực sự là một cuốn sách rất hấp dẫn để tham khảo', ông Bửu Hội đánh giá và cảm thấy thú vị khi đọc ghi chú của Gaultier về những xung đột ở Việt Nam thời đó, từ xung đột chính trị, tôn giáo, đến cuộc chiến tranh giữa họ Trịnh và họ Nguyễn, cuộc nổi dậy của Tây Sơn, vì nó cho thấy rõ 'cái nhìn viết sử từ bên ngoài'.
Vua Gia Long này được Marcel Gaultier xuất bản tại Sài Gòn vào năm 1933, sau đó lạc lõng trong dòng thời gian, và rồi tình cờ đến tay thầy giáo Đỗ Hữu Thạnh, người du học tại Pháp và giảng dạy tiếng Pháp ở đó. Hứng thú với vị vua khai mở triều Nguyễn, thầy giáo Thạnh đã dành thời gian dịch cẩn thận, tham khảo ý kiến từ các chuyên gia, học giả thuộc hoàng tộc. Bản dịch được hoàn thiện và ra mắt độc giả vào dịp kỷ niệm 200 năm vua Gia Long lên ngôi.
Ngoài Vua Gia Long, Gaultier còn viết cuốn Vua Minh Mạng (1936) – cuốn sách này đã đoạt giải thưởng Therouanne của Viện Hàn lâm Pháp cho công trình sử học hay vào năm 1937. Sau đó, ông tiếp tục viết hai tác phẩm biên khảo về vua Hàm Nghi, gồm Hoàng đế bị lưu đày và Cuộc phiêu lưu kỳ lạ của Hàm Nghi, hoàng đế An Nam, xuất bản vào các năm 1940 và 1959.
Lê Tiên Long (Mytour)
