'Cuốn Theo Chiều Gió' - Một tác phẩm văn học tác động sâu sắc hay một tác phẩm văn hóa gợi cảm phân biệt chủng tộc?

Scarlett là một tiểu thư miền Nam, một phần của tác phẩm, cô buộc phải đối mặt với số phận cùng với những biến cố lịch sử, với mối tình phù phiếm với Ashley và Rhett Butler bí ẩn. Mọi trở ngại và thất bại đã biến cô từ một tiểu thư kiêu sa bé nhỏ, phụ thuộc vào cha, thành một phụ nữ độc lập, mạnh mẽ và kiên cường vượt qua mọi thách thức của cuộc chiến.

Mặc dù thể hiện thành công mối tình lãng mạn trong thời kỳ Nội Chiến Mỹ, “Cuốn Theo Chiều Gió” vẫn phải đối mặt với những tranh cãi liên quan đến lịch sử của nó. Như là việc phê phán cách tác phẩm mô tả văn hóa của miền Nam trong thời kỳ đó - một phần thua cuộc, bại trận dưới tay các lãnh tụ phương Bắc, và đặc biệt, nó được liên kết với chủ nghĩa phân biệt chủng tộc cùng với quá khứ nô lệ của người da đen. Tuy nhiên, câu chuyện này không ngẫu nhiên trở thành một trong những tác phẩm văn học kinh điển, và bản điện ảnh của nó cũng không phải là ngoại lệ.

Có phải 'Cuốn Theo Chiều Gió' thực sự ủng hộ tư tưởng của chế độ nô lệ cũ hay chỉ đơn giản là muốn phơi bày tội ác của chủng tộc, phân biệt giai cấp dưới quốc kỳ Confederate?

Các lời chỉ trích về tác phẩm.

‘Cuốn Theo Chiều Gió’ để lại nhiều giá trị lớn trong văn học, phản ánh mọi khía cạnh về thời kỳ đen tối của lịch sử Mỹ và ảnh hưởng sâu rộng của nó cho đến ngày nay. Điển hình là vấn đề phân biệt chủng tộc ở Mỹ, di sản của quá khứ nô lệ từ người da đen của Liên minh Miền Nam. 

Ngày nay, quốc kỳ của Quân đội Bắc Virginia - một trong những lực lượng thuộc Hiệp minh Miền Nam trong quá khứ- vẫn còn được trưng bày và bay trong những vùng phía Nam của Hoa Kỳ. Không khó hiểu khi mọi người vẫn cảm thấy một chút lòng trắc ẩn đối với phe thất bại trong cuộc nội chiến. Bộ phim “Cuốn Theo Chiều Gió” dựa trên tác phẩm của Mitchell đã giành được Tám giải thưởng lớn của Academy Awards

Bản điện ảnh của bộ phim cũng từng bị chỉ trích vì những hình ảnh, tình tiết, lời thoại mang tính phân biệt chủng tộc. Điều này được thể hiện trong cuốn tiểu sử về Hattie McDaniel – nữ diễn viên da màu đóng vai cô hầu Mammy trong phim. Cuốn sách tiết lộ rằng trong quá trình sản xuất, nhà sản xuất David O.Selznick đã phớt lờ những lời khuyên về việc loại bỏ phân biệt chủng tộc trong tác phẩm. Những người tư vấn cho ông, hầu hết đều là chuyên gia xã hội học và đều là người da màu.

Tuy nhiên, cả tác phẩm văn học và bản điện ảnh đều mang lại những giá trị riêng biệt, cho phép chúng ta nhìn vào quan điểm của “The Lost Cause” từ phía miền Nam thua cuộc, và tác động của nó đến sự nổi dậy âm thầm trong những vùng đã từng ủng hộ lá cờ Confederate. Tác phẩm mở ra nhiều ý kiến mâu thuẫn như lá cờ, một số muốn loại bỏ nó vì tội ác đối với người da màu, nhưng cũng có những người xem nó như một di sản văn hóa. 

Một số chi tiết trong tác phẩm, như sự thất vọng của người miền Nam khi đất nước của họ bị chiếm bởi người ‘Yankee”, và sự xuất hiện của một miền Nam mới, khiến họ cảm thấy thêm căm hận và tiêu cực. Scarlett phải thích ứng với những thay đổi đó, thậm chí cô còn giết chết một lính phương Bắc, và mối tình của cô với Rhett Butler cũng rất lãng mạn - tất cả những sự kiện này dễ khiến khán giả đồng cảm với miền Nam và nhấn mạnh sự ảnh hưởng của nó đối với lịch sử và xã hội Mỹ ngày nay.

Cách Mitchell đối xử với nhân vật da màu trong tác phẩm, thực sự, không làm tổn thương hình ảnh của bà, một nhà văn da màug. Bà đã phản ứng mạnh mẽ trước những chỉ trích như thế:

Nhà sản xuất huyền thoại David O.Selznick cũng tiết lộ một cách hài hước rằng:

Có thể nói rằng, O.Selznick đã từ chối lắng nghe các lời khuyên trước đó, vì ông, giống như Mitchell, muốn tái hiện thật sự về Atlanta, Georgia vào thời điểm đó.

Nếu nhìn từ một góc độ khác, tác phẩm thực ra phản ánh những ảnh hưởng tiêu cực của văn hóa mà Hiệp minh miền Nam áp đặt lên những người sống trong vùng: Sự phụ thuộc vào chu cấp từ nô lệ, sự khắc sâu của tư tưởng tôn giáo, chủ nghĩa da trắng, và phân biệt giai cấp. Tất cả được thể hiện qua hành trình của Scarlett, từ một tiểu thư miền Nam tìm cách sống sót trong chiến tranh, từ bước ra khỏi những tư tưởng phụ thuộc tại Atlanta, Georgia - một trong những tiểu bang theo chính phủ miền Nam - nơi cô lớn lên.

Qua góc nhìn của Scarlett về cuộc sống và chiến tranh, ta thấy miền Nam nước Mỹ thời đó là một vùng nặng về tư tưởng tôn giáo, áp đặt lên cả nam lẫn nữ. Những người đàn ông mê chiến trận, nhưng không có khả năng dự trù về kết quả, chỉ tin vào những chiến lược mà phe họ vạch ra. Khi Rhett Butler phân tích khả năng chiến thắng của miền Bắc, hầu như không một nhân vật miền Nam nào tin vào những lý lẽ đó, trừ Scarlett, khi nàng nghe anh ta giải thích những điểm yếu của phe miền Nam khi cả hai ở tiệc nướng của gia đình Wilkes. Những người nô lệ da đen đang chờ đợi cơ hội để nổi dậy cùng 'Yankees' (biệt danh của người lính phương Bắc), và mong muốn được giải phóng khỏi sự kiềm chế của chính phủ miền Nam.

Và điều đó cũng giải thích tại sao những người bạn của cô - người miền Nam - phủ nhận những sai lầm, sự sùng đạo mà phe này đã định hình họ, họ không nhận ra sự phân biệt chủng tộc, giai cấp, chủ nghĩa da trắng đang trở nên phổ biến ở vùng đất lịch lãm này.

Trong quá trình chiến đấu cho sự tồn tại, Scarlett dần thoát khỏi sự giới hạn mà miền Nam áp đặt, từ việc sùng đạo đàn ông, lý tưởng hóa đến mức điên cuồng và phụ nữ đầy cam chịu. Cô sẵn lòng thực hiện những việc cần thiết để sống qua ngày, thay vì chờ đợi người khác phục vụ như những người phụ nữ miền Nam khác, vì họ đã quen với sự phục vụ như những kẻ nô lệ. Qua đó, Mitchell cho thấy tác phẩm không chỉ về phân biệt chủng tộc, mà còn về giai cấp. Việc rời bỏ giàu có, rời xa sự kiêng nhẫn có thể thúc đẩy con người làm bất cứ điều gì để vượt qua giai đoạn khó khăn.

'   “Khi Scarlett thả cái rổ nặng khỏi tay, cô cũng thả trôi tâm hồn, cuộc sống của mình. Không còn đường quay lại và cô phải tiến về phía trước. Trong năm mươi năm, nỗi đau của phụ nữ miền Nam lan rộng, những người luôn nhìn về phía sau, về những thời kỳ đầy bi thảm, những người chồng mất vì chiến tranh, khám phá những ký ức vô ích và cũ kỹ, gánh chịu nghèo đói với lòng kiêu hãnh cay đắng bởi họ mang theo những kỉ niệm đó. Nhưng với Scarlett, cô không bao giờ nhìn lại vào bất cứ thời điểm nào” - Margaret Mitchell, trích “Cuốn Theo Chiều Gió”.   '

Mọi sự kiện xảy ra với Scarlett trong tác phẩm đều liên quan đến việc rời bỏ nền văn minh cũ, chuyển đến một miền Nam mới (The New South), bao gồm cả mối quan hệ tình cảm; lòng trung thành của cô với Ashley Phù Phiếm - biểu tượng của sự lịch thiệp nhưng giả tạo của Liên minh miền Nam. Hay Rhett Butler - bí ẩn và mới lạ, anh ta như một cơn gió lốc cuốn đi những gì còn sót lại của miền Nam cũ, kéo theo Scarlett, dần dần đưa cô vào một thời kỳ mới sau cuộc chiến. Ban đầu, Rhett làm cho Scarlett lo lắng, thậm chí cảm thấy chán ghét, nhưng gần cuối tác phẩm, cô mới nhận ra tình yêu mãnh liệt của cơn bão đó, nhìn thấy sự yếu đuối thật sự của Ashley và sự thấu hiểu, lòng nhân ái độc hại của miền Nam cũ. Cuối cùng, cô quyết tâm phục hồi tinh thần của mình, quyết tâm tìm lại tình yêu thực sự. Đó chính là cơn bão đó: Rhett Butler.

Nói ngắn gọn hơn, “Cuốn Theo Chiều Gió” không làm người đọc cảm thấy thương xót cho Liên minh miền Nam, mà là cho những người sinh sống và lớn lên ở đó.

Vậy “Cuốn Theo Chiều Gió” còn gì dành cho phe Ly khai miền Nam?

Không gì cả - theo tên của tác phẩm. Trong suốt câu chuyện, chúng ta thấy nền văn minh miền Nam cũ dần mất đi - thông qua nhân vật Scarlett O’Hara - từ chế độ nô lệ tàn ác với người da đen, đến tư tưởng tôn giáo cực đoan, phân biệt giai cấp hay sự yếu đuối và thiếu tự lập của con người trong vùng này đều biến mất. Chỉ còn lại Scarlett, tính cách mạnh mẽ của cô, vượt qua cuộc sống trong một nền văn minh sau chiến tranh. Tác phẩm đã nhấn mạnh điều này trong cái tên của mình, “Cuốn Theo Chiều Gió” không được Margaret Mitchell chấp nhận một cách dễ dàng, nhưng dù sao, bà vẫn thành công trong việc mô tả văn minh của phe Ly khai trong bối cảnh chiến tranh nội, làm cho người đọc tức giận, phẫn nộ về những tội ác mà phe này đã gây ra cho hiện tại của nước Mỹ.

Sự tức giận đó đã đẩy con người xa xa với quá khứ chiến tranh, mang theo niềm đồng lòng, quyết tâm hướng tới tương lai, thay vì nhìn lại với sự thất vọng và đắng cay. Vì cuối cùng: Ngày mai luôn là một ngày mới

Điền Nguyên