Đề cập đến Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là nói về một nhà thơ yêu nước điển hình nhất thời kỳ đất nước bị Pháp xâm lược vào cuối thế kỷ XIX mà còn nhớ đến một nhà thơ tài ba, ca ngợi đạo lý làm người, tôn vinh phẩm hạnh của phụ nữ, khen ngợi lòng trung hiếu và hành động cao thượng của nam giới mà tác phẩm Lục Vân Tiên là một minh chứng rõ ràng.
Lục Vân Tiên – nhân vật chính trong tác phẩm, đã thể hiện một cách rõ ràng lý tưởng của một anh hùng. Đặc biệt, đoạn trích “Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga” ghi lại trong lòng người đọc một ấn tượng sâu sắc về hình ảnh một hiệp sĩ can đảm, cứu giúp người khác.
Lục Vân Tiên là một nhân vật mẫu mực, là hình tượng đẹp nhất trong truyện “Lục Vân Tiên” của Nguyễn Đình Chiểu. Anh là con của một gia đình bình thường ở quận Đông Thành, một người học trò xuất sắc, thông minh, có tài năng, có phẩm chất, vừa giỏi về văn chương vừa giỏi về võ nghệ:
“Ở quận Đông Thành có một gia đình
Sớm trẻ thông minh chữa học tinh thần.
Con họ là Lục Vân Tiên
Mười tám tuổi đã nắm tài võ toàn tâm.”
Như nhà văn, nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã nói: “Trong cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác trong một xã hội suy tàn, Nguyễn Đình Chiểu đã đưa vào trận một đạo quân hùng hậu, quyết tâm vì chính nghĩa mà chiến đấu và chiến thắng thì thủ lĩnh của đạo quân đó phải là Lục Vân Tiên chớ không phải là một ai khác”.
Chính Lục Vân Tiên là minh chứng cho lý tưởng sống, đạo đức cao đẹp của nhân dân thời đó. Anh là người học rộng, tài cao, văn võ kiêm toàn và luôn sẵn lòng giúp đỡ người khác khi họ gặp khó khăn. Khi từ núi về, trên đường đi, anh gặp một đám người khóc than và chạy trốn, chàng liền hỏi chuyện và biết rằng có một nhóm cướp đã tấn công làng và bắt đi hai cô gái. Lục Vân Tiên không thể chịu được điều này và nổi giận:
“Vân Tiên nổi giận nơi đình
Hỏi thăm lũi nó còn đình ở đâu.
Tôi quyết ra sức anh hào
Cứu người cho khỏi khổ sở ngày hôm nay”.
Thấy người gặp nạn, Lục Vân Tiên ngay lập tức ra tay:
“Vân Tiên đến ngay đường đình
Mang cây làm gậy truy tìm và đánh đuổi nhóm cướp.”
Dù chỉ một mình, bọn cướp rất đông; và mặc dù trước đó, dân làng đã khuyên chàng không nên dính vào vì có thể gây nguy hiểm cho mình, nhưng Lục Vân Tiên tự nguyện đi tìm cướp, đánh bại chúng để cứu giúp những người gặp nạn. Hành động này thể hiện tính cách anh hùng, tài năng và lòng trung hiếu của Vân Tiên. Hành động “mang cây làm gậy truy tìm và đánh đuổi nhóm cướp” của Vân Tiên thật đẹp và mãnh liệt vì đã mô tả hình ảnh một chàng trai can đảm, sẵn lòng chống lại ác để bảo vệ dân chúng. Chàng chỉ có một mình, hai tay không cầm gươm, trong khi bọn cướp đầy vũ khí lẫy lừng, nhưng Vân Tiên vẫn quyết tâm vào cuộc. Hình ảnh Vân Tiên trong trận chiến thật dũng cảm, không ngại nguy hiểm dù bị bao vây từ mọi phía. Lục Vân Tiên đã dũng cảm “đánh quả cứng, xông vào ẩu”, “giống như Triệu Tử mở vòng Đương Dương”. Ngay từ phần đầu truyện thơ, Nguyễn Đình Chiểu đã miêu tả Vân Tiên là người “đà khởi từ phụng đằng giao võ, thêm tam lược lục thao ai bì”. Thì lúc này, chính là cơ hội để chàng chứng minh tài năng võ nghệ của mình. Hình ảnh Vân Tiên chiến đấu với cây gậy trong tay tạo ra ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc của mọi thế hệ. Sức mạnh của chàng trai trẻ đã khiến bọn cướp “sợ đến mức lâu la”:
“Lâu la tỏa rạp xôn xao
Thả giáo bỏ chạy đường nào cũng tan hoang”
Bọn cướp phải vứt vũ khí và bỏ chạy để cứu mạng, ngay cả tên đầu đảng cũng không ngoại lệ:
“Phong lai quay không kịp tay
Bị Tiên một cú đập rơi xuống ngay”
Đó là lúc Vân Tiên một mình đã đánh bại lũ cướp. Nhưng điều đặc biệt của anh không chỉ là tài giỏi mà còn là thái độ vô tư. Anh không coi việc giúp đỡ là một nghĩa vụ và không mong đợi bất kỳ sự đền đáp nào. Kiều Nguyệt Nga thoát khỏi hiểm nạn, cảm ơn và muốn báo ân:
“ Hà Khê qua đây gần ngay………..
Có gì để tôi đền công ơn cho người!”
Tuy nhiên, Vân Tiên từ chối mọi sự đền đáp:
“Vân Tiên nghe tin liền mỉm cười
Có gì khó mà trông người trả ơn.”
Nụ cười của anh hào này thật đẹp! Trong đó chứa đựng sự thông cảm và lòng bao dung. Vân Tiên làm việc nghĩa với tâm hồn nhẹ nhàng, coi đó như lẽ tự nhiên: sống là phải như thế, không còn cách nào khác. Anh cứu người vì lòng nghĩa, đó chính là lý tưởng mà anh hùng ôm trọn và thực hiện:
“Nhớ câu kiến ngãi bất vi
Trở nên như thế mới là phi anh hùng.”
Tóm lại, Lục Vân Tiên là tấm gương hào hiệp, mang trong mình truyền thống trọng nghĩa của dân tộc ta. Đức tính cao quý ấy cần được truyền bá, học tập và phát huy. Chàng dạy chúng ta về tinh thần đoàn kết, không thể phớt lờ đi nỗi đau và khó khăn của người khác. Trong xã hội hiện nay, những tấm gương như thế không hề hiếm. Chúng ta có thể gặp họ trong sách báo, nghe trên đài, đọc từ sách. Họ xứng đáng được xã hội tôn vinh.
Đó là hình ảnh cao quý của chàng nghĩa sỹ, sẵn lòng “trừ thói hồ đồ hại dân”. Trong những bài thơ mộc mạc vẫn còn vang vọng một tấm gương sáng về tinh thần truyền thống. Ngày nay, việc giúp đỡ người khác vẫn cần thiết, và như thế, Lục Vân Tiên vẫn tiếp tục giúp chúng ta sống ý nghĩa hơn, xứng đáng với lời niệm:
“Nhớ câu kiến ngãi bất vi
Trở nên như thế mới đúng là phi anh hùng.”