Đấng Quixote

Đấng Quixote (tiếng Tây Ban Nha: Don Quixote de la Mancha / Đấng Quixote xứ Mancha) hay đôi khi được phiên âm thành Đôn Ki-hô-tê hoặc Đông Ki-xốt , là tiểu thuyết của văn sĩ Miguel de Cervantes Saavedra (1547-1616).

Cuốn tiểu thuyết còn có nhan đề dài hơn là El Ingenioso hidalgo Đấng Quixote de la Mancha (Đấng Quixote, đại kị sĩ tài hoa xứ Mancha). Được xuất bản thành hai phần vào năm 1605 và 1615, Đấng Quixote được coi là tác phẩm văn học có tầm ảnh hưởng nhất trong Thời Hoàng kim của Tây Ban Nha nói riêng và trong toàn bộ nền văn học của Tây Ban Nha nói chung. Là tác phẩm thiết lập nên toàn bộ nền văn học phương Tây, nó còn thường được nhắc đến với những mỹ từ như 'tiểu thuyết hiện đại đầu tiên' hay được công nhận là tác phẩm hay nhất từng được viết ra theo một số cuộc khảo sát uy tín. Dịch giả Trương Đắc Vị là người chuyển thể thành công tác phẩm này từ tiếng Tây Ban Nha sang tiếng Việt vào năm 1979 trong thời gian Chiến tranh biên giới Việt–Trung 1979. Ông cho biết, bản dịch này là bản dịch chính xác nhất của ông về tiểu thuyết trên do ông có tham gia biên tập khi xuất bản. Sau bản dịch năm 1979, Nhà xuất bản Văn học còn cho tái bản 3 lần nữa nhưng có tồn tại những sai sót nhất định.

Nội dung cuốn tiểu thuyết xoay quanh những chuyến phiêu lưu của một lão quý tộc già sống ở xứ Mancha tên là Alonso Quixano, lão đọc nhiều truyện hiệp sĩ đến mức mất trí và quyết định trở thành một kỵ sĩ (caballero andante) để làm sống lại tinh thần hào hiệp và phụng sự cho quốc gia. Lão tự đổi tên mình thành Đấng Quixote xứ Mancha. Lão cũng nhận một gã nông dân quê mùa, Sancho Panza, làm người tháp tùng, người thường sử dụng sự lanh lợi, tinh ranh trần tục để đối phó với những lời độc thoại hùng tráng của Đấng Quixote về vấn đề hiệp sĩ, thứ mà lúc đó đã được coi là lỗi thời. Trong phần đầu tiên của cuốn sách, Đấng Quixote không phân biệt được đâu là thực đâu là ảo, chỉ đắm chìm trong thế giới hiệp sĩ mà mình tưởng tượng ra.

Tóm tắt nội dung

Câu chuyện theo bước chân của Quijada, một nhà quý tộc nghèo khoảng 50 tuổi sống ở miền Aragon và Castile, trở về thế kỷ XV tại Tây Ban Nha. Tại thời điểm đó, những câu chuyện phi lý về các hiệp sĩ rất phổ biến. Nhà quý tộc Quijada say mê những truyện này đến mức cuồng si, bỏ ra bao nhiêu tiền để mua truyện hết. Đầu óc của anh lúc nào cũng đầy những ý tưởng về sự mê hoặc, đánh nhau, thách thức, thương vong, oán trách, tình cảm, dằn vặt, những kẻ khổng lồ, những lâu đài lộng lẫy, những thiếu nữ bị bắt cóc và các cuộc giải cứu người đẹp hùng hồn. Mọi thứ thông thường trong con mắt và suy nghĩ của anh trở nên hoành tráng, mỗi chủ quán là một vị đại thần, mỗi người cưỡi ngựa là một hiệp sĩ, cô gái bình thường thành công chúa, quán trọ là lâu đài sang trọng.

Vì danh dự cá nhân và để hoàn thành nhiệm vụ với công chúng, Quijada quyết định trở thành một hiệp sĩ lang thang, đi khắp nơi để cứu giúp những người đang gặp khó khăn, tiêu diệt quái vật và những kẻ khổng lồ, thiết lập trật tự và công lý, thử thách bản thân với những tình huống nguy hiểm như trong những câu chuyện kiếm hiệp. Anh đổi tên thành Don Quijote de la Mancha (Don Quijote xứ Mancha) và nhờ một người bạn từ tầng lớp dân thường giúp mình làm hiệp sĩ. Để có tiền đi phiêu lưu, Don Quijote bán nhà và vay mượn một số tiền lớn từ một người bạn. Anh ta đem bộ áo giáp của ông cha đã bị rỉ sét và thủng lỗ ra để làm sạch và mặc vào, đặt cho con ngựa gầy cao lênh khênh của mình cái tên Rocinante (Rocinante: con ngựa mạnh nhất trong các con ngựa), và để thực hiện theo kiểu của một hiệp sĩ lang thang cần phải có một người yêu xinh đẹp, anh nghĩ đến một phụ nữ nông dân mà anh đã thầm yêu từ khi còn trẻ và đặt cho cô ấy tên là Công chúa Dulcinea làng Toboso (Dulcinea: người phụ nữ đẹp nhất trong những người phụ nữ).

Lần ra đi đầu tiên, Don Quijote nói với những người lái buôn rằng Dulcinea làng Toboso là người phụ nữ đẹp nhất trần gian và kết thúc bằng một cuộc chiến với những người lái buôn, bởi vì họ không thừa nhận Dulcinea làng Toboso là người phụ nữ đẹp nhất trên thế giới khi họ chưa từng gặp cô ấy. Don Quijote bị đánh bại và được một nông dân lão mang về chăm sóc. Nhưng sau đó Don Quijote lại rời khỏi, lần này với sự tham gia của một nhà quản lý vụt vàng Sancho Panza. Hai người đi cùng nhau, thầy là một hiệp sĩ cao lênh khênh, đôi mắt mơ hồ nghĩ về tình yêu của mình, Dulcinea làng Toboso. Đồ đệ là một gã lùn mập, bụng to, cưỡi trên con lừa béo lùn tên là Dapple, mơ ước rằng khi thầy thành công và thành danh, ông sẽ cai trị một vài hòn đảo anh được.

Và từ đây bắt đầu những 'chiến công' hùng hồn của hiệp sĩ Don Quijote. Trên cánh đồng vùng Montiel chàng giao chiến với những cối xay gió mà trong mắt chàng đó là bọn người khổng lồ xấu xa. Gặp đám kỵ binh hộ tống một chiếc xe chở một phu nhân chàng nghĩ ngay đến một nàng công chúa bị bắt cóc đang cần chàng giải cứu. Gặp một đàn cừu, chàng cho rằng đây là đoàn hùng binh của vị hoàng đế oai quyền nhất thiên hạ, lập tức chàng kêu Sancho Panza dừng lại tiễn đoàn hùng binh của vị hoàng đế oai quyền nhất thiên hạ. Chàng tiếp tục ra đi và chợt gặp một đám tang nhà quý tộc thuộc dòng họ Segovia. Nghĩ ngay tới việc một hiệp sĩ bị tử thương và chàng phải có bổn phận thay mặt đám hiệp sĩ trả thù cho bạn, chàng đi theo tiễn đám một đoạn mới đi tiếp.

Câu chuyện tiếp tục với việc chàng đánh một anh thợ cạo đội chiếc chậu thau bằng đồng mà chàng tưởng là chiếc mũ bằng vàng của Mambrino. Sau 'chiến thắng' này, chàng nghỉ chân tại một quán trọ và trong giấc ngủ đầy mộng mị, chàng mơ thấy mình tham gia một trận chiến vinh quang nhất đời hiệp sĩ của chàng, với chiếc mũ đỏ trên đầu, tay trái quấn chăn làm mộc đỡ, tay phải cầm kiếm đâm chém lia lịa vào những tấm thân phì nộn của bọn khổng lồ làm máu của chúng tuôn chảy ngập phòng. Thật ra, trong cơn mê sảng chàng đã đâm thủng hàng chục túi rượu nho bằng da dê ở quanh phòng.

Sau vụ này, Don Quijote bị cha xứ và bác thợ cạo bắt phải trở về, nhưng rồi chàng lại trốn thoát và tiếp tục những cuộc phiêu lưu mới với những kép hát lang thang, tham dự đám cưới của ông nhà giàu Camacho, thám hiểm hang sâu của Montesinos, đi trên một chiếc thuyền màu nhiệm tới thăm hai vị quận công vô danh. Cặp vợ chồng này cho bác giám mã Sancho làm chúa một hòn đảo và Sancho tỏ ra rất khôn ngoan trong việc cai trị.

Cuối cùng, một người cạnh nhà và người nhà Don Quimote lập mưu để Don Quijote về nhà và cuối cùng người cạnh nhà hoá trang thành hiệp sĩ để đánh với Don Quijote với điều kiện 'nếu ta đánh thua ta sẽ không làm hiệp sĩ nữa và nếu ngươi thua thì ngươi không được làm hiệp sĩ nữa' và Don Quijote thua nên Don Quijote trở về nhà. Khi chết, Don Quijote tỏ ra là một người nhận thức được tai hại của những cuốn truyện hiệp sĩ mà mình đã từng đọc khi viết những dòng di chúc để lại cho đời.

Nhân vật chính

• Don Quijote (phiên âm: Đôn Ki-hô-tê): là một quý tộc nghèo. Vì ham mê truyện phiêu lưu, hiệp sĩ nên muốn trở thành hiệp sĩ trừ gian diệt bạo, cứu người lương thiện. Lão lên đường đi phiêu lưu, tự phong mình là hiệp sĩ Don Quijote xứ Mancha. Nhiều lần thất bại, lão vẫn tin mình bị lão pháp sư Fréston phù phép. Nhưng cuối cùng lão bị ốm nặng, lão mới thấy cái nhảm nhí, tai hại của truyện hiệp sĩ. Lão viết di chúc rồi qua đời.
• Sancho Panza (phiên âm: Xan-chô Pan-xa): là một người nông dân. Vì nghe lão hiệp sĩ hứa nếu lão chiếm được một vùng đất, lão sẽ chia cho bác để bác cai trị. Bác thích thú nên đi theo. Trên đường đi, bác cảm thấy chuyện phiêu lưu hiệp sĩ coi vậy mà hay. Vì bác đi theo chỉ để ăn uống, say sưa đánh chén, ngủ thật say. Nhiều lần bác cứu Don Quixote khỏi kết quả của những hành động điên rồ. Bác còn phong cho Don Quixote các chức danh hiệp sĩ.
• Rocinante (phiên âm: Rô-xi-nan-tê): con ngựa của Don Quijote. Là một con ngựa gầy gò ốm yếu được lão phong là chiến mã. Con ngựa đã theo lão suốt cuộc hành trình, và nó đã chịu khổ rất nhiều vì công việc hiệp sĩ của lão.
• Dulcinea (phiên âm: Đuyn-xi-nê-a): thực sự chỉ là một mụ đàn bà nông dân trước đây lão thầm yêu, được lão phong là tình nương Dulcinea để lão nhớ nhung. Một lần lão về thăm mụ, nhưng chưa đầy 3 phút lão đã bỏ đi vì mụ không giống như những gì lão tưởng tượng.
• Fréston: do Don Quijote quá say mê truyện hiệp sĩ nên người quen và người nhà của lão đã đốt sách. Họ bịa chuyện lão pháp sư Fréston đã đánh cắp tất cả sách của lão. Tưởng chừng lão quên chuyện hiệp sĩ, nhưng lão vẫn chứng nào tật nấy, lần này còn cho rằng Fréston chính là kẻ khiến lão gặp nhiều thất bại. Lão tìm đồ cũ trong nhà, kiếm,khiên,áo giáp để ra đi làm một hiệp sĩ cứu người. Lão đi khắp mọi nơi cùng với anh chàng Sancho. Đã trải qua bao nhiêu nguy hiểm, nhưng kết cục chỉ nhận được những thất bại.

Ý nghĩa tác phẩm

Don Quijote là một trong những tác phẩm vĩ đại nhất của thời đại Phục Hưng và được đánh giá là tiểu thuyết đầu tiên của châu Âu. Nhân vật của tác phẩm, qua hình tượng Don Quijote, phản ánh được tính đa diện của con người, bên cạnh tính cách gàn dở là sự tế nhị, thương yêu đồng loại, yêu quý tự do và ghét thói xa hoa ăn bám của bọn quý tộc đương thời và biết trọng đạo lý. Tác phẩm cũng không hoàn toàn được sáng tác với ý nghĩa hài hước, qua tác phẩm, Cervantes chế giễu những tàn dư của lý tưởng hiệp sĩ phiêu lưu thời phong kiến, đả kích một thị hiếu tầm thường đang phổ biến trong công chúng, hiển thị khát khao hướng đến một xã hội hậu phong kiến công bằng và nhân đạo hơn.

Thông tin khác

Trong tiếng Anh, từ 'quixotic' ngày nay có nghĩa là 'lãng mạn' hoặc 'mơ mộng', được lấy từ cái tên của nhân vật này. Cụm từ 'đấu với cối xay gió' cũng bắt nguồn từ một trong những câu chuyện trong tác phẩm này, chỉ ra những ảo tưởng của con người.

Bài 8 trong sách giáo khoa Ngữ văn lớp 8 mới (tập hai) được trích một phần từ tiểu thuyết này, có tựa đề là ''Đấu với cối xay gió''