[Đánh giá Sách] 'Dòng Chảy - Flow': Tâm Lý Học Đương Đại Về Hạnh Phúc

Ngày nay, con người đề cập nhiều đến hạnh phúc, nhưng có vẻ xã hội càng phát triển, niềm vui càng khó tìm thấy. Dù cuộc sống vật chất phong phú, xã hội thịnh vượng, nhưng mọi người vẫn thường cảm thấy lo lắng và chán chường. Hạnh phúc là một khái niệm trừu tượng, và thực tế chúng ta không biết nhiều hơn về nó so với thời cổ đại. Gần đây, khái niệm “Dòng Chảy” trở nên phổ biến trong lĩnh vực tâm lý học, thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới. Mihaly Csikszentmihalyi đã biên soạn cuốn sách “Flow - Dòng Chảy” để giúp mọi người hiểu rõ hơn về những khía cạnh tích cực trong trải nghiệm con người - niềm vui, sự sáng tạo và quá trình hoà mình hoàn toàn vào cuộc sống.

Về Tác Giả

Mihaly Csikszentmihalyi là một nhà tâm lý học Mỹ gốc Hungary, giáo sư tại khoa tâm lý học và quản lý của Trường Quản lý Drucker thuộc Đại học Claremont Graduate tại Claremont, California. Ông được biết đến như là người sáng lập của lý thuyết dòng chảy. Trong nhiều thập kỷ, ông đã tham gia nhiều nghiên cứu về chủ đề dòng chảy và công trình của ông đã lan rộng khắp thế giới và được quan tâm đặc biệt.

Cuốn sách 'Flow - Dòng Chảy' đã được xếp vào danh sách sách bán chạy quốc tế của năm do The New York Times bình chọn.

Phần 1: Hạnh Phúc Được Xem Xét Lại

Trong phần này, Mihaly Csikszentmihalyi giải thích ý nghĩa của hạnh phúc, nguồn gốc của sự bất mãn, và những nguyên nhân sâu xa dẫn đến những tình trạng vui buồn của con người, mở ra cái nhìn tổng quan để đạt được trạng thái trải nghiệm tối ưu.

Để hiểu được cuốn sách, trước tiên bạn cần hiểu rõ khái niệm “Dòng chảy” và “trải nghiệm tối ưu”. Dòng chảy là trạng thái khi con người tham gia vào một hoạt động sâu sắc đến mức không còn chú ý đến bất kỳ điều gì khác nữa. Trải nghiệm đó thú vị đến mức, họ sẽ quyết tâm thực hiện dù phải trả giá rất đắt, chỉ bởi lợi ích cá nhân mà nó mang lại.

Trải nghiệm tối ưu là khi chúng ta không bị lấn át bởi những áp lực không xác định, mà thay vào đó, chúng ta cảm thấy kiểm soát được hành động và tự quyết định cho bản thân mình. Trong những lần hiếm hoi này xảy ra, chúng ta cảm thấy phấn khích và hào hứng, trải nghiệm đó trở thành một điểm sáng trong ký ức, thay đổi cách chúng ta nhìn nhận cuộc sống.

Cuốn sách bắt đầu với câu hỏi: Tại sao ngày nay, khi xã hội ngày càng phát triển và con người được hưởng nhiều lợi ích từ khoa học công nghệ, họ vẫn cảm thấy không hạnh phúc?

Dù chúng ta sống khỏe mạnh và sống lâu hơn, dù người nghèo nhất cũng được tiện nghi xa xỉ mà trước đây không thể tưởng tượng, và dù kiến thức khoa học kỳ diệu, nhưng mọi người vẫn thường xuyên cảm thấy cuộc sống vô nghĩa và đầy áp lực.

Liệu có phải là số phận của con người là luôn cảm thấy không thỏa mãn, luôn mong muốn nhiều hơn những gì họ có? Hay nỗi buồn luôn tồn tại ngay cả trong những khoảnh khắc đáng quý nhất của cuộc sống là kết quả của việc tìm kiếm hạnh phúc sai lầm?

Phần 2: Phẫu thuật Ý thức

Như tên gọi, phần này phân tích cách não bộ xử lý thông tin từ môi trường và hình thành ý thức. Mỗi người có sức chịu đựng và tư duy riêng, phụ thuộc vào thời gian, môi trường và sự kiện trong cuộc đời.

Một trong những yếu tố xấu ảnh hưởng đến ý thức là rối loạn tâm thần, gây ra các trạng thái cảm xúc như nỗi đau, sợ hãi, phẫn nộ, lo âu, bồn chồn, hoặc đố kỵ, khiến chúng ta mất tự do kiểm soát tâm trí.

Tác giả đưa ra nhiều ví dụ minh họa, trong đó có ví dụ về entropy tâm thần của Jim Harris, một học sinh lớp mười một, là tình nguyện viên trong một cuộc khảo sát.

Một buổi trưa, Jim đứng trước gương trong phòng tắm và nhớ lại kỷ niệm về cha mẹ. Sau đó, cậu nằm trên giường và suy ngẫm về cuộc sống trong tình cảnh gia đình tan vỡ.

Cha mẹ của Jim đã ly thân một năm trước và giờ đang ly hôn. Trong những ngày đi học, Jim sống với mẹ. Vào các chiều thứ Sáu, cậu gói ghém để đến sống với cha ở ngoại ô. Họ đang tranh cãi gay gắt, khiến Jim cảm thấy rối bời và không yên tâm.

May mắn là buổi chiều đó, chị gái của Jim phát hiện lọ thuốc aspirin trống và gọi mẹ cho Jim, sau đó Jim được đưa vào bệnh viện và được chữa trị, vài ngày sau đã có thể đứng dậy. Nhưng có hàng ngàn trẻ em cùng tuổi với Jim không được may mắn như vậy.

Phần 3: Niềm vui và chất lượng cuộc sống

Chương này nói về cách để cải thiện chất lượng cuộc sống. Tác giả đưa ra hai chiến lược: thay đổi điều kiện bên ngoài sao cho phù hợp với mục tiêu và thay đổi cách chúng ta trải nghiệm điều kiện bên ngoài. Thực hiện hai chiến lược này không dễ dàng.

Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường bị áp đặt bởi suy nghĩ và lo lắng không cần thiết. Vì công việc và cuộc sống gia đình thiếu trải nghiệm dòng chảy, nên sự tập trung ít khi đạt đến mức loại bỏ hoàn toàn những mối lo lắng. Do đó, tâm trạng thường bao gồm sự nhiễu loạn và hỗn loạn của tinh thần.

Phần 4: Điều kiện của trạng thái dòng chảy

Để đạt được trạng thái dòng chảy, chúng ta cần những điều kiện gì? Trạng thái này có thể xảy ra khi chúng ta tham gia vào các hoạt động như chơi trò chơi, khám phá hang động dưới nước, hoặc tham gia vào thể thao mạo hiểm. Nghiên cứu cho thấy những trò chơi cạnh tranh hoặc khám phá mang lại cảm giác sáng tạo và hưng phấn. Đó là lý do tại sao chúng ta thích chơi trò chơi hơn là làm những công việc lặp lại hàng ngày.

Phần 5: Sức khỏe trong dòng chảy

Bạn đã biết rằng hoạt động thể chất đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra trải nghiệm tốt nhất? Nếu biết cách biến đổi hoạt động thể chất để tạo ra dòng chảy, nó sẽ tạo ra hiệu ứng tích cực tâm lý. Ở chương này, tác giả đề cập đến nhiều hoạt động thể chất có thể giúp con người thưởng thức và tạo ra động lực. Đó có thể là thể dục, yoga, võ thuật, múa, âm nhạc hoặc thậm chí cả tình dục.

Khi tôi nhìn thấy những tác phẩm gần gũi với trái tim mình, tôi đã có một phản ứng kỳ lạ: không phải lúc nào cũng là hồ hởi, mà cảm giác như bị đánh vào bụng. Cảm thấy như có chút cồn cào, nhờn nhợn. Loại cảm xúc này hoàn toàn choáng ngợp, và tôi phải tìm cách thoát ra, trấn tĩnh lại và tiếp cận nó một cách khoa học, chứ không phải với tất cả những cảm xúc dễ tổn thương của mình...

Phần 6: Dòng suy nghĩ

Những điều tốt đẹp trong cuộc sống không chỉ đến từ bên ngoài mà còn từ trong tâm trí, thông qua các trải nghiệm đã trải qua. Mihaly Csikszentmihalyi muốn độc giả hiểu hơn về cách các hoạt động tinh thần có thể tạo ra sự thưởng thức. Tuy nhiên, tâm trạng bình thường thường hỗn loạn, nên rất khó để có được tình trạng tâm trí tự nhiên. Chúng ta thường để cho dòng suy nghĩ tự trôi và không kiểm soát được nó. Sau khi thức dậy từ giấc ngủ, chúng ta thường bắt đầu ngày mới bằng việc bận rộn với công việc và học tập. Nhưng khi một mình, sự rối loạn của tâm trí thường trỗi dậy, và dòng suy nghĩ thường tập trung vào những điều đau đớn hoặc buồn phiền...

Phần 7: Làm việc theo dòng chảy

Phần lớn mọi người đều cảm thấy làm việc khá là khó chịu. Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao mình không thích làm việc và động lực dành cho công việc thấp dù bạn có những trải nghiệm tích cực nhất định với công việc chưa? Điều này được gọi là nghịch lý việc làm. Mihaly Csikszentmihalyi đã thực hiện một nghiên cứu và thử nghiệm trên một trăm nam và nữ làm việc toàn thời gian trong nhiều ngành nghề khác nhau. Và câu trả lời đã sáng tỏ. Sau đó, ông cũng đưa ra một vài lời khuyên về việc tận dụng thời gian rảnh rỗi để cải thiện chất lượng cuộc sống. Đương nhiên, nói thì dễ hơn làm, nhưng ít nhất hãy thử và tự rút ra phương pháp cho chính bản thân mình nhé!

Phần 8: Thưởng thức sự cô đơn và mối quan hệ với người khác

Hầu hết mọi người đều không thích cảm giác cô đơn, bởi con người là loài xã hội. Điều này dẫn đến những suy nghĩ tiêu cực và theo đó là hành động tiêu cực như sử dụng chất kích thích, thậm chí là những hành động tình dục cưỡng ép. Khi không có việc gì để làm, tâm trí dễ suy nghĩ tiêu cực, với hàng ngàn nỗi lo về cuộc sống tình cảm, gia đình, sức khỏe và công việc sẽ đua nhau xuất hiện.

Trong chương này, tác giả đưa ra một số gợi ý để tâm trí không có thời gian rảnh rỗi cho những suy nghĩ tiêu cực. Điều quan trọng nhất mà đa số mọi người có thể thực hiện là “kháng cự cảm giác cô đơn” và tận dụng mối quan hệ với mọi người xung quanh.

Phần 9: Xử lý sự hỗn loạn

Dù bạn có kiểm soát cuộc sống của mình tốt đến đâu, vẫn có những điều không may xảy ra. Và không thể tránh khỏi việc cảm thấy tiêu cực. Vậy làm thế nào để con người có thể đạt được sự cân bằng tinh thần và vẫn có thể phát triển ngay cả trong những điều kiện tồi tệ nhất? Đó là câu hỏi.

Tuyên bố rằng bất kể điều gì xảy ra với một người, chỉ cần anh ta kiểm soát được ý thức thì anh ta vẫn sẽ hạnh phúc, là một tuyên bố lý tưởng hóa ngây thơ. Có những giới hạn nhất định trong việc mỗi người có thể chịu đựng nỗi đau, sự đói khát hay sự mất mát đến chừng nào. Và cũng khá đúng, như tiến sĩ Franz Alexander đã khẳng định rõ ràng, rằng: “Mặc cho sinh học và y học có phớt lờ khía cạnh tâm trí, thì thực tế rằng tâm trí điều khiển được cơ thể chính là sự thật cơ bản nhất mà chính ta biết về diễn trình của cuộc sống.”

Chương chín đề cập đến cách con người có thể thích nghi với căng thẳng và tình huống bất ngờ trong cuộc sống. Có nhiều cách để chuyển hóa những tình huống không mong muốn thành một trải nghiệm dòng chảy. Và đây cũng là nhiệm vụ cuối cùng mà lý thuyết dòng chảy đưa ra cho những ai mong muốn đạt được trải nghiệm tối ưu.

Phần 10: Tạo ra ý nghĩa

Bạn được sinh ra để sống một cuộc sống có ý nghĩa. Và việc tạo ra ý nghĩa là nhiệm vụ của chính bạn. Nếu chúng ta biết cách thưởng thức những thứ trong cuộc sống, từ công việc đến gia đình, tình bạn, thì mọi thứ ta nhận được sẽ nằm trong địa hạt mà ta đã vạch ra. Nói cách khác, hạnh phúc không phải là một mục tiêu, “nó phải được sản sinh ra như một tác dụng phụ không được dự tính trước từ sự phụng hiến cá nhân của một người cho một hành trình cao cả hơn chính bản thân người đó.”

Kết

Vì Flow - Dòng chảy là cuốn sách mà Mihaly Csikszentmihalyi phổ biến khái niệm này tới độc giả phổ thông lần đầu tiên (Dòng chảy trước đó chỉ được trao đổi trong giới học thuật), nên sẽ khó tránh khỏi những đoạn mang tính học thuật cao. Tuy nhiên, ông luôn luôn giải thích lý thuyết bằng những nghiên cứu thực tế, ví dụ cụ thể theo sau, nên người đọc vẫn sẽ nhanh chóng nắm bắt được thông điệp mà tác giả muốn truyền tải.

Flow - Dòng chảy là một cuốn sách thú vị cho những ai muốn khám phá về tâm lý học hiện đại, về hạnh phúc, và đặc biệt là để hiểu sâu hơn về bản thân mình qua góc nhìn khoa học.

Đánh giá của: Trần Ngân

Hình ảnh: Trúc Phương