Đã gần hai thập kỷ trôi qua, chúng ta vẫn không thể quên được hình ảnh khiêm nhường, từ tốn bước đi êm đềm vào thế giới văn học hiện đại của Việt Nam, mang theo những dòng văn chứa đựng tinh thần thơ. Nguyễn Tuân từng nói rằng: Sáng tác của Thạch Lam mang lại một cái gì đó nhẹ nhàng, thơm phức và dịu dàng. Đúng vậy, vì một trong những nét đặc trưng của nghệ thuật của Thạch Lam là viết những truyện ngắn tình cảm như những bài thơ đậm chất buồn. Chúng ta cảm nhận được những cảm xúc đó không chỉ qua 'Dưới bóng hoàng lan', 'Gió lạnh đầu mùa', mà còn qua 'Hai đứa trẻ'. Trong tác phẩm này, chúng ta thấy một sự hội tụ đầy đủ và sâu sắc nhất những đặc điểm của phong cách sáng tác đích thực của Thạch Lam, khi ông một lần nữa dẫn chúng ta vào một làng quê nghèo nàn với những cảm xúc êm đềm, bi thương khi hoàng hôn buông xuống.
Truyện ngắn Hai đứa trẻ là một tác phẩm đặc trưng cho phong cách viết không cần cốt truyện của tác giả Thạch Lam. Nhà văn đã thành công trong việc mô tả hai nhân vật chị em Liên, trong cuộc sống khó khăn, đầy gian truân nhưng vẫn luôn hy vọng vào một tương lai tươi sáng hơn. Mong chờ một chút ánh sáng từ thành phố mang đến cho ngôi làng nghèo khó, tối tăm, thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của tác giả Thạch Lam với nhân vật của mình.
1. Nhận Định Chung về Tác Phẩm
'Hai đứa trẻ' là một tập truyện đầy những câu chuyện giản dị về cuộc sống ở làng quê, về những con người chân chất, về tình yêu thuở tuổi trẻ, ... Mỗi câu chuyện như một bông hoa mới nở vẫn còn giọt sương sớm nhưng khi kết hợp lại tạo thành một vườn hoa làm say đắm lòng người. Mỗi câu chuyện giống như một nguyên liệu riêng biệt, nhưng khi pha trộn lại tạo ra một món canh tuyệt vời. Có tính riêng, có linh hồn và biết làm say mê trái tim yêu văn chương. Truyện viết về hai đứa trẻ - hai chị em bé bỏng từ Hà Nội chuyển về sống cùng cha mẹ.2. Tình Hình Chung của Những Đứa Trẻ
Trong hoàn cảnh nghèo đói và khó khăn, trẻ em không có cơ hội đi học, không được quan tâm, không được thư giãn, mà phải chia sẻ gánh nặng với cha mẹ để kiếm sống. Tuy nhiên, bên trong họ vẫn ẩn chứa những ước mơ: nhặt rác, thương yêu đồng loại, và mơ tưởng ngắm ánh sáng từ đoàn tàu. Họ làm cho cuộc sống ở làng quê trở nên phong phú hơn, trong sự vui vẻ của trẻ thơ, bên cạnh cuộc sống nặng nề của người lớn và bóng tối vây quanh. Do đó, họ giữ được sự trong trắng của tuổi thơ, chơi đùa một cách hồn nhiên (bác Sẩm với việc lục lọi rác, chị em Liên ngắm sao, trẻ em tụ tập vui chơi trên vỉa hè). Ngược lại, dưới bóng tối, những người khác vẫn nuôi hi vọng vào một chút ánh sáng cho cuộc sống khó khăn hàng ngày.
3. Cảnh chiều tàn
Khi tiếp xúc với hai đứa trẻ, ta cảm nhận được khung cảnh của một buổi chiều dần tàn. Truyện bắt đầu bằng tiếng trống chiều không xa, dấu hiệu của một ngày dài sắp kết thúc, đang chuẩn bị cho những âm ảnh buồn bã. Thời điểm này thường làm con người cảm thấy buồn bã, như một cảm xúc tự nhiên. 'Buổi chiều, một chiều êm đềm như giấc mơ... như một tiếng thở dài buồn bã với nhiều thanh âm. Tác giả chọn đúng khoảnh khắc của chiều tàn để mở ra không gian của làng quê, êm đềm nhưng đầy nỗi buồn. Có tiếng ếch kêu buồn, tiếng muỗi kêu. Có ánh đèn đỏ như sắp tắt, có hàng tre đen nổi bật trên bầu trời. Tác giả đưa ta vào một không gian đa màu sắc, đa âm thanh, đa ánh sáng, nhưng mọi thứ đều gợi lên một cảm giác buồn. Bóng tối lan tỏa, làm cho đôi mắt của Liên dần chìm vào bóng tối, và Liên không hiểu tại sao, nhưng cảm thấy buồn bã... Buồn bã, một cảm xúc mơ hồ, nhưng vẫn luôn hiện diện trong tâm hồn Liên mỗi chiều qua.
Nỗi buồn trong lòng Liên càng thêm sâu khi chứng kiến cảnh chợ hoang phế và cuộc sống khốn khổ trong làng quê. Dù là ngày thường, nhưng chợ vẫn trống vắng, trên mặt đất chỉ còn là mớ rác, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía, tất cả điều này làm cho người đọc cảm nhận được nghèo đói của vùng quê. Nhưng với cô gái nhạy cảm như Liên, mùi ẩm của đất lại khiến cô nghĩ rằng đó là hương thơm đặc biệt của quê hương, của đất nước này.
Nổi bật hơn trong bức tranh u ám ấy là những đứa trẻ con nghèo. Họ tìm kiếm, nhặt nhạnh bất cứ thứ gì còn sót lại trên mặt đất ẩm ướt. Nhìn thấy đứa trẻ khổ hạnh vì miếng cơm manh áo, Liên cảm thấy đau lòng nhưng cô cũng không có tiền để giúp đỡ họ. Tác giả đã lấy được những rung cảm sâu xa trong tâm hồn Liên, những mảnh vụn của thiên nhiên và sự đắm chìm vào cuộc sống của những người nghèo khó.
Đó là cảnh chị em Liên ngồi dưới bóng cây bàng, thức đêm chờ tàu đến để bán hàng, có thể sẽ có vài người mua. Những đứa trẻ nghèo ở gần chợ cúi xuống nhặt nhạnh mọi thứ. Thằng em của chị Tý mang theo đèn dầu và hai cái ghế. Nó loay hoay tạo lửa nấu nước chè phục vụ chị Tý. Khi đêm buông xuống, trẻ con tụ tập lại, tươi cười. Thằng em của bác Sẩm đào rác bẩn chôn trong cát...
4. Đêm buông và hình ảnh của đoàn tàu
Thời gian dần trôi về thời điểm tối, khi phố huyện chìm trong bóng tối.
Cảnh thiên nhiên qua con mắt tinh tế và nhạy cảm của Liên vẫn là một hình ảnh đẹp và thanh bình: một đêm mùa hạ dịu dàng với gió mát. Trên bầu trời, hàng ngàn ngôi sao lấp lánh, dưới mặt đất, những đom đóm tỏa sáng và hoa bàng rơi nhẹ nhàng xuống vai của Liên.
Tuy nhiên, cuộc sống ở phố huyện đang bị bóng tối che phủ một cách ám ảnh, trái ngược hoàn toàn với cảnh đẹp của thiên nhiên. Bóng tối xâm nhập mọi nẻo đường, từ con đường ven sông, con đường qua chợ về nhà cho đến các ngõ nhỏ trong làng. Dù vậy, Liên không còn sợ bóng tối nữa, mà đã quen với nó. Bóng tối nuốt chửng mọi âm thanh và ánh sáng, khiến tiếng trống canh vang vọng một cách rất dễ chịu, và ánh sáng chỉ còn là những hạt sáng nhỏ, yếu ớt, bị bóng tối đẩy lùi.
Dưới bóng tối đậm đặc đó, mỗi dân làng từ từ xuất hiện và lại biến mất trong màn đêm u tối. Thạch Lam tập trung viết về cuộc sống của những người bình thường, sống trong nỗi tuyệt vọng và đau khổ.
Đó là chị Tí đi bắt ốc ban ngày và bán hàng nước vào buổi tối nhưng không kiếm được nhiều. Đó là gia đình bác xẩm, ngồi trên chiếc chiếu trắng đặt trước mặt nhưng không có khách nghe. Đó là gánh phở của bác Siêu, đang đứng trước nguy cơ không có khách. Đó là bà cụ Thi, nghiện rượu và hơi điên. Mỗi câu chuyện khiến nỗi đau và đói nghèo càng trở nên rõ ràng.
Viết về những cuộc đời vô danh ấy, Thạch Lam đã đồng cảm và tận tâm vào nhân vật Liên, để khơi gợi những cảm xúc nhỏ bé và khó nắm bắt. Liên chia sẻ tình cảm và đồng cảm sâu sắc với họ. Thạch Lam đã tài tình vẽ nên bức tranh bi kịch nhân sinh của những người nhỏ bé này, họ sống trong cảnh đời phẳng lặng, lặp đi lặp lại mà không thể thoát ra. Bóng tối ở đây không chỉ là một khái niệm vật lý, mà còn là biểu tượng cho cuộc sống và số phận u tối của những dân làng nghèo ở phố huyện.
Nỗi buồn của Liên không chỉ dành cho người dân ở phố huyện mà còn dành cho gia đình của mình. Liên và An đã từng sống ở Hà Nội, một thành phố sôi động, huyên náo. Hai chị em đã có những ngày tháng vô tư, được đến bờ Hồ, thưởng thức những cốc nước lạnh. Nhưng do ba mất việc, gia đình phải trở về quê sống. Trong thời gian khó khăn đó, Liên và An phải chăm sóc mẹ, lo lắng cho cuộc sống của gia đình. Họ phải làm việc cùng mẹ ở gian hàng thuê của một người lớn tuổi, với phên nứa làm vách. Hai đứa trẻ không chỉ sống trong cảnh khó khăn vật chất mà còn chìm đắm trong tâm trạng tối tăm, đầy bế tắc. Họ chỉ có thể nhớ về quá khứ tươi đẹp mà không thể thoát khỏi.
Thạch Lam, một người yêu sự sống và trân trọng đời sống, không muốn đọc giả mãi mãi sống trong bóng tối và sự nghèo đói, mà muốn hướng mọi người về ánh sáng của cuộc sống, mong họ có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Ông sinh ra để hoà giải hai chiều hướng sáng tạo, điều đó được thể hiện qua cảnh đợi tàu ở phố huyện, là bức tranh lãng mạn của tác giả.
Nếu cuộc sống ở phố huyện giống như bầu trời đêm u tối, đen tối và ảm đạm, thì chuyến tàu đêm lại là một tia sáng trên bầu trời đó. Dù chỉ xuất hiện trong chốc lát, nhưng nó đã chiếu sáng nơi phố huyện nghèo và để lại dấu ấn sáng ngời - hy vọng vào một cuộc sống tốt đẹp hơn cho những người nghèo khó.
Thạch Lam tập trung một cách kỹ lưỡng trong việc mô tả chuyến tàu đi qua phố huyện. Đoàn tàu không chỉ là hoạt động cuối cùng của đêm, mà còn mang trong mình ý nghĩa biểu tượng về quá khứ và hy vọng. Đối với những người dân ở đây, đợi chuyến tàu không chỉ để bán hàng mà còn là một kỷ niệm đẹp. Chuyến tàu đem lại ánh sáng và âm thanh mới, cả về nghĩa đen và bóng.
Từ khi đoàn tàu chưa xuất hiện, mọi người dân phố huyện đều hướng về phía nó, trong đó có cả hai chị Liên. Dù bé An đã mơ màng vì ngủ, nhưng vẫn nhớ nhắc chị: Chị đánh thức em khi tàu đến nhé.
Rồi đoàn tàu hiện ra với tiếng hò của bác Siêu: Đèn ghi đã sáng ở đằng kia rồi. Đoàn tàu lại tiếp tục đi với ngọn lửa xanh như ma trơi cùng tiếng còi vang vọng. Lúc này An và Liên đã đứng dậy, nhìn con tàu mê đắm và chăm chú. Đoàn tàu nối tiếp, đầy đủ và lấp lánh, các cửa kính sáng lên. Trong những toa hạng sang ấy đầy nhộn nhịp, người người và sáng trưng. Con tàu như là một tia hy vọng dẫn hai chị em Liên trở về quá khứ, về Hà Nội tươi đẹp và hạnh phúc. Liên nhớ lại những kỷ niệm đẹp đó cho đến khi con tàu biến mất vào màn đêm. Tàu đã đi xa, nhưng hai chị em vẫn nhìn theo dáng đèn xanh xa xa, mãi mãi…
Chuyến tàu đêm chỉ kéo dài trong chốc lát, nhưng nó đã gợi lại quá khứ hoành tráng, hiện tại mong manh và tương lai mịt mờ. Dư âm của nó khiến Liên cảm thấy mơ màng, sống giữa những thăng trầm của cuộc đời.
Hình ảnh trẻ em trong tác phẩm không chỉ là một biểu tượng, mà còn chứa đựng tư tưởng tình cảm và giá trị thẩm mỹ. Thạch Lam nhấn mạnh tầm quan trọng của hình ảnh trẻ em, nhấn mạnh vai trò của chúng trong tác phẩm. Qua đó, ông muốn đảm bảo rằng người đọc không lạc lõng về chủ đề, mặc dù nhân vật chính là Liên. Thạch Lam chú trọng đến hoàn cảnh khó khăn của trẻ em, mong muốn tạo điều kiện tốt hơn cho cuộc sống của họ. Ông hiểu biết và yêu thương trẻ em, và muốn thể hiện điều đó trong tác phẩm của mình.
Thạch Lam nhấn mạnh việc trẻ em ở trong hoàn cảnh khó khăn, không có cơ hội học hành hoặc vui chơi, phải làm việc để kiếm sống. Chúng khao khát một cuộc sống tươi sáng, nhưng sống trong bóng tối và khó khăn, không có hy vọng. Thạch Lam muốn thể hiện lòng nhân đạo của mình, muốn trả lại tuổi thơ cho trẻ em, và diễn đạt điều này một cách đầy cảm xúc.
Liên lặng lẽ mơ mộng. Hà Nội xa xăm, Hà Nội sáng rực và huyên náo. Con tàu mang theo một phần của một thế giới khác. Đó là một thế giới mới hoàn toàn so với thế giới mà Liên biết, khác với ánh sáng từ đèn dầu của chị Tí và lửa của bác Siêu. Đêm vẫn bao phủ, đêm của quê hương, và ở ngoài kia, những cánh đồng bát ngát và yên bình.
Tàu đã biến mất, chỉ còn lại những kỷ niệm về quá khứ tươi đẹp. Liên và An tiếp tục nhìn theo dáng đèn xanh xa xa, mãi mãi…
6. Từ lời kết
Ngòi bút của Thạch Lam thực sự tài tình khi khám phá những bí mật, những vẻ đẹp tinh tế một cách im lặng, sâu lắng. Có lẽ, ông đã ẩn chứa cả trái tim mình trong từng câu chuyện. Tận tình khai phá từng vẻ đẹp ẩn sau. Dịu dàng dẫn dắt người đọc khám phá cảm xúc, tâm trạng và tâm hồn của nhân vật. Lời văn của ông như múa rối, vẫn vương vấn nỗi buồn và quyến rũ người đọc. Thật sự, càng đọc tôi càng mê đắm, bị cuốn hút, thấm sâu vào tâm trí không thể cưỡng lại được…
Nghệ thuật thật sự đích thực phải là nghệ thuật về cuộc sống con người, về nhân sinh. Nhà văn thực sự phải biết rút từng sợi chất liệu từ cuộc sống để tạo ra những tác phẩm bất hủ. Một lần nữa, Thạch Lam đã chứng minh điều đó qua “Hai đứa trẻ”. Nhà văn không chỉ để ánh sáng trong vườn, mà còn vẽ nên bức tranh ánh sáng tuyệt vời trong lòng mỗi người chúng ta…
Đánh giá chi tiết bởi: Hương Trà - MyBook
Hình ảnh: Hương Trà - MyBook
Buzz
