Buzz
Tiếp tục câu chuyện từ cuốn sách Bán Khống, 'Bong bóng kinh tế và làn sóng nợ quốc gia' của tác giả Michael Lewis tiếp tục phác họa một cách chân thực về thời kỳ hậu khủng hoảng tài chính năm 2008. Tại thời điểm đó, hậu quả đã lan ra từ Hoa Kỳ sang toàn cầu, đặc biệt là đến các quốc gia Tây Âu được cho là giàu có nhưng ẩn chứa nhiều bí mật.
Iceland - Wall Street trên băng đảo lạnh
Iceland không chỉ còn là một quốc gia nữa, mà trở thành một quỹ đầu cơ.
Iceland đã trải qua một hành trình từ một trong những quốc gia nghèo nhất ở Châu Âu vào những năm 1900 đến một trong những quốc gia giàu có nhất vào năm 2000. Từ đầu những năm 1970, sau một thời kỳ khó khăn của ngành công nghiệp đánh bắt cá, chính phủ Iceland quyết định tiến hành tư nhân hóa ngành này. Mỗi ngư dân được cấp một hạn mức đánh bắt nhất định và nhận một đơn từ công ty với một lượng sản phẩm hàng năm cố định để minh chứng cho quyền này suốt đời. Ngoài ra, họ có thể bán hạn mức đó nếu không sử dụng. Quyền đánh bắt được chuyển giao cho những ngư dân có kỹ năng, những người có thể khai thác giá trị tối đa. Họ cũng có thể sử dụng hạn mức của mình như tài sản thế chấp để vay tiền từ ngân hàng. Đến thời điểm đó, cá không chỉ được tư nhân hóa mà còn được niêm yết trên thị trường chứng khoán.
Không mất nhiều thời gian, Iceland đã chứng kiến sự xuất hiện của những tỉ phú đầu tiên, và tất cả đều là những ngư dân. Nguồn tài sản mới này đã biến đất nước từ vị trí lạc hậu suốt 1.100 năm trở thành một trong những quốc gia giàu có nhất Châu Âu và chính sách mới về ngư nghiệp đã biến con cá tuyết thành nguồn lợi nhuận đầy tiềm năng.
Sau đó, cư dân Iceland đã khai thác lợi thế của tài nguyên thiên nhiên để phát triển ngành sản xuất nhôm. Điều này trở nên phổ biến đến mức người ta nói rằng ở Iceland, bạn chỉ có hai cách kiếm sống: đánh bắt cá và làm nhôm. Tuy nhiên, đầu thế kỉ XX, dù đã có sự phát triển và tri thức cao quý, cư dân Iceland vẫn muốn tìm kiếm những công việc phù hợp với trí tuệ của mình. Và từ đó, ngành ngân hàng đã xuất hiện.
Một đất nước không có kinh nghiệm về tài chính, thậm chí không có kí ức nào về giao dịch tài chính quy mô lớn đã nhìn vào Wall Street và nói: “Chúng tôi cũng có thể làm được như họ”. Trong một khoảnh khắc, dường như họ thực sự có thể. Năm 2003, ba ngân hàng lớn nhất Iceland chỉ có tài sản khoảng vài tỷ đô la, tương đương 100% GDP của đất nước. Trong 3 năm và nửa sau đó, tài sản của họ đã tăng lên trên 140 tỷ đô la, vượt xa GDP và khiến việc tính tỷ lệ này trở nên vô nghĩa. Đó là “sự mở rộng hệ thống ngân hàng nhanh nhất trong lịch sử nhân loại”, theo một chuyên gia kinh tế.
Mọi thứ bắt đầu khi David Oddsson, khi đó là thủ tướng Iceland, giảm thuế, tư nhân hóa các ngành công nghiệp, tự do hóa thương mại và cuối cùng, vào năm 2002, tự do hóa ngành ngân hàng. Oddsson tin rằng hệ thống chính phủ là lãng phí và không cần thiết, vì vậy ông tiến hành trao cho người dân Iceland “tự do”, tự do ở đây là không bị kiểm soát bởi chính phủ.
Trong những năm gần đây, nhiều cư dân Iceland đã tham gia vào việc đầu cơ mạng hiểm hóc. Với lãi suất nội địa lên đến 15,5% và đồng Krona tăng giá trị liên tục, họ nhận ra rằng nếu muốn mua hàng ngoại quá khả năng, cách thông minh nhất là vay tiền không phải bằng Krona mà là bằng Yên và Franc của Thụy Sĩ. Họ chỉ phải trả lãi suất 3% cho Yên và còn có lợi khi trao đổi ngoại tệ vì đồng Krona liên tục tăng giá trị. Các ngư dân là những người khám phá ra cách này và họ đã rất thành công, kiếm được nhiều tiền đến mức bỏ việc câu cá để tập trung vào đầu tư ngoại tệ.
Khi thế giới bắt đầu chú ý đến sự phát triển nhanh chóng của Iceland, các nhà điều tra quốc tế đã nghiên cứu hệ thống tài chính của đất nước này và tạo ra một biểu đồ phức tạp mô tả mạng lưới giao dịch rối ren với các cá nhân liên kết với nhau. Một nhóm người Iceland không có kinh nghiệm tài chính đã vay hàng chục tỷ đô-la từ nước ngoài, sau đó cho vay cho người dân và bạn bè của họ để mua các tài sản. Các nghiên cứu cũng chỉ ra một mạng lưới độc đáo: các ngân hàng mua bán trao đổi tài sản với giá bơm phồng, vay hàng chục tỷ đô rồi cho vay lại cho cộng đồng Iceland và người ta sử dụng tiền vay đó để mua hàng loạt tài sản ở nước ngoài. Họ đã tạo ra lợi nhuận giả bằng cách trao đổi tài sản với giá trị bị thổi phồng. Tất cả là hư không.
Tuy nhiên, khi thế giới cảnh báo Iceland về nguy hiểm này, họ không đồng ý và giải thích việc tham gia thị trường tài chính toàn cầu bằng sự ưu việt tự nhiên của họ, rằng họ là thiên tài ngân hàng. Sự tự tin vô lý này càng được thể hiện qua bộ máy lãnh đạo của họ. Bộ trưởng kinh doanh là một triết gia. Bộ trưởng tài chính là một bác sĩ thú y. Thống đốc ngân hàng trung ương là một nhà thơ.
Sự kiện kết thúc vào ngày 6/10/2008, khi ba ngân hàng toàn cầu của Iceland gục ngã. 300.000 người dân phải gánh vác 100 tỷ đô la thua lỗ của ngân hàng. Mỗi người Iceland, từ nam giới, phụ nữ đến trẻ em, đều phải chịu khoảng 330.000 đô la. Họ cũng mất hàng chục tỷ đô la trong hoạt động đầu cơ và sụp đổ của 85% thị trường chứng khoán Iceland. Tổng số nợ của người dân Iceland lên đến 850% GDP, đẩy Iceland vào khủng hoảng và sắp phá sản.
Hy Lạp - Và đây là cách họ tạo ra môn toán học
Một quốc gia với 11 triệu dân, mỗi người Hy Lạp nợ 1,2 nghìn tỷ đô la, hơn ¼ triệu đô la cho mỗi người lao động Hy Lạp. Michael Lewis kể câu chuyện về tình hình hiện tại. Ông chỉ trích chính phủ, với mức lương cao gấp đôi và hối lộ phổ biến. Họ còn nợ ngân hàng gần 30 tỉ đô la, khiến đất nước sụp đổ.
Chi phí điều hành chính phủ Hy Lạp chỉ là một nửa của vấn đề, thu nhập của chính phủ cũng là vấn đề. 'Người Hy Lạp không học cách trả thuế'. Mức độ gian lận thuế cao, thậm chí các bác sĩ cũng gian lận. Ước tính ⅔ số bác sĩ ở Hy Lạp khai thu nhập dưới 12.000 euro một năm, nên ngay cả bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ kiếm cả triệu euro một năm cũng không phải nộp thuế.
Người Hy Lạp thậm chí còn gian lận để sử dụng đồng euro. Chính phủ Hy Lạp loại bỏ mọi chi phí để giảm thâm hụt. Họ còn đóng băng giá và cắt giảm thuế để giảm tỷ lệ lạm phát.
Cuối cùng, vào ngày 4 tháng 10 năm 2009, thủ tướng Wesas Karamanis dính vào một vụ bê bối và chính phủ Hy Lạp sụp đổ. Vụ bê bối về Tu viện Vatopaidi. Tu sĩ sở hữu một hồ giá trị gần như không, nhưng thuyết phục chính phủ rằng khu đất quanh hồ có giá trị hơn 55 triệu euro. Họ nhận được 73 mảnh đất khác nhau của chính phủ, với giá trị ước tính lên đến 1 tỉ euro.
Thay đổi chính trị vào tháng 10 năm 2009 đưa George Papandreou lên quyền lãnh đạo. Ông nhận ra rằng kho bạc chính phủ trống rỗng và các số liệu đều là lừa đảo. Ông phải làm sạch chính phủ bằng cách áp dụng các biện pháp như cắt giảm việc làm và lương. Nhưng những quyết định này gây ra tình trạng bất ổn lớn trong quốc gia đang gánh chịu nợ lớn.
Khi Ireland đối mặt với 'trái cấm'
Đây là câu chuyện về một quốc gia từ thặng dư ngân sách năm 2007 sang thâm hụt ngân sách 32% GDP và tỷ lệ thất nghiệp tăng từ 4% năm 2006 lên 14% trong năm 2010.
Chỉ tính riêng ngân hàng Anglo Irish, nơi chỉ 2 năm trước được chính phủ công bố đang gặp 'vấn đề về thanh khoản', đã thừa nhận thua lỗ 34 tỉ euro. Hai ngân hàng lớn khác, ngân hàng Ireland và đặc biệt là liên minh các ngân hàng Ireland (ABI) cũng đều phá sản. Thảm họa tài chính của Ireland cũng có điểm chung với thảm họa của Iceland. Những tổn thất liên quan đến bong bóng bất động sản của mọi ngân hàng Ireland lên đến 106 tỉ euro.
Gần đây vào những năm 1980, Ireland từ một trong những quốc gia nghèo nhất đã trở thành một trong những quốc gia giàu có vào năm 2007. Sự gia tăng đáng kể tỷ lệ người lao động và tỷ lệ sinh giảm đột ngột đã làm thay đổi diện mạo của quốc gia này.
Vậy, Ireland trở nên giàu có như thế nào? Không có phép màu. Morgan Kelly, một giáo sư ở Đại học Dublin, chỉ ra rằng không có gì đặc biệt ở đây.
Khi tìm kiếm thông tin, Kelly nhận ra rằng hơn 1/5 lực lượng lao động Ireland đang tham gia vào ngành xây dựng. Ngành này đã trở nên quá phát triển, chiếm gần 1/4 GDP của Ireland, so với con số dưới 10% trong nền kinh tế bình thường. Giá nhà ở Dublin tăng hơn 500% kể từ năm 1994, thể hiện triết lý 'Chúng ta sẽ làm giàu bằng cách xây nhà cho nhau'.
Khi bong bóng nhà đất sụp đổ, các ngân hàng tăng cường cho vay để đạt được tốc độ tăng trưởng cao hơn. Mặc dù có những cảnh báo, nhưng các báo cáo lại bị chỉnh sửa hoặc bịa đặt để không làm ảnh hưởng đến ngân hàng. Chính phủ đã phải cứu trợ các ngân hàng với vốn vay ngắn hạn từ Ngân hàng Trung ương châu Âu. Người dân Ireland đang mất niềm tin sau khi chứng kiến sự thất bại của chính phủ.
Cuộc sống bí mật của người Đức
Nước Đức không phải là nơi có bong bóng bất động sản hoặc vay mượn không kiểm soát. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng vẫn ảnh hưởng đến họ. Trong mùa hè năm 2011, tín nhiệm trái phiếu của Bồ Đào Nha đã bị hạ cấp, và Ý có thể là nạn nhân tiếp theo. Người Đức đang trở thành hy vọng duy nhất của nhiều quốc gia vỡ nợ cho vay mượn trong tương lai.
Trong tình hình các quốc gia vỡ nợ, người Đức trở thành người chủ nợ lớn nhất và là niềm hy vọng duy nhất của họ trong việc vay mượn. Họ đứng về phía tất cả các khoản thế chấp dưới chuẩn tào lao của các ngân hàng. Mặc dù họ giữ hình ảnh bên ngoài sạch sẽ, nhưng nội bộ của họ thì không như vậy.
Các quốc gia khác đã sử dụng tiền nước ngoài để thúc đẩy các hình thức điên rồ khác nhau. Người Đức đã sử dụng tiền của mình để cho phép các quốc gia khác cư xử điên rồ. Họ đã mua trái phiếu và tin tưởng vào xếp hạng AAA của các khoản thế chấp.
Điều này làm cho tình hình của Đức trở nên lạ lùng. Thay vì chỉ là một quốc gia phát triển với đạo đức tài chính, Đức lại có hành động khác thường. Trong thời kỳ bùng nổ bong bóng, các ngân hàng Đức đã chịu tổn thất nặng nề. Họ cho vay cho những người nợ dưới chuẩn ở Mỹ, cho các tài phiệt tài chính ở Ireland, và cho các ông trùm ngân hàng Iceland thực hiện các hoạt động mà không ai dám làm. Tổn thất của Đức chưa được tính toán đầy đủ, nhưng con số mới nhất ước lượng lên đến 21 tỷ USD tại Iceland, 100 tỷ USD tại Ireland, 60 tỷ USD cho các loại trái phiếu dưới chuẩn của Mỹ, và một số lượng không xác định các trái phiếu Hy Lạp.
Liệu Đức có thể chịu đựng tất cả những mất mát từ các nước láng giềng? Kinh tế thì có lẽ là cách tốt nhất, nhưng chính trị thì không chắc chắn. Câu chuyện trong cuốn sách này có thể làm độc tài nào cũng lo sợ về tương lai của tài chính châu Âu. Có vẻ như chỉ là vấn đề thời gian cho mọi thứ trở thành 'bong bóng'.
Lời kết
Cuối cùng, tác giả quay về California và Washington để nhấn mạnh rằng thậm chí cường quốc số một - Mỹ - cũng sắp phải trả giá cho tất cả các khoản nợ của mình. Điều này đẩy lên nỗi lo về các đợt bùng nổ bong bóng trong tương lai. Qua cuốn sách 'Bong bóng kinh tế và làn sóng vỡ nợ quốc gia', Michael Lewis không chỉ mô tả toàn bộ cảnh về khủng hoảng kinh tế toàn cầu, mà còn nêu bật những vấn đề đặc thù trong từng quốc gia, có thể gây ra sự suy đồi của hệ thống tài chính toàn cầu.
Đánh giá chi tiết bởi: Dương Đỗ - MyBook
Hình ảnh: Dương Đỗ - MyBook
