Buzz
Truyện Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân xoay quanh ba nhân vật, tập trung vào việc viết chữ trong nhà tù. Bên cạnh viên quản ngục, thầy thơ lại thì Huấn Cao – một tù nhân - tỏ ra kiêu hãnh, tài hoa và coi trọng đạo đức - được Nguyễn Tuân xây dựng một cách tài tình, độc đáo và ấn tượng.
Huấn Cao là một người hào hiệp, dũng cảm đứng về phía dân chúng để chống lại triều đình phong kiến suy đồi, trở thành 'người đứng đầu bọn phản nghịch'. Trong suy nghĩ của người quản ngục, Huấn Cao là một người 'không kiêng cợt bất kỳ cường quyền nào', tỏ ra bất khuất và coi thường bạo lực, 'không sợ bất kỳ ai'. Với thầy thơ, Huấn Cao là một tài hoa có võ thuật, văn chương, 'vô đối!'. Với bọn lính, Huấn Cao là 'lãnh đạo', 'người ngang ngược và nguy hiểm nhất trong số họ'. Cách nhìn của người quản ngục, thầy thơ và bọn lính đều cho thấy Huấn Cao là một nhân vật lãnh đạo của cuộc nổi dậy của nông dân, có danh tiếng lớn; ngay cả khi trở thành tù nhân, vẫn được người dân kính trọng hoặc sợ hãi! Nguyễn Tuân miêu tả một chiếc còng gỗ lim dài tám thước, nặng bảy tám tạ 'dùng để cùng sáu người cai trị', miêu tả hình ảnh 'tên còng gỗ' với 'trận mưa rào' trước cửa nhà tù và trước mặt bọn lính, cho thấy Huấn Cao và đồng đội của mình vô cùng kiêu ngạo, kiên cường và coi thường mọi sự khiếm nhã, sự tra tấn, vẫn giữ thái độ cao thượng ngay cả trước cái chết! Câu nói của Huấn Cao với người quản ngục cũng thể hiện sự kiêu hãnh trước bạo lực của cường quyền: 'Ngươi hỏi ta muốn gì? Ta chỉ muốn một điều: Nhà ngươi đừng bước chân vào đây'. Chỉ qua vài chi tiết nghệ thuật rất tinh tế về hành động, cử chỉ, ngôn ngữ của nhân vật, và vài lời nhận xét phê bình, Nguyễn Tuân đã thành công trong việc vẽ nên tinh thần 'vô sợ vô ngại' của Huấn Cao. Nét vẽ chân dung của Nguyễn Tuân rất độc đáo và sắc sảo!
Huấn Cao là một người tài hoa, được nhiều người tôn kính vì 'tài năng viết chữ rất nhanh và đẹp... Chữ của Huấn Cao là 'một báu vật trên đời', tượng trưng cho sự đẹp và cao quý trong xã hội.
Người giám ngục cũng là một người có học vấn, đã 'biết đọc hiểu sách thánh hiền'. Từ lâu, 'từ những ngày nào, ước mơ của viên quản ngục này là có một ngày treo một câu đối do tay ông Huấn Cao viết ở nhà riêng mình. Chữ của ông Huấn Cao đẹp lắm, vuông lắm'. Huấn Cao là một người tài hoa, không chỉ sáng tạo ra cái đẹp mà còn có một tâm hồn cao quý, trong sáng. Ông biết rằng 'chữ thì quý vô cùng', nhưng không bao giờ ép mình viết vì danh vọng hay quyền thế. Điều đó cho thấy, Huấn Cao không 'làm giặc” vì mưu bá đồ vương mà là để 'cứu vớt dân đen đang khốn khổ' - chữ là một thứ 'vật báu', nhưng ông không bán văn bán chữ để có được giàu sang. Đúng vậy, “tính ông vốn giản dị, ngoại trừ tri kỉ thì ông hiếm khi viết chữ'. Huấn Cao vừa có tài vừa có cái tâm đẹp.
Là một người tài hoa, Huấn Cao trân trọng tình bạn tri âm tri kỉ, mến mộ những con người có tinh thần biệt lập, tài năng trong xã hội. Ai đã từng được ông Huấn viết chữ? 'Nhất sinh' ông chỉ viết hai bộ tứ bình và một bức trung đường để tặng ba người bạn thân. Và ai đã được ông Huấn Cao cho chữ? Khi chưa hiểu tâm lý của người giám ngục, ông Huấn nói nặng nề 'cố ý khinh bạc điều đó'. Nhưng khi qua lời thỉnh nguyện của người thư lại, ông Huấn biết rằng người giám ngục là một con người yêu thích cái đẹp, mong muốn có 'chữ” để treo ở nhà riêng mình, ông đã xúc động nói: 'Ta cảm thấy tấm lòng đặc biệt của các người. Không ngờ người thư là một người có sở thích cao quý như vậy. Nếu không, có lẽ tâm hồn mất đi một tấm lòng trong xã hội'. Trước khi ra khỏi tù, Huấn Cao đã viết chữ cho người giám ngục, đó là một hành động cao cả. Trên mặt pháp trường, người giám ngục và tù nhân là đối địch, nhưng trong lĩnh vực nghệ thuật, hai người lại là bạn tri âm. Người tài hoa không thể bỏ lỡ một tấm lòng trong xã hội như vậy. Vượt qua ranh giới của “pháp nước”, vẽ bỏ được vị thế hiện tại trong xã hội, Huấn Cao và người giám ngục đã trở thành đôi bạn tri âm, giữa người tài hoa và người có tài năng. Sức mạnh nghệ thuật hay ánh sáng linh hồn kẻ sĩ đã tạo nên điều kì diệu đó?
Cảnh sắc cho chữ là một khung cảnh 'chưa từng thấy' đã làm cho bức chân dung của nhân vật Huấn Cao, người giám ngục và thầy thơ lại trong khung cảnh đó, vô hình trung đã trở thành lương tri, tương thân, tâm đắc trong việc sáng tạo cái đẹp. Ánh sáng đỏ rực của đuốc tẩm dầu, mùi mực thơm ngát, màu trắng của tấm lụa bạch như xua tan bóng tối của nhà tù, đầy mạng nhện, tổ rết, phân gián, phân chuột. Ánh sáng đỏ rực của đuốc hay ánh sáng thiên lương làm cho hình ảnh của tử tù Huấn Cao thêm ngạo nghễ, uy nghi, bước với còng lim, chân mang xiềng, tử tù sử dụng bút viết 'những nét chữ vuông vắn rõ ràng'. Thật là đẳng cấp, trang trọng. Sau khi hoàn thành việc viết, Huấn Cao khen mùi mực thơm, 'thở dài' để giúp người giám ngục đứng dậy thẳng người, nói: '... Tôi nghĩ người nên về quê ở đã, rồi hãy nghĩ đến việc chơi chữ. Ở đây khó để giữ vững sự trong sạch, và sớm muộn cũng sẽ mất đi cái đời lương thiện'. Hành động của người giám ngục 'nước mắt rơi vào góc miệng khi cúi đầu đối với tử tù, nói rằng: 'Kẻ mê muội này xin bái lĩnh' đã làm cho hình ảnh của Huấn Cao trở nên kỳ vĩ, chuẩn bị bước lên đoạn đầu đài vẫn kiên quyết giữ vững thiên lương. Người 'làm giặc' không thể có cái tâm thế ấy. Huấn Cao là một anh hùng!
'Văn Nguyễn Tuân không phải là loại văn để người dân thường thưởng thức' (Vũ Ngọc Phan). Nghệ thuật xây dựng nhân vật Huấn Cao rất đặc sắc. Hầu như không có chi tiết nghệ thuật nào thừa. Tiếng đồn đại, dòng dõi, cử chỉ, ngôn ngữ, hành động... của nhân vật được tác giả chọn lựa kỹ càng làm nổi bật một Huấn Cao hiên ngang bất khuất, tài hoa, tôn trọng bạn bè và đánh giá cao những tấm lòng biệt lập trong xã hội. Từ một nhân vật lịch sử trong thế kỷ 19, gắn liền với những truyền thuyết, những câu đối: 'Một chiếc cùm lim chân có đế - Ba vòng xích sắt bước thì vương'..., Nguyễn Tuân đã tạo ra một hình tượng văn học Huấn Cao trước khi ra khỏi tù. Văn học lãng mạn Việt Nam thời tiền chiến chỉ có một hình tượng Huấn Cao đẹp và hào hùng như vậy.
Xây dựng nhân vật Huấn Cao - người sĩ tài tử, anh hùng - nhà văn Nguyễn Tuân đã tỏ lòng kính trọng và ưu ái đặc biệt, đồng thời thể hiện một kỹ thuật viết tài hoa, độc đáo và xuất sắc. Ngoài việc ca ngợi một con người tài hoa, bất khuất, anh hùng, truyện 'Chữ người tử tù' còn chứa đựng một ý tưởng sâu sắc: thương tiếc cho những tài năng bị áp bức, khẳng định rằng cái đẹp có một sức mạnh kì diệu không thể bị phá hủy bởi bất cứ thế lực tàn bạo nào. Vẻ đẹp của tài hoa, vẻ đẹp của thiên lương đã làm tinh thần người sĩ Huấn Cao lung linh, để chúng ta ngưỡng mộ. Thấm nhuần những bài học về thiên lương trong cuộc sống. Sống vì thiên lương. Và cuối cùng vẫn giữ được thiên lương. 'Chữ người tử tù' là một tác phẩm ngắn rực rỡ về vẻ đẹp của thiên lương.
