Dân ca Quan họ Bắc Ninh - Hồn di sản văn hóa bền vững

Khám phá Bắc Ninh không chỉ là việc tận hưởng vẻ đẹp thiên nhiên và đặc sản dân dụ, mà còn là cơ hội trải nghiệm hòa mình trong âm nhạc Quan họ Bắc Ninh đầy sôi động và ý nghĩa. Nguồn gốc lâu dài, những làn điệu này là niềm tự hào của mỗi liền anh, liền chị góp phần làm nên nét đẹp văn hóa của xứ Kinh Bắc.

Quan họ Bắc Ninh từ đâu mà có?

Mỗi độ xuân về và bước vào mùa thu, 49 làng Quan họ gốc tại xứ Kinh Bắc đồng lòng trở về với những truyền thống lâu dài. Những lễ hội đình, hội chùa, những bản Quan họ ngọt ngào như câu chuyện đẹp về quê hương, làn điệu âm nhạc nồng thắm chẳng thể tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác.

Quan họ Bắc Ninh - Hòa âm điệu ký ức xứ Kinh Bắc

Khám phá lịch sử đằng sau những nốt nhạc Quan họ, câu chuyện về nguồn gốc có thể mơ hồ nhưng giữ trong mình giá trị vô song của di sản văn hóa phi vật thể. Có thể nói, Quan họ là biểu tượng, là nét đặc trưng không thể tách rời khi nhắc đến văn hóa của xứ Kinh Bắc ngàn năm văn hiến.

Bí mật của dân ca quan họ Bắc Ninh

Quan họ Bắc Ninh - Nghệ thuật giao duyên bền vững qua thời gian

Người hát Quan họ

không chỉ là những người biểu diễn mà còn là những người làm nên bức tranh văn hóa độc đáo, thấu hiểu tâm hồn dân tộc. Trang phục truyền thống, những bài hát mộc mạc chất ngất, tất cả đều là những nét tinh tế tạo nên vẻ đẹp riêng của nền văn hóa Quan họ Bắc Ninh.

Chia hát Quan họ thành những dạng đặc sắc

        –          Hát quan họ ở hội được xem là bữa tiệc âm nhạc lưu truyền tinh thần, mỗi giọng hát như là một câu chuyện văn hóa hấp dẫn.

        –          Hát quan họ ở đám, nét truyền thống tươi vui mừng

        –          Hát quan họ tại cửa đình, cửa đền, lễ thờ cầu bình an

        –          Hát quan họ Canh, hòa mình trong không khí lãng mạn của tình cảm

Trong thế giới Quan họ, hát hội và hát canh là những hình thức tuyệt vời nhất, là diễn đàn văn hóa tôn vinh tình người.

Trang phục

Nam thường diện áo lụa, áo the và quần sớ, kèm theo khăn xếp; còn phụ nữ thì khoác lên mình bộ áo mớ bẩy mớ ba, áo tứ thân đa dạng và tinh tế. Họ trang trí bằng những chiếc yếm đào xẻ hình con nhạn, thắt lưng hoa đào, hoa lý, và đeo khuyên vàng xà tích. Khi hát ở ngoài trời, nam giới thường che ô, trong khi phụ nữ thường che đầu bằng nón thúng quai thao, tạo nên vẻ lịch sự và duyên dáng.

Hình thức hát

Trong thế giới của Quan họ, âm nhạc luôn đi đôi với sự đối đáp. Khi một đôi hát, đôi kia sẽ ngay lập tức sẵn sàng hòa mình vào giai điệu. Quan họ không chỉ là nghệ thuật hát mà còn là nghệ thuật giao duyên. Các nghệ sĩ Quan họ thường được biết đến với cái tên thân mật là liền anh và liền chị.

Cấu trúc của mỗi bản hát đều chất chứa những lễ kết nghĩa. Bắt đầu bằng những lời thăm hỏi tận tình hoặc những lời thề thốt, lễ kết nghĩa mở đầu cho một chuỗi những sự gặp gỡ tại bên nam. Đây là cơ hội để họ thể hiện tình cảm của mình thông qua những đêm thâu đêm sáng.

Dựa vào sự đồng nhất về cữ giọng, âm sắc, họ tạo thành từng đôi: anh Cả – chị Cả, anh Hai – chị Hai, anh Ba – chị Ba, anh Tư – chị Tư… Lời hát trong Quan họ chủ yếu kể về tình yêu nam nữ, sự gắn bó thủy chung. Mặc dù nói về tình yêu, nhưng thực tế, họ không nhất thiết nghĩ đến việc yêu nhau. Quan họ xây dựng mối quan hệ trên cơ sở tôn trọng và bình đẳng. Họ gọi nhau bằng anh, chị và xưng em hoặc tôi. Kết nghĩa trong Quan họ có thể kéo dài từ đời này sang đời khác hoặc chỉ trong vài năm. Nơi hát thường là ở sân nhà, trước cổng đình, đền, dưới bóng đa, bên sườn đồi, trên thuyền, hoặc bến nước…

Theo quan điểm của những người yêu thích Quan họ, nghệ nhân là những người sở hữu kỹ năng hát “vang, rền, nền, nẩy” điêu luyện, thuộc nhiều bài hát, nhiều “giọng” Quan họ. Đây chính là những bậc thầy dân gian thực tế không chỉ thực hành sáng tạo, lưu giữ mà còn truyền đạt di sản quý báu cho thế hệ sau nên rất xứng đáng được tôn vinh.

Quan họ Bắc Ninh trong bối cảnh xã hội hiện đại

Trong bối cảnh ngày nay, dưới áp lực của toàn cầu hóa kinh tế, quốc tế hóa văn hóa và sự phát triển đa dạng mạnh mẽ, Quan họ Bắc Ninh cổ phải đối mặt với thách thức lớn: nguy cơ mất đi hoặc thậm chí hoàn toàn bị lãng quên nếu không có biện pháp bảo vệ bền vững cho thế hệ trẻ. Do đó, cách tiếp cận trong việc duy trì hoạt động ca hát Quan họ cổ, những giọng hát cổ với kỹ thuật “vang, rền, nền, nẩy” - những đặc điểm quý báu của dân ca Quan họ đang được truyền đồng và giữ gìn bởi những bậc ca sĩ “Liền anh, Liền chị” đã trải qua bao năm, hiện nay đang cần được truyền đạt và chuyển giao cho thế hệ sau.

Mỗi năm, từ ngày mồng 4 tháng giêng âm lịch, các làng quan họ Bắc Ninh rộn ràng vang lên tiếng hát đầy sống động của những liền anh liền chị, tạo nên không khí truyền thống cho ngày hội quan họ. Những bản quan họ chân thực, đằm thắm, là bức tranh sinh động của vùng quê Kinh Bắc. Ngày 10 và 11 tháng giêng âm lịch, Bắc Ninh thường tổ chức các cuộc thi hát quan họ, là dịp quan trọng trong năm.

Điều thú vị có thể bạn chưa biết:

• Khám phá hội Lim – lễ hội truyền thống nổi tiếng nhất ở Bắc Ninh
• Những đặc sản không thể bỏ qua khi đến Bắc Ninh