[Đánh Giá Sách] 'Chiến Tranh Không Dấu Vết Của Phụ Nữ': Cuộc Chiến Không Có Mặt...

Làm sao ta hiểu về chiến tranh? Là sân chơi của anh hùng hay là cánh đồng chiến sự, mùi máu, xác chết đầy đất? Chiến thắng vẻ vang và thất bại đau đớn? Ta đã đọc nhiều tác phẩm về chiến tranh từ nhiều góc độ như Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi, Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán... Lần này, tôi muốn chia sẻ về một tác phẩm khác về chiến tranh, cách tiếp cận mới lạ và đặc biệt: Chiến Tranh Không Dấu Vết Của Phụ Nữ của Svetlana Alexievich - chiến tranh qua con mắt của những người phụ nữ.

Tôi ấn tượng với cách viết mới lạ của tác giả. Thay vì chỉ kể về những nhân vật tưởng tượng, Svetlana đưa vào những kí ức thực sự. Đó là những kí ức của phụ nữ Nga về chiến tranh của quốc gia họ. Việc kể câu chuyện từ những người phụ nữ tham gia chiến tranh đã làm cho tác phẩm trở nên gần gũi hơn. Dĩ nhiên, nếu chỉ là liệt kê thì tác phẩm sẽ không đạt được giải thưởng Nobel Văn học 2015, vậy điều gì đặc biệt trong cuốn sách này?

Mỗi trang sách, những giọng nói hiện lên trong tâm trí tôi. Mỗi giọng nói là một tâm hồn phụ nữ. Chúng khác biệt nhưng lại giao nhau ở những điểm chung. Nếu toàn bộ tác phẩm này là một bản nhạc, mỗi đoạn kí ức là những nốt nhạc nhỏ, tạo nên một bản hòa ca bi thương. Bên trong cuộc chiến của Svetlana, mỗi câu chuyện khác nhau. Chuyện của y tá khác với chuyện của cô giặt ủi, của người ra chiến trường và người ở hậu phương...

Theo Svetlana Alexievich, những người phụ nữ nhạy cảm, dễ tổn thương như thế nào nhìn nhận về chiến tranh - sự phát minh độc ác nhất của con người?

Trời xanh, chim hót, nhưng 'người ta bảo là có chiến tranh'. Chiến tranh! Chiến tranh đến bất ngờ với cuộc sống của những cô gái trẻ. Dù đã biết về tình hình căng thẳng, với họ, chiến tranh vẫn đến bất ngờ. Điều đó khiến làng mạc trở nên cô đơn, những ngôi nhà bị hủy hoại, nhiều cô gái trẻ chết dưới sự tàn bạo của quân lính. Chiến tranh!

Chiến tranh từng được nhiều người coi là điều hào hùng, hấp dẫn. Các cô gái nghĩ nó lãng mạn. Mang theo hoa, khăn choàng, họ ra trận, chiến đấu, chiến thắng và trở về như anh hùng. Nhưng thực tế không như vậy. Các cô gái được xếp lên những toa tàu nặng nề, chật chội, tiến về chiến trường. Họ phải bỏ lại những đồ trang điểm, những bộ váy nổi bật. Đôi lúc, họ phải tự cắt tóc, mặc quần áo nam tính và học cách làm người đàn ông.

Ra trận! Đó là mệnh lệnh của trái tim.

Dù chiến đấu ở bất kỳ nơi nào, các cô gái quân ngũ đều bị bao bọc bởi không khí nam tính. Thân thể họ dần trở nên nam tính hơn. Mùi máu và xương ngày càng nặng nề. Họ chứng kiến cảnh vật đau thương, tàn bạo của chiến tranh.

Màu đỏ của chiến tranh biến mất, trở thành màu chết chóc. Đó là màu máu, màu buồn. Cuộc hành trình tìm lại tiếng nói của phụ nữ trong chiến tranh đã mở ra cho ta thấy những câu chuyện từng bị lãng quên.

Nhưng rất mau, tôi đã phải từ bỏ các định kiến của mình. Các cô gái trở thành những người lính thực sự. Chúng tôi đã cùng nhau vượt qua một con đường đầy thách thức. Hãy đến đây. Chúng ta sẽ trò chuyện thêm...

Cuộc chiến với bom rơi và đạn lạc đã kết thúc, nhưng cuộc chiến trong tâm hồn các cô gái vẫn tiếp tục. Bước ra khỏi chiến trường với tư cách người chiến thắng, nhưng phần thưởng mà những người lính nữ nhận được ít hơn nhiều so với những người lính nam. Những người lính nam trở về dưới sự chào đón, niềm vui rộn ràng. Họ được gia đình, làng xóm chào đón như những anh hùng, như những vị thánh bảo trợ quốc gia. Họ là niềm tự hào, là ánh sáng rực rỡ. Nếu may mắn, những người lính nữ cũng có thể trở về trong sự chào đón nồng nhiệt như vậy. Nhưng dường như có rất nhiều cô gái không may mắn như vậy. Người ta có những định kiến nặng nề đối với những cô gái ra trận.

Có một người kể:

Tôi trở về làng với hai Huân chương Vinh dự và nhiều huy chương khác. Tôi sống ở đó ba ngày; ngày thứ tư, mẹ tôi đến đánh thức tôi dậy trên giường và nói:'Con yêu, mẹ đã chuẩn bị quần áo cho con. Con phải đi, con có hai em gái đã lớn hết. Ai sẽ làm chồng chúng? Mọi người đều biết con đã ở ngoài chiến trường bốn năm...'

Một người khác kể:

Bà mẹ kéo con trai bà vào nhà bếp và nói với nước mắt:'Con đã cưới ai vậy? Một người phụ nữ lính... Con có hai em gái. Ai sẽ lấy chúng bây giờ?' Đến hôm nay, tôi vẫn nhớ cảnh ấy, tôi muốn khóc. Hãy tưởng tượng: tôi đã mang theo một đĩa nhạc mà tôi rất thích. Có những câu như thế này:'Em có quyền đi những đôi giày xinh đẹp nhất...' Một bài hát kể về một cô gái đã tham chiến. Tôi để đĩa hát đó chạy, người chị gái của chồng tôi đã đến gần và phá vỡ chiếc đĩa trước mặt tôi: ý muốn nói rằng, không, tôi không có quyền gì cả. Họ cũng phá hủy tất cả những bức ảnh chiến tranh của tôi...

Sau mọi hy sinh cho đất nước, sao vẫn có kẻ khinh thường họ? Họ bị gọi là 'quái vật nửa nam nửa nữ', bị phụ nữ trong làng ném tội 'cô đã ngủ với chồng của chúng tôi', bị khinh thường khi mặc đồ nữ tính và đi đến những quán nước hay sàn nhảy. Có vẻ nhiều người đã quen với hình tượng một người đàn ông mặc quân phục, cầm vũ khí và ra chiến trường. Việc một người phụ nữ cũng làm như thế khiến họ tức giận, lánh xa. Liệu những nữ lính đã bao giờ hối hận vì đã chiến đấu hay chưa? Câu trả lời luôn chỉ một: chưa bao giờ và không bao giờ. Phải từ bỏ những điều họ yêu thích là một nỗi đau. Phải chịu đựng khó khăn, hi sinh, mất mát trên chiến trường cũng là một nỗi đau. Bị sỉ nhục và xa lánh bởi những người họ bảo vệ cũng là một nỗi đau. Nhưng những cô gái anh hùng của chúng ta luôn tự hào vì đã chiến đấu cho Tổ quốc yêu thương. Đôi khi họ cảm thấy khó khăn, bị đối xử bất công, bị khinh ghét, nhưng họ vẫn luôn kiêu hãnh và tự hào. Nước Nga biết ơn họ. Những quốc gia từng bị áp bức bởi chế độ phát xít biết ơn họ.

Một lần khác, ở ga, một người tàn tật gặp tôi:'Cô y tá!' Anh nhận ra tôi. Và anh khóc:'Tôi nhớ, nếu tôi gặp lại cô ấy, tôi sẽ quỳ xuống...' Mà anh đã mất một chân.

Chiến tranh là nơi những người xa lạ giết lẫn nhau. Những người từng đi qua chiến tranh sẽ nghĩ thế nào về sự sống? Họ yêu nó. Từng chứng kiến sinh mạng mất đi chỉ trong vài phút ngắn ngủi, những người lính yêu sự sống biết bao. Sống qua những năm tháng chiến tranh, phụ nữ trở về với váy áo, với hoa rực rỡ và cuộc sống bình thường bên gia đình. Phụ nữ bước ra từ chiến trận, trải qua cái chết, giờ nâng niu hạnh phúc bình thường, khoảnh khắc yên bình. Hòa bình như thủy tinh, có thể vỡ bất cứ lúc nào. Họ yêu thương nó, sợ mất nó, chăm sóc nó từng phút từng giây. Một nữ cựu binh thậm chí cảm thấy 'không thể chịu đựng được' khi nhìn thấy đồ chơi bày bán xe tăng nhựa, máy bay tiêm kích giả, súng có đèn chớp nháy để bán cho các bé trai. Khi mang đến nhà, bà thẳng tay ném vào thùng rác. Sao có thể bán những thứ như vậy cho các bé trai, họ biết gì về xe tăng và súng kia chứ? Những đứa trẻ lại càng không biết. Họ không nên biết. Bà sợ hãi, thực sự sợ hãi. Nét tâm lý chung của những nữ cựu binh. Một bông hoa nở, chim sơn ca hát, một đứa trẻ ra đời. Niềm vui cần được trân trọng. Họ yêu hoa cỏ, chim muông, trẻ con. Họ là người ban tặng sự sống, là ân điển của tạo hóa, là cái đẹp của nhân gian.

Viết về chiến tranh, nhưng tác phẩm không sa đà vào bi kịch. Nó nêu lên đau khổ, mất mát, nhưng cũng xướng lên hào hùng, niềm tin, lòng yêu thương. Đây là nỗ lực đưa tiếng nói của phụ nữ về chiến tranh, tiếng nói của một nửa dân số trái đất về các vấn đề nhân loại. Các ý nghĩa đan xen, chồng chéo. Tìm hiểu về nó, ta khơi mở thêm điều về phụ nữ, cuộc sống và tình yêu con người.

Tác giả: Hoàng Anh