I. Mở bài
– Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ nổi tiếng với nhiều tác phẩm có giá trị, đóng góp lớn cho nền văn học nước nhà. Thơ của ông thường thể hiện tình yêu quê hương, con người và mang giá trị nhân văn sâu sắc.
– Giới thiệu tác phẩm: Bài thơ 'Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ' là minh chứng cho nguồn cảm hứng vô tận của tác giả với đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên. Tác phẩm thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng và tình yêu quê hương, tạo nên một cảm xúc sâu lắng cho người đọc.
II. Thân bài
a. Ý nghĩa hình ảnh người mẹ địu con và giã gạo
Cư dân vùng dân tộc thiểu số thường mang theo những phong tục riêng biệt trong các hoạt động nông nghiệp như làm đồng, gặt hái, và dệt vải. Một trong những đặc trưng nổi bật là việc địu con trên lưng trong các công việc hàng ngày. Đối với trẻ em vùng cao, hình ảnh mẹ địu con trở thành một phần không thể thiếu trong ký ức của chúng.
Lưng mẹ không chỉ là nơi lưu giữ tình cảm ấm áp mà còn là khung cảnh vẽ nên những giấc mơ tươi đẹp cho trẻ nhỏ. Những bước đi nhẹ nhàng trên đồng cỏ xanh, các cánh đồng hoa nở rực rỡ, hay cảm giác mát lành của gió - tất cả đều là hình ảnh in sâu vào trí nhớ của trẻ em khi được địu trên lưng mẹ. Lưng mẹ là nguồn năng lượng tích cực, ấm áp và an toàn, khiến mỗi bước đi trên quê hương trở nên quan trọng hơn. Những giọt mồ hôi từ công việc đồng áng của mẹ hòa quyện với niềm vui và hạnh phúc khi được chăm sóc con cái.
Lưng mẹ không chỉ là nơi chở che con trong hành trình cuộc sống đầy thử thách mà còn là nơi nuôi dưỡng những ước mơ trong tâm hồn trẻ thơ. Trong những khoảnh khắc ru con giữa làn mây trắng, mẹ truyền đạt giá trị truyền thống, lòng hiếu thảo và tình yêu thương sâu sắc. Trẻ em may mắn được địu trên lưng mẹ không chỉ có những kỷ niệm đẹp mà còn được hình thành bởi tình thương và nền văn hóa đậm đà của vùng cao. Lưng mẹ, nơi ươm mầm những trái tim tinh khôi, là nền tảng cho một tuổi thơ đầy yêu thương và hạnh phúc.
Em cu Tai ngủ yên trên lưng mẹ nhé,
Ngủ thật ngoan, đừng rời khỏi lưng mẹ.
Mẹ đang giã gạo và nuôi bộ đội,
Nhịp chày nghiêng, giấc ngủ của em cũng nghiêng theo.
Mồ hôi mẹ rơi, má em ấm áp và nóng hổi.
Vai mẹ gầy nhô lên làm chiếc gối,
Lưng mẹ làm nôi, tim mẹ hát lời ru:
Ngủ ngoan a kay nhé, ngủ yên a kay ơi,
Mẹ yêu a kay và cả bộ đội nữa,
Con mơ cho mẹ những hạt gạo trắng tinh,
Khi con lớn lên, sẽ thấy mẹ vung chày làm lún sân…
b. Phân tích sự vất vả của người mẹ khi làm việc như thế nào?
Những giọt mồ hôi từ đôi tay mẹ nhỏ xuống, thấm qua lớp áo trắng và chảy dọc theo khuôn mặt đỏ ửng, đầy đặn của em. Những giọt mồ hôi ấm áp ấy không chỉ là dấu hiệu của sự cống hiến và sự dồn hết sức lực mà còn trở thành những viên ngọc quý, rơi vào thế giới mơ mộng của em.
Mẹ là người phụ nữ vô cùng mạnh mẽ và kiên cường. Công việc nặng nhọc hàng ngày không chỉ đòi hỏi sự nỗ lực phi thường mà còn yêu cầu mẹ phải đối mặt với thử thách khi vừa làm việc vừa chăm sóc em trên lưng. Dù đôi khi ánh mắt mẹ chứa đựng sự mệt mỏi, nhưng cũng có một tình yêu vô bờ, sẵn sàng hi sinh cho hạnh phúc của em.
Mỗi giọt mồ hôi mẹ rơi vào công việc là một khoảnh khắc của sự hy sinh và tận tụy. Những giọt mồ hôi ấy trở thành những lời thì thầm lặng lẽ về tình mẹ - một tình yêu vô điều kiện, không ngừng chảy vào cảm xúc và giấc mơ của em. Khi mẹ bận rộn với công việc, đôi tay mẹ không chỉ là công cụ lao động mà còn là nguồn động viên quý giá, giúp em đạt được những đỉnh cao mới trong cuộc sống.
Những giọt mồ hôi của mẹ như những bức tranh sống động, vẽ nên hình ảnh một người phụ nữ không ngừng chiến đấu và yêu thương. Trong cuộc sống hối hả, mẹ vẫn là chỗ dựa vững chắc, là người hùng nhỏ bé trong thế giới của em. Những giọt mồ hôi ấy không chỉ chảy trên gương mặt mẹ mà còn thấm vào trái tim ấm áp của em, tạo nên một kỷ niệm ngọt ngào về tình mẹ và những khoảnh khắc quý giá trong cuộc sống hàng ngày.
c. Mong ước của người mẹ?
Mẹ đang làm việc vất vả để tạo ra những hạt gạo ấm áp tình quân dân và tình đồng bào. Em nằm yên trên lưng mẹ, ngủ một giấc say sưa, mơ về một tương lai tươi sáng và bình yên.
d. Điều gì làm cho người mẹ vui vẻ làm việc?
Người mẹ vừa chăm chỉ làm việc vừa chăm sóc con cái với tất cả tình yêu thương, mà không bao giờ quên trách nhiệm và tình yêu đối với quê hương, đất nước. “Mẹ giã gạo nuôi bộ đội. Nhịp chày nghiêng, giấc mơ em cũng nghiêng.”
Em cu Tai ngủ ngon trên lưng mẹ nhé,
Ngủ ngoan đừng rời xa lưng mẹ yêu thương.
Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka–lưi,
Lưng núi rộng lớn, còn lưng mẹ thì nhỏ bé,
Ngủ ngoan nhé em, đừng làm mẹ mệt mỏi.
Mặt trời của bắp nằm trên đồi xanh,
e. Phân tích sự khác biệt giữa hai hình ảnh mặt trời trong bài thơ?
Mặt trời của mẹ thì nằm ngay trên lưng. Người mẹ dân tộc luôn mang con bên mình dù ở đâu hay làm gì. Dù công việc nặng nhọc, sự hiện diện của con làm cho mẹ cảm thấy bớt cô đơn. Mẹ làm việc với tất cả tình yêu để con có cuộc sống tốt đẹp hơn. Những câu thơ phản ánh trái tim nhân hậu của tác giả: “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi. Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng.”
Tác giả sử dụng hình ảnh mặt trời như một phép ẩn dụ để thể hiện sự khác biệt. Mặt trời của bắp và mặt trời của mẹ đều là những hình ảnh tượng trưng, nhưng mang ý nghĩa khác nhau. Mặt trời của mẹ chính là em, là đối tượng mà mẹ dành toàn bộ tình yêu và sức lực để chăm sóc, mong con có cuộc sống hạnh phúc.
Em cu Tai ngủ yên trên lưng mẹ nhé,
Con ngủ ngoan nhé, đừng rời lưng mẹ.
Mẹ đang di chuyển lán, mẹ đi qua rừng.
Kẻ thù đuổi chúng ta phải rời bỏ con suối
Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông,
Mẹ địu con để bảo vệ trận chiến cuối cùng.
Từ lưng mẹ em bước vào chiến trường,
Từ cảnh đói nghèo em tiến vào Trường Sơn.
f. Hình ảnh các anh cầm súng, các chị cầm chông thể hiện điều gì?
Trong khổ thơ này, người mẹ không chỉ là hình ảnh dịu dàng bên con mà còn là người mẹ đưa con vào nơi chiến trận, vào Trường Sơn để cùng chống giặc, bảo vệ quê hương.
g. Mong ước của người mẹ khi nói với con đi đánh trận cuối?
Khi mẹ địu con ra chiến trường cuối cùng, đó là biểu hiện của quyết tâm không gì lay chuyển được trong cuộc chiến cam go. Đồng thời, điều này cũng phản ánh niềm tin mạnh mẽ vào chiến thắng của nhân dân ta. Chúng ta luôn tin rằng chính nghĩa sẽ chiến thắng sự tàn bạo, và sức mạnh đoàn kết sẽ phá tan mọi âm mưu xấu xa.
h. Qua bài thơ tác giả muốn nhắn nhủ điều gì?
Tinh thần chống giặc của nhân dân ta là vô cùng mãnh liệt. Dù với bất kỳ phương tiện nào, tinh thần kiên cường chống lại kẻ thù luôn bừng bừng sức sống. Toàn dân đồng lòng, một lòng như một.
III. Kết luận
Bài thơ thể hiện tình cảm chân thành và sâu sắc của đồng bào dân tộc. Họ luôn hướng về cách mạng và những người lính với tình cảm gắn bó bền chặt, thể hiện lòng trung thành và yêu mến vô bờ bến.