Đá Rosetta: Giải mã những biểu tượng bí ẩn của Ai Cập cổ đại

(Tổ Quốc) - Chìa khóa của Ai Cập cổ xưa: Cách đây 200 năm, một cuốn sách khảo cổ đã giải mã bí ẩn về các biểu tượng của nền văn minh này, trong đó đề cập đến 'Đá Rosetta' - một tấm bia Ai Cập cổ xưa làm từ đá granodiorite có khắc một sắc lệnh được ban hành ở Memphis năm 196 TCN nhân danh vua Ptolemaios V.

Vào ngày 19 tháng 7 năm 1799, binh sĩ Pháp kéo một tấm đá kín đáo ra khỏi đống đổ nát tại Rosetta, một thành phố cảng trên sông Nile. Họ đã phát hiện ra một tấm đá với những chữ khắc phức tạp. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, không ai biết giá trị thực sự của tấm bia này - nó được làm bằng đá lửa giống granit, cao 112 cm và rộng 75,7 cm, là mảnh vỡ của một tấm bia cổ lớn hơn nhiều.

Quá trình tìm kiếm đã làm hỏng tấm đá này rất nhiều. Hai phần ba văn bản phía trên, chữ tượng hình khó đọc, bị thiếu. Ngoài ra, nhiều đường cũng bị hỏng. Văn bản bằng chữ viết Demotic, một dạng chữ của người Ai Cập cổ xưa được xem là ngôn ngữ của dân chúng thời điểm đó, được bảo tồn tốt nhất. Trong khi đó, phần bằng chữ Hy Lạp cổ đại ở phía dưới và một mảnh lớn ở góc đã bị thiếu.

Vào thời điểm đó, không ai biết ba văn bản được khắc trên tấm đá có ý nghĩa gì. Chúng có phải là các thông điệp giống nhau bằng các ngôn ngữ và tập lệnh khác nhau không cũng không rõ. Trung úy Pierre-Francois Bouchard, chỉ huy quân đoàn viễn chinh của Napoléon, lúc đó đã cảm thấy bị mê hoặc bởi tấm đá này. Tuy nhiên ngay cả các nhà khảo cổ học của Pháp đi cùng họ thời điểm đó cũng không có lời giải thích nào và muốn đưa phát hiện về Pháp để điều tra thêm.

Nhưng nỗ lực đó đã thất bại vào năm 1801 do chiến thắng của quân Anh trước quân Pháp. Những kẻ bại trận được yêu cầu giao nộp tất cả các đồ tạo tác Ai Cập cổ xưa mà người Pháp thu thập được. Và vì vậy đá Rosetta đã được đưa đến London như một chiến lợi phẩm của chiến tranh. Cho đến ngày nay, nó vẫn được trưng bày trong Bảo tàng Anh.

Kích thích bởi phát hiện bí ẩn, các nhà nghiên cứu từ khắp Châu Âu sau đó đã đến Anh và bắt đầu giải mã các ký tự trên tấm đá này.

Silvestre de Sacy, một nhà khảo cổ học người Pháp, từng cho rằng phần về chữ viết bằng tiếng Hy Lạp cổ đại trên đá Rosetta ám chỉ đến các linh hồn ma quỷ trong văn hóa Ai Cập cổ đại. Năm 1802, Johan David Akerblad người Thụy Điển đã thành công trong việc đọc, giải mã những tên ghi trên phiến đá. Sau đó, Thomas Young, một nhà giải mã người Anh, đã cố gắng giải thích ý nghĩa của đá Rosetta theo cách toán học, nhưng ông không hiểu ngữ pháp phức tạp của chữ viết Ai Cập cổ đại.

Cuối cùng, Jean-Francois Champollion (1790-1832), một nhà ngôn ngữ học người Pháp, đã đạt được bước tiến quan trọng trong quá trình giải mã: Khác với Young, ông thạo tiếng Coptic và am hiểu sâu sắc về ngôn ngữ cũng như văn hóa Ai Cập. Ông phát hiện ra rằng các ký tự trong hệ thống chữ Demotic biểu thị các âm tiết, trong khi các chữ viết tượng hình Ptolemaic phản ánh âm thanh của ngôn ngữ Coptic.

'Champollion đã chứng minh rằng ngôn ngữ Coptic là nguồn gốc của chữ viết tượng hình', nhà nghiên cứu Ai Cập học Christian Loeben ở Hanover nói với DW. 'Đó là cách ông giải mã các ký tự tượng hình.'

Chữ viết tượng hình Ai Cập - một hệ thống chữ viết sử dụng hình ảnh của con người, động vật và vật thể - đã được sử dụng từ khoảng năm 3.200 TCN đến năm 400 SCN. Dần dần, hệ thống chữ viết này đã không còn được sử dụng và không thể đọc được nữa.

Các nhà khoa học tin rằng tấm bia được tạo ra khoảng năm 196 TCN trong thời kỳ Ptolemaic (khoảng từ 323 đến 30 TCN). Sự cai trị của triều đại Ptolemaic đã bị đe dọa bởi các cuộc chiến tranh nội bộ sau cái chết của vị pharaoh Ptolemy IV. Khi một cuộc nổi dậy xảy ra vào năm 204 TCN, những người trung thành với pharaoh và một hội đồng giáo sĩ Ai Cập đã thiết lập 'Nghị định Memphis' vào năm 196 TCN và khắc lên tấm bia này.

Tấm bia này được viết bằng cách mà ba nhóm dân chúng có thể đọc được: Các quý tộc và người có địa vị cao trong xã hội sử dụng chữ viết tượng hình; quan chức thông thường sử dụng chữ Demotic; và người Hy Lạp ở Ai Cập sử dụng chữ viết Hy Lạp cổ đại. Do đó, tấm bia này bao gồm 3 văn bản với 3 hệ thống chữ viết khác nhau nhưng nội dung giống nhau đã được lập ra ở Ai Cập.

Nhờ vào đá Rosetta, Jean-Francois Champollion đã tạo ra một bảng chữ cái bao gồm các phiên âm của các ký tự tượng hình, và các học giả khác đã có thể sử dụng nó để dịch hoàn toàn nội dung trên tấm bia.

Loeben, người đứng đầu Bộ phận Ai Cập tại Bảo tàng Kestner ở Hanover, nói: 'Nhờ Hòn đá Rosetta, Champollion đã có thể giải mã được các chữ tượng hình. Điều này đã mang lại cho người Ai Cập ‘giọng nói’ của họ'. 'Đồng thời, nó cũng là khởi đầu của Ai Cập học.'

Đến ngày nay, Rosetta Stone vẫn được coi là một trong những khám phá khảo cổ học quan trọng nhất từng có. Ý nghĩa của nó rất lớn - không chỉ trong lĩnh vực khoa học.

Theo nhà Ai Cập học người Đức Loeben: “Hòn đá này thuộc về con người, không quan trọng nó ở đâu. Các hiện vật Ai Cập trong các bảo tàng trên toàn thế giới là những đại sứ tuyệt vời của nền văn minh Ai Cập cổ đại ở ngoài lãnh thổ nước này'. 

Hiện Loeben đang sắp xếp một cuộc triển lãm lớn về đá Rosetta tại Bảo tàng Roemer và Pelizaeus ở Hildesheim, Đức. Chương trình 'Giải mã' sẽ khai mạc vào ngày 9 tháng 9 năm 2023.

Từ ngày 13 tháng 10 năm 2022, một cuộc triển lãm quy mô tại Bảo tàng Anh ở London có tựa đề 'Chữ tượng hình: Mở khóa Ai Cập cổ đại' sẽ tôn vinh công trình khám phá của các nhà nghiên cứu - chính xác là 200 năm sau khi con người giải mã được các chữ tượng hình trên hòn đá này.

Tham khảo: Thearchaeologist; Engadget; Futurism