Buzz
Matthew Syed là một nhà báo nổi tiếng của tờ The Times. Ông thường xuyên xuất hiện trong các chương trình truyền hình và phát thanh của đài BBC. Cuốn sách Black Box Thinking của ông đã được xếp vào top sách bán chạy nhất theo bình chọn của tờ The Sunday Times. Trong Black Box Thinking, Syed giải thích rằng chúng ta không nên coi thất bại là điều đáng tránh. Thực tế, thất bại có thể mang lại nhiều điều tích cực và là một phần quan trọng trong con đường dẫn đến thành công.
Phát triển là một trong những điều đáng chú ý nhất trong lịch sử loài người. Trong ba thế kỷ gần đây, loài người đã chứng kiến nhiều sự tiến bộ đáng kể. Đó là sự nổi lên của các tập đoàn toàn cầu, các đội thể thao mạnh mẽ, sự tiến bộ trong lĩnh vực khoa học công nghệ và sự đổi mới mạnh mẽ của nền kinh tế. Những tiến bộ này, dù lớn hay nhỏ, đã tạo ra những thay đổi to lớn trong mọi khía cạnh của cuộc sống. Tuy nhiên, trong bất kỳ lĩnh vực nào, con đường tới thành công đều phải trải qua một quá trình học hỏi và đổi mới. Sau nhiều thất bại và thành công, con người đã học được một bí mật quan trọng: rằng thất bại có mối liên kết mạnh mẽ với thành công.
Luận lý của thất bại
Thất bại là điều mà chúng ta phải đối mặt nhiều lần trong cuộc đời. Đôi khi, đó có thể là một trận đấu thua, một buổi phỏng vấn không thành công hoặc thậm chí là một sai lầm trong lĩnh vực y tế hoặc hàng không. Tuy nhiên, có bao nhiêu trường hợp mà những sai lầm đó đã không được nhận ra hoặc chấp nhận? Điều này là một vấn đề quan trọng trong xã hội và chưa bao giờ mất đi tầm quan trọng của nó!
Bởi vì, cho dù chúng ta có thừa nhận hay không, việc chấp nhận lỗi lầm của chính mình là điều rất khó khăn. Ngay cả trong những tình huống nhỏ nhặt như một trận đấu bóng đá bạn bè, chúng ta có thể trở nên tức giận nếu thất bại. Và khi thất bại ảnh hưởng đến những khía cạnh quan trọng của cuộc sống như công việc, vai trò làm cha mẹ hoặc danh tiếng, thì nó trở nên đáng quan tâm hơn bao giờ hết.
Khi trình độ chuyên môn của chúng ta bị đặt vào tình thế khó khăn, chúng ta thường có xu hướng tự bảo vệ. Chúng ta không muốn thừa nhận mình thiếu năng lực và không phù hợp với công việc. Chúng ta không muốn người đồng nghiệp đánh giá thấp uy tín của chúng ta. Với những bác sĩ hàng đầu có nhiều năm kinh nghiệm và đã đạt đến đỉnh cao của sự nghiệp, việc công khai lỗi lầm có thể trở thành một thách thức lớn.
Xã hội nói chung có một thái độ mâu thuẫn đối với thất bại. Ngay cả khi chúng ta bào chữa cho lỗi lầm của chính mình, chúng ta vẫn dễ dàng chỉ trích lỗi lầm của người khác. Mặc dù chúng ta không biết đến khả năng thực sự của bản thân mình, nhưng việc phê phán người khác luôn dễ dàng hơn.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng chúng ta thường quá lo lắng về thất bại, do đó chúng ta đặt ra những mục tiêu mơ hồ để tránh bị chỉ trích khi không đạt được chúng. Điều này được thể hiện rõ trong cuộc sống hàng ngày. Việc bảo vệ thể diện bằng cách che giấu lỗi lầm là một ví dụ điển hình. Con người thường có xu hướng che giấu lỗi lầm của mình không chỉ để bảo vệ trước người khác mà còn trước chính bản thân mình.
Chúng ta cần nhận thức rằng không ai muốn thất bại. Mọi người đều mong muốn thành công, bất kể là doanh nhân, vận động viên, chính trị gia, nhà khoa học hay cha mẹ. Tuy nhiên, để thành công, chúng ta cần thừa nhận và học hỏi từ những sai lầm của mình. Đây là một quan niệm mới về thất bại, là cách chúng ta nghĩ về việc tạo ra một môi trường cho phép thất bại.
Nghịch lý của thành công
Hãy xem xét số lượng các giả thuyết khoa học đã xuất hiện và biến mất như thuyết phát xạ về thị giác, định luật khúc xạ của Ptolemy, giả thuyết Trái Đất rỗng, thuyết nhiệt lượng, thuyết dấu ấn từ Mẹ, và nhiều thuyết khác. Một số trong số chúng, dù không thực tế, vẫn có sự khác biệt chính xác vì chúng đưa ra các phán đoán có thể được kiểm chứng. Mặc dù bị thay thế bởi các lý thuyết có độ chính xác cao hơn, chúng vẫn là một phần quan trọng của sự phát triển khoa học hiện đại.
Tuy nhiên, phong cách này đang tạo ra một điểm mù. Chúng ta chỉ tập trung vào những lý thuyết thành công, bỏ quên những sai lầm đã tạo ra chúng. Điểm mù này không chỉ giới hạn trong lĩnh vực khoa học, mà nó còn là đặc điểm cơ bản của thế giới. Nó giải thích đa phần thái độ tiêu cực của con người trước thất bại. Thành công chỉ là một phần nhỏ của tảng băng chìm. Chúng ta hấp thụ những lý thuyết thịnh hành, bay trên những chiếc phi cơ an toàn do các chuyên gia điều khiển, nhưng dưới tảng băng đó - một nơi nằm ngoài tầm nhìn của chúng ta và thường là ngoài sự hiểu biết của chúng ta - có rất nhiều thất bại tất yếu.
Xung đột của nhận thức
Các lý thuyết về thất bại và nghịch lý về thành công đã chỉ ra rằng con người luôn sợ lỗi lầm, sợ thất bại. Nỗi sợ này lớn đến nỗi chúng ta cố gắng che giấu nó, làm cho chúng ta không thể học hỏi từ nó. Câu hỏi là tại sao con người lại hành động như vậy? Có lẽ có một cơ chế tâm lý học nào đó làm cơ sở cho hành vi tránh né sai lầm? Chúng ta không thể học được gì nếu tiếp tục tránh né sự thật không dễ chịu, nhưng thực tế là não bộ con người đã được lập trình để làm như vậy.
Thuật ngữ “Xung đột nhận thức” ra đời như một giải thích cho việc con người tránh né lỗi lầm. Xung đột nhận thức mô tả áp lực từ bên trong khi niềm tin bị thách thức bởi các bằng chứng. Hầu hết mọi người thường nghĩ rằng họ thông minh và lý trí, họ luôn tin rằng họ có những quyết định đúng đắn mặc dù thực tế có thể không phải như vậy. Nhưng họ vẫn tin vào điều đó và không muốn bị lừa dối. Đó là lý do khi họ gặp khó khăn, đặc biệt là đối diện với những vấn đề lớn, họ cảm thấy không thoải mái và sợ hãi. Trong những tình huống như vậy, họ có hai lựa chọn. Thứ nhất là chấp nhận rằng quyết định ban đầu của họ là không đúng. Tuy nhiên, phương án này rất đe dọa vì nó buộc họ phải thừa nhận rằng họ không thông minh như họ nghĩ. Nó buộc họ phải chấp nhận rằng họ có thể sai, thậm chí là với những vấn đề mà họ đã đặt quá nhiều niềm tin vào đó.
Phương án thứ nhất quá đe dọa và dẫn đến phương án thứ hai: Tránh né. Điều này đòi hỏi họ phải thay đổi chứng cứ. Chỉnh sửa, bóp méo hoặc thậm chí là bỏ qua chúng là cách mà con người thường sử dụng để tránh né sự thật về thất bại. Nhờ vào đó, họ có thể tiếp tục tin rằng họ luôn đúng, họ không bị lừa dối. Đơn giản vì không có bằng chứng nào chứng minh điều đó.
Hiện tượng xung đột thường được xem là minh chứng cho hành vi ngụy biện của tâm lý con người. Thật vui khi biết rằng họ có thể điều chỉnh tới mức nào để biện hộ cho quan điểm của họ, thậm chí là lọc bỏ những bằng chứng đối lập với nó. Đây là một trong những cách mà não bộ con người lảng tránh. Và điều đáng sợ hơn cả là hầu hết họ không nhận ra họ đang làm điều đó. Họ thường dùng những lời biện hộ như: “Chỉ là một sai lầm nhỏ”, “Đó chỉ là trường hợp hi hữu”, “Tôi đã cố gắng hết sức có thể”,... Họ có thể dùng hàng loạt số liệu để chứng minh quan điểm của mình trong khi bỏ qua những con số phản đối và tìm ra những lý do mới, thậm chí không có cơ sở, chỉ để bác bỏ chúng ngay lập tức nếu chúng không phù hợp.
Biến tấu tri thức
Thực ra, tự bao biện có lợi ích cho bản thân. Nó giúp con người không phải lo lắng mỗi khi phải quyết định, không phải nghi ngờ mọi suy luận. Nhưng khi trở thành việc tự bao biện điên cuồng, khi chúng ta tự động biến tất cả thành sự thật, tạo ra câu chuyện để phản ánh quan điểm của mình, thì những lợi ích đó không đủ để bù đắp cho những hậu quả mà nó gây ra. Khi đó, với chúng ta, thất bại là một điều đáng sợ, là một mối đe dọa thực sự và chúng ta sẽ không học được gì từ nó.
Vấn đề này gây ra một tranh cãi xã hội đáng chú ý. Khi một sai lầm trong y học dẫn đến tử vong của bệnh nhân, làm thế nào các bác sĩ và y tá có thể chịu trách nhiệm trước sự đau đớn đó? Làm thế nào họ có thể 'dám mặt' đến mức che giấu lỗi lầm như vậy? Làm thế nào họ có thể sống với tội lỗi đó? Xung đột nhận thức là câu trả lời, và con đường họ chọn là từ chối thất bại. Nhờ vào việc từ chối, họ có thể tiếp tục sống với sự thật rằng họ đã gây tổn thương cho bệnh nhân. Điều này bảo vệ danh tiếng chuyên môn của họ và giải thích việc che giấu của họ. Cuối cùng, tại sao phải tiết lộ sai lầm khi không có sai lầm nào xảy ra?
Đây là điểm quan trọng phân biệt giữa việc lừa dối người khác và tự lừa dối.
Nói một cách khác, đỉnh cao của sự lừa dối không thuộc về những người cố ý làm như vậy mà thuộc về những người không nhận ra họ đang giấu giếm điều gì.
Đáng ngạc nhiên, trong kinh doanh, những người ở cấp quản lý cao càng có xu hướng bảo vệ sự hoàn hảo của họ bằng những lý do rất mơ hồ. Lý do rất đơn giản. Những người đứng đầu công ty đặt ra chiến lược và do đó họ sẽ chịu tổn thất nhiều nhất nếu mọi thứ thất bại. Họ sẽ dễ dàng tin rằng chiến lược mà họ đã chọn là đúng dù nó có thất bại, và sẽ cố gắng làm cho mọi bằng chứng phản đối phù hợp với quan điểm này. Bị mâu thuẫn làm mù quáng, họ cũng không học được gì. Đó là một trong những lý do chính khiến các doanh nghiệp thất bại, vì những người lãnh đạo của họ không dám đối mặt với sự thật rằng hoạt động kinh doanh của họ đang gặp vấn đề.
Một quan điểm sai lầm thường gặp trong lý thuyết về xung đột nhận thức là nguyên nhân của nó đến từ các ảnh hưởng bên ngoài. Một người có thể mất rất nhiều nếu đánh giá sai, do đó họ phải biến tình huống để phù hợp với ý kiến của mình. Vấn đề ở đây là lợi ích của việc sửa sai bị đè bẹp bởi những hậu quả về danh tiếng nếu chấp nhận nó. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ là các động cơ từ bên ngoài mà còn từ bên trong. Đó là sự khó khăn tột cùng khi phải chấp nhận sai lầm của mình, thậm chí khi được khuyến khích làm như vậy.
Những vòng lặp kéo dài thường xuyên khi con người che dấu sai lầm. Chúng cũng không thay đổi khi người ta biến đổi sai lầm của mình thay vì đối mặt trực tiếp với nó. Tuy nhiên, còn một lựa chọn thứ ba khiến cho vòng lặp tồn tại lâu dài, đó là thông qua sự giải thích sai lệch. Khi đó, chúng ta không thừa nhận thất bại của mình, và cuối cùng, làm cách nào có thể học hỏi từ sai lầm nếu không biết chắc chắn rằng mình đã thất bại hay không?
Kết luận
Trong thực tế, chúng ta không thể không thừa nhận rằng những người thành công, các doanh nghiệp xuất sắc, các đội bóng đẳng cấp,... đều là những người ham học hỏi từ thất bại. Bởi vậy, nếu tiếp tục che giấu thất bại, che giấu sai lầm thì chúng ta đã thành công, nhưng chỉ là thành công trong việc phá hoại các cơ hội quý báu để học tập. Lừa dối người ngoài không tốt, nhưng tự lừa dối bản thân lại càng tồi tệ hơn nhiều. Tự lừa dối bản thân sẽ loại bỏ mọi cơ hội học tập. Làm sao một người có thể rút kinh nghiệm từ thất bại nếu họ vẫn tự thuyết phục bản thân mình rằng họ không thất bại bằng cách tinh vi như bao biện, bóp méo sự thật, và sử dụng mọi công cụ tâm lý để giảm bớt mâu thuẫn?
“Vạn sự khởi đầu nan” là một câu nói rất đúng và đầy đủ, nó mô tả chi tiết mối quan hệ mật thiết giữa thành công và thất bại. Những bước tiến sáng tạo luôn bắt đầu với nhiều khó khăn. Và cuốn sách Black Box Thinking đã chỉ ra rằng những phát kiến thực sự nằm trong việc hiểu được bản chất của thất bại và từ đó học hỏi để thành công. Tại sao lại là Black Box (Hộp đen)? Một chiếc máy bay gặp tai nạn sẽ gây nhiều bất ổn cho hãng hàng không, và nếu hãng hàng không ấy không muốn tiếp tục đối mặt với thất bại thì tốt nhất là họ học hỏi từ sai lầm của chuyến bay để không lặp lại trong tương lai. Hãy học từ thất bại, tìm nguyên nhân của thất bại đó, và việc đầu tiên cần phải làm chính là “Mở hộp đen”.
Tác giả: DO
