[Đánh Giá Sách] 'AQ Chính Truyện': Chiến Thắng Tinh Thần

Một nhân vật kinh điển của thế kỷ 20. Một thuật ngữ kinh điển, một căn bệnh quốc dân đương thời...Các bạn đã nghe đến bao giờ chưa? “Chiến thắng tinh thần” ?

1.Đặt mình vào bối cảnh.

Lỗ Tấn là một chiến sĩ cách mạng của nhân dân Trung Quốc thế kỷ 20, dùng ngòi bút để chiến đấu, chiến đấu một cách quả cảm, bền bỉ, đầy quyết tâm và nhiệt huyết. Với ông, văn nghệ là vũ khí biến đổi tinh thần đồng bào, để giác ngộ Quốc dân. Yêu nhưng không hề mù quáng vì nó, đó là cái lòng yêu nước của Lỗ Tấn, yêu từ người nông dân bần hàn, anh phu xe nghèo khó, đến những thanh niên trí thức nhiệt huyết sục sôi kế cận…

Trung Quốc thời bấy giờ, xã hội rối ren, lãnh thổ bị đế quốc chia năm sẻ bẩy. Ở địa phương “cai quản” vẫn là tầng lớp phong kiến cũ, nhưng rốt cuộc chỉ là bù nhìn, là tay sai cho bọn tư bản độc ác, đàn áp nhân dân lao động vốn đã khổ cực vì làm ăn đói kém, mất mùa liên miên, nay lại phải chịu áp bức bóc lột đủ kiểu cách bởi tầng lớp thống trị. Nhiều cuộc cách mạng đã nổi lên, nhưng có vẻ như đều không đi đến đâu.

Lỗ Tấn cũng từng kỳ vọng nhiều vào cách mạng của tầng lớp tư sản lãnh đạo, điển hình là cách mạng Tân Hợi, đã lật đổ được chế độ phong kiến thối nát nhà Mãn Thanh, xoá bỏ chế độ quân chủ chuyên chế lâu đời ở Trung Quốc, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển. Tuy nhiên, sau đó cũng chưa thể giải quyết được một số vấn đề căn bản ảnh hưởng đến cuộc sống của người lao động như cải cách ruộng đất, chống chính quyền đế quốc, lập một chính quyền mới, hoặc tiêu diệt hoàn toàn chế độ phong kiến… Ngoài ra, việc tuyên truyền, lan truyền đạo đức cách mạng đến từng cá nhân, từng cá thể trong xã hội còn nhiều hạn chế, gây ra sự hiểu lầm về ý nghĩa của cách mạng, dẫn đến những thất bại đáng tiếc.

Những kiến thức cơ bản về lịch sử như trên đủ để chúng ta hiểu được bản chất của tác phẩm. Bằng việc sáng tác “AQ Chính truyện”, nhà văn lỗi lạc của nhân dân Trung Hoa đã nêu vấn đề cách mạng nông thôn, thúc đẩy mọi người suy nghĩ về cách thức thực hiện cách mạng để thực sự mang lại sự ấm no, sự tự do và hạnh phúc cho người lao động, đặc biệt là những người lao động nông thôn, là những người gánh chịu gánh nặng nhất trong thời kỳ đó. AQ được coi như một biểu tượng để truyền tải...

2. Tìm hiểu về cái tên “AQ chính truyện”.

Trước hết, vì Lỗ Tấn là một nhà văn tiên phong, và “trước Lỗ Tấn chưa từng có Lỗ Tấn, sau Lỗ Tấn có vô vàn Lỗ Tấn” (Quách Mạt Nhược), ông “bối rối” không biết liệu nên gọi truyện ngắn này là tự truyện (tự viết về cuộc đời mình) hay liệt truyện (viết về cuộc đời của những người nổi tiếng) hay gia truyện (viết về cuộc đời của một nhân vật nào đó, thường được viết bởi gia đình, bạn bè, tuy nhiên, Lỗ Tấn cho rằng “không biết tôi và AQ có phải là gia đình hay không, và con cháu của tôi cũng chưa từng nhờ tôi viết hộ chuyện gì bao giờ!”)...

Với tình thế khó khăn như vậy, không còn cách nào khác, chỉ có thể mượn hai chữ “chính truyện” trong câu đưa đẩy mà một số nhà văn “không nghiêm túc” vẫn sử dụng: “Hãy bỏ qua những câu chuyện phức tạp để kể lại câu chuyện chính thống

Chủ yếu do dòng dõi, và cũng không rõ dòng dõi trước đó của AQ, thực tế hơn là từ chữ “dõi” - dựa vào việc AQ từng là người lao động thuê để kiếm tiền sống sót, nếu cần thuê thì gọi, còn không thì không ai quan tâm chú là ai… AQ thường xuyên đi ở nơi nào, vì vậy quê quán của chú có thể là “làng Hương” hoặc cũng không chắc chắn. Có một lần khi một thành viên trong họ Triệu thi đỗ giỏi, AQ tự nhận mình có một vị thế nhất định trong gia đình Triệu nhưng bị Cụ Triệu gạt mắng là “một kẻ không đạo đức” và bị cụ đánh mấy phát vào mặt… Từ đó, không ai dám nhắc tới AQ nữa… Đủ hiểu người nghèo bần trong hoàn cảnh ấy, thậm chí cả cái họ cũng bị tước đoạt...

“A” là một từ tiếng Trung Quốc dùng để gọi một người khi không muốn gọi tên họ, đặc biệt là với những người cấp dưới (như A Cường, A Lực trong phim Tân bến Thượng Hải:) ) Còn Q là phiên âm theo tiếng Anh của chữ Quây. Khi AQ còn sống, mọi người gọi chú là AQuây, nhưng đó chỉ là cách phát âm, còn cách viết thì có thể thay đổi, ví dụ như từ Quí và Quế đều phát âm là âm Quây. Lỗ Tấn là người đưa nhân vật vào trong sách, vì vậy việc viết ra tên là một vấn đề lớn. Cuối cùng, ông “làm theo cách của những người trẻ tuổi” (chỉ đề xuất việc viết chữ Trung Quốc theo kiểu Tây), mặc dù ông vẫn cảm thấy không thoải mái với điều này.

Trên đây là phần cơ bản của “Chương I: Tiêu đề” trong truyện ngắn này.

3. Tóm tắt những câu chuyện thành công của AQ.

Chương II và Chương III của truyện tập trung vào những câu chuyện vui nhộn nhưng sâu sắc về nhân vật AQ “am hiểu sâu rộng” và “trước đây từng có quyền lực” cũng như cách AQ đã vượt qua những thử thách đáng xấu hổ đủ để khiến anh ta cảm thấy thẹn thùng đến chết đi.

Như đã đề cập, AQ, một người tỏ ra mạnh mẽ từ trước đến nay không rõ ràng. Chỉ biết rằng anh từng tỏ ra kiêu căng:

Ông chủ cũ kia có sức ảnh hưởng bằng cách nào! Cái bạn thấm vào đâu!

AQ cũng có tính tự phụ, xem thường người dưới làng Hương, trong mắt anh ta không đáng chút gì. Thậm chí cả ông Cố nhà Triệu và ông Cố nhà Tiền, mọi người trong làng đều tôn kính vì giàu có, hai cậu con là hai cậu thừa, chỉ có AQ là “không mấy khi thể hiện sự tôn kính”. Anh ấy nghĩ:

Con tớ mai sau cũng không làm nên, to bằng đàn mày ấy sao?

Anh ấy có thể tỏ ra kiêu căng trước cư dân làng Hương rằng anh ấy đã từng làm việc ở huyện, mặc dù “anh ấy không coi trọng lũ phố phường”. Không coi trọng là vì anh ấy cho rằng người ở thành phố làm việc khác với bản thân, coi họ là sai lầm, là lố bịch. Anh ấy có thể tỏ ra kiêu căng vì anh ấy nghĩ rằng dân làng Hương “là những người quê mùa, chưa từng đi xa”. Có thể nói AQ luôn tự cho mình là số một, đó cũng là một phẩm chất quốc dân của Trung Quốc thời đó. Nhiều người mù quáng ủng hộ giá trị truyền thống, bảo thủ và không chấp nhận điều mới. Họ tin rằng: văn minh vật chất của phương Tây có thể cao, nhưng văn minh tinh thần của Trung Quốc còn cao hơn.

Cháu của ông Cố nhà họ Triệu vừa thi đỗ Tú tài, mọi người đều rất vui. Như đã nói trước đó, sau khi bị ông Triệu đánh một trận, y không phản kháng gì, AQ về nhà tức giận, nằm xuống giường, nghĩ:

Lúc này thì không nói được gì nữa! Thằng con dám đánh cha mày!

Ông già vẫn mạnh mẽ nhưng y vẫn coi ông như bậc cha mình, từ từ tỏ ra hạnh phúc, sau đó đi đến quán rượu. Với AQ, người dân làng Mùi, vẫn tôn trọng hơn rất nhiều. Vì tầng lớp phong kiến kiểm soát tinh thần của dân chúng một cách tuyệt đối, và dân chúng cũng lo sợ rằng nếu AQ có mối quan hệ gì đó với ông Triệu thì sẽ ra sao? AQ cảm thấy tự do hơn, được sống thoải mái một thời gian...

Khi AQ chơi bạc, thường nhìn tiền của mình dần chảy vào túi của những kẻ khác giữa tiếng hò reo của đám đông với khuôn mặt đầm đìa mồ hôi. Cuối cùng, anh phải rời khỏi vài người mà hồi hộp thay cho họ, về đến nhà- nơi anh “trú ngụ”, “để ngày mai lại mang theo cặp mắt sưng húp đi làm thuê”. Cũng có một lần tham gia chơi, đúng đêm làng Mùi tổ chức lễ hội. Sau đó có một cuộc ẩu đả, choáng váng, khiến anh ngồi dậy, nhưng kẻ chơi đã biến mất cùng số tiền của anh!

Hãy tự xem mình như là “con trộm” đi, tự mắng mình là “đồ ngốc”, nhưng vẫn không giúp anh cảm thấy bớt phiền muộn...

Tuy nhiên, anh cũng biết cách biến thất bại thành thành công, anh đưa cánh tay phải lên, tự đánh vào mặt hai bạt tai, mặc dù đau nhức nhưng anh vẫn nằm xuống giường và ngủ ngon lành!

AQ “hoàn hảo” cũng có một chút điểm yếu là một vết sẹo lớn ngay trên đầu. Lần này vết sẹo là của anh, nhưng anh không coi nó là quý báu. Anh cố gắng không nhắc đến vết sẹo, và mỗi khi nghe tiếng gần giống với từ “sẹo”, anh sẽ trở nên tức giận, chửi rủa, và đôi khi còn đánh nhau... Nhưng thường thì anh lại bị đánh. Có một lần vì vết sẹo mà anh bị trêu chọc, bị đánh. Nhưng sau đó, AQ lại tự hào về việc anh chịu đựng nhục nhã nhất. Anh luôn cho rằng mình là số một trong mọi phương diện.

Trạng nguyên cũng chỉ là người “số một” mà thôi! Thứ này thuộc về đâu!

Anh lại vui vẻ tới quán rượu. Sau khi say, anh về nhà và ngủ một giấc đến sáng.

Lão Vương râu xồm là một người trong làng, thường được gọi là Vương vết sẹo xồm, nhưng với AQ, vết sẹo không gì là lạ, anh chỉ bực bội về cái bộ râu của lão. Một ngày nào đó, khi lão đang bắt rận, AQ lại đi ngồi cạnh lão và cũng bắt rận. Anh cảm thấy xấu hổ khi bắt được ít rận hơn lão, và rận anh bắt được chỉ là vài con nhỏ, không bằng của lão. Anh tức giận và đứng dậy chửi lão Vương. Lần này, anh lại bị đánh. Đúng lúc đó, một “thằng Tây giả” nào đó xuất hiện. Đó là con trai lớn của ông Cố họ Tiền, mặc áo giả mạo, làm AQ cảm thấy tức giận và oán giận:

Giả cái đuôi sam mà cũng giả nốt, thì làm sao còn là con người?

Thằng đê tiện! Đồ con lừa!

Khi hắn lao tới, y chỉ còn là đứa trẻ bên cạnh :

Tớ đang nói thằng đó chứ!

Khiến bao người trong làng thích thú, trầm trồ, để mua để bán, AQ quay trở về huyện mang theo hàng loạt đồ lạ, đồ hay.

Không ngờ chỉ một tên ăn trộm nhỏ nhặt thôi, không đáng sợ chút nào.

5. AQ chấp nhận tham gia cách mạng: “Thôi thì hãy đi, đừng lãng phí cuộc đời của chúng tôi nữa!”

Trong ba chương cuối của câu chuyện, Lỗ Tấn đã thuyết phục AQ tham gia cách mạng. Dù có nhiều ý kiến cho rằng trước và sau khi tham gia cách mạng, AQ không nhất quán, nhưng theo Lỗ Tấn: “Nếu Trung Quốc không thực hiện cách mạng, thì AQ cũng sẽ không bao giờ tham gia, nhưng nếu Trung Quốc thực hiện cách mạng thì AQ cũng sẽ tham gia”.

Cụ Cử kể lại rằng, vào một ngày, AQ bán cái ruột tượng cho cụ Triệu Bạch Nhãn và đưa một chiếc thuyền đến bến trước nhà cụ Triệu, gây ra sự hoang mang trong làng. Lý do là bọn Cách mạng sắp đến huyện, khiến cụ Cử phải bỏ chạy để tránh. Trước đây, AQ luôn xem thường làm cách mạng, cho nên rất ghét. Nhưng không ngờ mấy Cụ quyền lực trong khu vực cũng sợ hãi và dân làng lo lắng. AQ thích thú nói:

Thấu hiểu qua nhân vật AQ, Lỗ Tấn đã chỉ rõ rằng để cách mạng tiến tới thắng lợi, điều quan trọng nhất là phải vượt qua trở ngại tinh thần. Chính nhờ vào điều này, người lao động - động lực chính của cách mạng - mới có thể nhận ra sự thật và rèn luyện ý chí, lòng can đảm.

AQ Chính truyện đã được dịch và phổ biến rộng rãi ở nhiều quốc gia như Nga, Anh, Pháp từ lâu. Chúng ta không nên bỏ qua, hay bỏ lỡ bất kỳ kiệt tác nào của một nhà văn vĩ đại như Lỗ Tấn.

Dù bạn là ai, có quan tâm đến lịch sử hay không, lịch sử nước ngoài hay lịch sử dân tộc,... thì với AQ Chính truyện, cũng nên đọc. Tác phẩm này là một phần trong tuyển tập Truyện ngắn của Lỗ Tấn được dịch bởi Trương Chính.