Đàn Xã Tắc

Đàn Xã Tắc là một loại đàn cổ dùng trong các lễ tế, được vua lập ra để cúng Xã thần (Thần Đất, 社) và Tắc thần (Thần Nông, 稷) - hai vị thần của nền văn minh nông nghiệp.

Tổng quan

Theo Đào Duy Anh trong cuốn Từ điển Hán Việt, 'Xã tắc' có nghĩa là:

'Ngày xưa khi lập quốc (...). Dân cần đất ở nên tạo nền xã để thờ thần đất, dân cần lúa gạo nên lập nền tắc để thờ thần nông. Khi mất nước, cũng đồng nghĩa với việc mất xã tắc, nên xã tắc còn biểu thị cho quốc gia'.

Theo giáo sư sử học Lê Văn Lan:

'Từ xa xưa, đàn Xã Tắc không chỉ quan trọng đối với người dân mà còn với các triều đại và kinh đô của Việt Nam và Trung Hoa. Bảo tồn đàn Xã Tắc đồng nghĩa với việc bảo vệ quốc gia'.

Việt Nam

Đàn Xã Tắc thời Đinh ở Hoa Lư

Sách Đại Việt sơ lược ghi lại việc Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi và thiết lập đô thành như sau:

'Vào năm đầu của niên hiệu Khai Bảo (968), dưới triều đại của vua Tống Thái Tổ, Đinh Bộ Lĩnh lên làm Hoàng đế tại động Hoa Lư. Ông đã xây dựng cung điện, quy định triều nghi, sắp xếp quan lại, thiết lập xã tắc và phong hiệu là Đại Thắng Minh Hoàng Đế'.

Nhiều di tích cung điện và tường thành thế kỷ X tại Hoa Lư đã được phát hiện và khai quật, trong đó có Đàn Kính Thiên hay Đàn Tế Trời, nhưng chưa tìm thấy dấu vết của Đàn Xã Tắc. Tuy nhiên, ở khu vực cửa ngõ phía Tây cố đô Hoa Lư vẫn còn di tích được cho là nơi đặt Đàn Kính Thiên thời Đinh, đó là di tích Đàn Tế Trời trên đồi Thờ, xã Quỳnh Lưu, Nho Quan, Ninh Bình. Trên đồi còn di tích đền Vua Đinh Tiên Hoàng và khu vực xã Sơn Lai lân cận còn có 4 đền thờ Vua, gắn liền với các sự kiện của Vua trong khu vực này. Năm 2018, Ninh Bình đã phục dựng kiến trúc Đàn Kính Thiên và tổ chức Lễ tế thiên trong dịp lễ hội Hoa Lư.

Đàn Xã Tắc thời Lý, Lê tại Hà Nội

Trong sách Kiến Văn Tiểu Lục, Lê Quý Đôn ghi chép: 'Dưới triều Lý, đã lập đàn Phong Vân để cầu mưa; đàn Xã Tắc để cầu mùa màng bội thu; lễ nghinh xuân được tổ chức vào ngày lập xuân'. Sách cũng mô tả đàn Xã Tắc theo quy cách thời Hồng Đức nhà Hậu Lê, với 'nền đàn một khu, nội nghi môn 3 gian, cửa nhỏ 2 gian, bốn xung quanh đắp tường, điện Canh Y 1 gian 1 chái, nhà Túc Yết 5 gian 2 chái, kho tế khí và phòng bếp đều 3 gian, ngoại nghi môn 3 gian, bốn xung quanh đắp tường'.

Tại Hà Nội, theo chuyên gia Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc, Đàn Xã Tắc được xem là một trong những di tích quan trọng nhất của Thăng Long cổ đại, được xây dựng từ thời vua Lý Thái Tông (năm Mậu Tý 1048) ở ngõ Xã Đàn 1 (phường Nam Đồng, Đống Đa, Hà Nội). Tuy nhiên, sau thời vua Lê Chiêu Thống (1788), di tích này bị lãng quên. Sau hơn hai thế kỷ, vào tháng 11 năm 2006, khi thi công đường vành đai 1 thuộc dự án cải tạo đường Kim Liên - Ô Chợ Dừa, di tích này đã được tình cờ phát hiện lại.

Đàn Xã Tắc thời Nguyễn ở Huế

Vào năm Gia Long thứ 5 (tức năm 1806), đàn Xã Tắc được dựng lên trong Kinh thành Huế (trước đây thuộc xã Hữu Niên, sau là phường Ngưng Tích), thuộc phường Thuận Hòa (thành phố Huế hiện nay) để thực hiện các nghi lễ cầu thần đất và lúa nhằm mang lại mùa màng bội thu và quốc thái dân an. Tuy nhiên, qua thời gian và những biến động lịch sử, đàn Xã Tắc hiện tại gần như đã bị hủy hoại hoàn toàn do thiếu sự bảo quản đúng mức.

Trung Quốc

Hiện tại ở Trung Quốc còn tồn tại 3 nơi có đàn Xã Tắc.

• Đàn Xã Tắc tại Nam Kinh
• Đàn Xã Tắc tại Trung Đô
• Đàn Xã Tắc tại Bắc Kinh

Ghi chú

Liên kết bên ngoài

• Di tích trên đường Kim Liên - Ô Chợ Dừa thời Lý
• Đàn Xã Tắc - Bảo tồn hay xóa bỏ? Xem thêm lưu trữ ngày 16-01-2008 tại Wayback Machine
• Đàn Xã Tắc và ảnh hưởng văn hóa nông nghiệp tại Huế