Đài Nghiên

Đài Nghiên là một cấu trúc hình chiếc nghiên mực nằm gần Tháp Bút tại đền Ngọc Sơn, hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội. Đài Nghiên tọa lạc dưới chân Tháp Bút.

Khung cảnh và cấu trúc của Đài Nghiên

Khi bước qua cổng Long Môn - Hổ Bảng, con đường dẫn vào đền Ngọc Sơn hẹp lại với hai dãy tường hoa thấp hai bên. Cuối con đường là lớp cổng thứ ba, khác biệt với hai lớp cổng ngoài, có tường cao, mái che, cửa cuốn và cánh cửa gỗ sơn son. Trên mái cổng đặt một chiếc nghiên đá, do đó cổng cũng được gọi là Đài Nghiên. Nghiên đá này được tạc từ một khối đá xanh nguyên khối, hình dạng quả đào cắt ngang, với lòng chảo khoét sâu. Kích thước của nghiên là dài 0,97m, ngang 0,8m, cao 0,3m, chu vi khoảng 2m, được tạo ra trong lần trùng tu năm 1865. Nghiên được đặt trên lưng ba con thiềm thừ (cóc). Đặc biệt, trên thân của nghiên có khắc một bài minh của Nguyễn Văn Siêu, với 64 chữ Hán mang ý nghĩa sâu sắc và tinh tế.

Cổ điển

Huyệt địa trực nghiễn

Chú Đạo Đức Kinh

Chước đại phương nghiễn

Trước Hán Xuân Thu

Thạch tư nghiễn dã

Phỉ tượng hà hình.

Bất phương, bất viên

Diệu tồn chư dụng.

Bất cao bất hạ,

Vị hồ quyết trung.

Phủ Hoàn Kiếm thủy,

Ngưỡng thạch bút phong.

Ứng Thượng Thai nhi thổ vân vật,

Hàm nguyên khí nhi ma hư không.

Bản dịch của bài minh là:

'Ngày xưa, người ta dùng hốc đất làm nghiên, giải thích Đạo Đức Kinh và nghiền ngẫm bên chiếc nghiên lớn, viết sách Hán Xuân Thu. Nghiên đá tách ra từ đá, không có hình dạng cố định. Không vuông cũng không tròn, dùng vào mọi việc thật kỳ diệu. Không cao không thấp, nằm ở chính giữa. Nhìn xuống hồ Hoàn Kiếm, nhìn lên tháp Bút đá hòa hợp với sao Thai, tạo ra mọi biến đổi. Hấp thụ nguyên khí mà mài ra hư không'.

Theo nghiên cứu của Nguyễn Vinh Phúc, đây có thể là quan niệm bản thể luận về chiếc nghiên mực, đồng thời phản ánh tư tưởng của con người thời phong kiến. Ở giữa vòm cửa và hai chữ Nghiễn Đài có một cuốn thư trang trí với các dòng chữ Hán. Các dòng chữ này chính là bài minh khắc trên nghiên đá, được làm lại và viết theo kiểu chữ thảo.

Mặt sau của Đài Nghiên có hai câu đối mang đậm ảnh hưởng của Đạo giáo ở hai bên cửa:

Đêm trăng sáng chiếu hạc tiên

Ánh sáng rực rỡ như cá lướt qua

Dịch nghĩa bài minh:

Đêm trăng, hạc bay qua tựa như tiên nữ giáng trần

Ánh sáng huyền ảo, niềm vui không phải là hình bóng cá.

Câu đối thứ nhất dựa trên bài thơ Hậu Xích Bích của Tô Đông Pha, trong khi câu đối thứ hai lấy cảm hứng từ sách Trang Tử. Hai câu đối này phản ánh quan điểm hư vô trong Đạo giáo.

Ảnh hưởng đối với du lịch và văn hoá

Nhiều người tin rằng, du khách đến đền Ngọc Sơn vào các dịp trong năm có thể may mắn chứng kiến khoảnh khắc kỳ diệu của công trình này. Đó là khi mặt trời lên đến đỉnh, bóng của Tháp Bút chính xác chiếu vào trung tâm Đài Nghiên. Cùng với Tháp Bút, Đài Nghiên trở thành biểu tượng văn hoá với triết lý sâu sắc, hướng thiện, là một phần vô giá trong quần thể di tích đền Ngọc Sơn và hồ Hoàn Kiếm.