[Đánh Giá Sách] 'Hóa Thân': Bi Kịch Và Con Đường Thoát Ly

Hóa Thân của Kafka có độ dài ngắn, chỉ 126 trang, nhưng văn phong siêu thực của ông đã trở thành một di sản vượt thời gian. Khi đọc, ta mê mải đắm chìm vào đến từng chữ cuối cùng để chứng kiến toàn bộ những bi kịch, xung đột và mâu thuẫn.

Nếu phải tóm tắt Hóa Thân bằng 4 từ, đó sẽ là: Đau khổ, không lối thoát, chấp nhận và giải thoát.

Phi lý đến đau khổ

Hóa Thân mở ra thế giới của chúng ta thông qua góc nhìn của sinh vật bị coi thường nhất - con gián. Nhân vật chính, người từng sống cuộc đời của một người thường, bất ngờ tỉnh dậy trong thân xác của một con gián - một cách mở đầu gây sốc, khiến ta không ngừng bàng hoàng và kinh ngạc.

Như dự kiến, bi kịch bắt đầu.

Khó tưởng tượng, một ngày bạn rời chiếc giường êm, dưới mái nhà quen thuộc, mọi thứ dường như vẫn vậy, chỉ bạn thay đổi, bạn vận một hình hài quái gở, và cam phận với sự biến đổi đó cả đời. Người bình thường hẳn nhiên lo sốt vó và tìm mọi phương án thoát khỏi sự kiện kinh hoàng này. Vậy mà ở Gregor Samsa - nhân vật chính, anh chỉ dành chút ít thời gian để thích nghi, anh dối bản thân rằng đây chỉ là một trận ốm thường để dành thời gian còn lại suy nghĩ về gánh nặng tài chính mình sẽ giáng lên gia đình. Trách nhiệm buộc anh vực dậy, gắng gượng tới chỗ làm. Rồi không lường trước, anh làm cả gia đình nháo nhào tá hỏa trước nhân dạng mới.

Đứng trước nguy cơ mất việc đã đủ khổ, gia đình anh, đặc biệt là cô em gái anh yêu thương nhất, đều đi từ sợ hãi, tuyệt vọng đến quyết định hắt hủi, vứt bỏ người thân - người từng cống hiến cả cuộc đời và tuổi trẻ để kiếm tiền vì họ. Vỏn vẹn chưa đến 10 nhân vật xuất hiện trong Hóa Thân, mỗi nhân vật là cả một đại diện nhức nhối của một xã hội rối loạn, lấp đầy bởi lòng tham. Riêng nam chính, từ một quá khứ đầy mạnh mẽ mãnh liệt, cuối cùng mục ruỗng trong nỗi hấp hối vô danh – không ai muốn nhớ tới anh như một con người. Trước cõi đời phù phiếm, sự ra đi của anh như một tiếng khóc lặng, nửa đau đớn, nửa chơi vơi.

Hóa Thân của Kafka thật ngắn, gói gọn 126 trang, nhưng văn phong siêu thực của ông đã trở thành một di sản vượt thời gian. Khi chạm đến, ta mải miết đắm chìm đến mặt chữ cuối cùng để chứng kiến toàn bộ những bi kịch, xung đột và mâu thuẫn.

Nếu phải dùng 4 từ để mô tả về hành trình Hóa Thân, đó sẽ là: Đau đớn, không lối thoát, chấp nhận và giải thoát.

Thay đổi nhân dạng, và nhiều hơn thế

Gregor từ lâu đã mất kết nối với chính khát vọng và tiếng nói bên trong anh. Hình hài con gián vô tình là phương tiện để độc giả thêm xác nhận về điều đó. Xuyên suốt diễn biến câu chuyện, chính anh lại không phát hiện sự thật này. Gregor dành cả tuổi trẻ chạy theo công việc chào hàng mình không thích, đến bến tàu rất sớm, vật vờ thiếu ngủ tại những nơi chật chội lạnh lẽo, ăn món ăn nhạt nhẽo cầm chừng.

Chọn nghề này quả thật mệt mỏi! Đi lung tung từ sáng đến tối. Không gì khó chịu bằng việc phải lê bước, lo lắng về việc đổi tàu, chuyển ga, ăn uống không đều, ngủ đâu nghỉ đấy, luôn phải quen biết những người xa lạ mà không bao giờ gặp lại, không bao giờ trở thành bạn thân thiết. Chán quá đi!

Bao lâu rồi anh không dành thời gian cho bản thân? Khi nào mới được ngồi yên trong căn phòng ấm cúng, thư giãn và tận hưởng, nhỉ? Bao lâu rồi anh không suy nghĩ về tình yêu, thưởng thức những điều anh thích, làm những việc mình yêu thích? Không còn khái niệm “mong ước cá nhân”, anh đã hy sinh tất cả vì gia đình. Mọi động lực trong Gregor đều là để kiếm tiền lo cho gia đình, giúp cha quên đi thất bại của mình và đưa em gái vào học nhạc viện. Sự sung túc vật chất của gia đình là niềm mong ước duy nhất của anh. Và từ đó, anh đã mất khả năng nghe lời của bản thân mình.

Tiền trở thành sự ràng buộc chặt chẽ với Gregor. Tiền mà anh kiếm được giúp anh mua nhà, đảm bảo một nơi ấm êm cho gia đình. Số tiền tiết kiệm cũng sẽ đảm bảo việc em gái, đam mê âm nhạc, có một tương lai trong học viện. Trật tự xã hội đã đẩy anh vào lựa chọn duy nhất là bán thân mình.

Biến thành con gián, anh tìm kiếm những mối liên kết cuối cùng với thế giới thực. Đắng lòng! Người thân trở mặt, chối bỏ anh như một kẻ bị nhiễm bệnh, những mối liên kết cuối cùng tan vỡ... Nếu từ đầu Gregor kết nối được với bản thân, anh sẽ sáng suốt hơn trong việc tìm kiếm tự do cho bản thân mình, thay vì lìa xa thế giới, mặc cho một chút xót xa cuối cùng.

Có gì đau đớn hơn là bị người thân từ chối?

Như chưa đủ trong cảnh cay đắng của con gián, người chủ tại nơi làm việc trực tiếp “vạch trần” anh về việc vắng mặt không giấy phép. Chưa hiểu biết rõ, ông trở nên gắt gỏng và coi sự chậm trễ trong công việc là do lười biếng. Người chủ là hình mẫu điển hình của một xã hội lạnh lùng, coi thường sức khỏe và sự cống hiến của con người, chỉ quan tâm đến việc kiếm lợi nhuận. Đối xử không công bằng với nhân viên, chỉ cần một lỗi nhỏ, anh sẽ bị kiểm điểm ngay lập tức. Sự không khoan dung và sự từ chối từ xã hội đã khiến anh mất đi giá trị.

sự từ chối từ gia đình.

5 năm trước, để giúp cha vượt qua thất bại kinh doanh, Gregor làm việc chăm chỉ kiếm tiền cho gia đình. Anh thức khuya dậy sớm, ngủ ở các khách sạn, đối mặt với khách hàng khó tính, dốc sức kiếm tiền. Tài chính ổn định, gia đình mua nhà, thưởng thức ẩm thực ngon. Nhưng dần dần, việc kiếm tiền trở thành áp lực. Anh phải kiếm tiền! - là trọng trách của con trai cả. Đau lòng, gia đình lo lắng anh sẽ lỡ chuyến tàu đầu tiên.

Khi Gregor biến thành gián, gia đình sợ hãi. Người cha suýt làm hại anh vì sự biến đổi về ngoại hình. Em gái yêu thương ban đầu quan tâm, nhưng sau đó trở lạnh. Gregor mất vị thế chính trong gia đình và bị coi là gánh nặng. Cuối cùng, anh trở thành một thực thể không được thừa nhận:

Ban đầu, Gregor nghĩ là căn phòng bẩn thỉu làm anh không ăn nổi, nhưng sau đó anh quen với điều đó. Trong gia đình, phòng anh chứa đầy đồ đạc của người khác, vì phải để trống một phòng cho khách thuê.

Sự từ chối này không dừng lại ở đó. Khi nghe em gái chơi đàn, Gregor nhớ về tình yêu dành cho em. Anh không kìm được lòng và lao ra ngoài. Vì điều này, 3 kẻ thuê trọ đòi kiện gia đình anh. Cuối cùng, gia đình bắt đầu coi anh là gánh nặng và đẩy anh vào đường cùng.

Ban đầu, giọng nói của Gregor vẫn còn sót lại chút gì đó của con người. Nhưng sau này, anh hoàn toàn mất giọng nói và chịu sự từ chối từ gia đình. Anh chọn cách tự vẫn, trút hơi thở cuối cùng trong góc phòng.

Trong tâm trạng suy tư và bất cần đó, anh nằm bất động đến khi đồng hồ trên tường đánh ba giờ sáng. Anh tỉnh lại chỉ khi ánh sáng buổi sáng đầu tiên lan tỏa qua cửa sổ. Rồi anh rơi xuống sàn và hơi thở cuối cùng của cuộc sống thoáng qua mũi anh.

Ở trong thời đại hiện đại, sự từ chối từ gia đình còn đau đớn hơn cả sự bất ổn từ cộng đồng. Một số người trẻ đã dám thổ lộ về bản thân với gia đình, chỉ để nhận lại sự xa lánh và lạnh lùng. Giống như Gregor, sự không hiểu biết từ gia đình cùng tính ích kỷ dẫn đến một kết luận kỳ quặc: nếu khác biệt, con cái trở thành tội đồ, là nguồn gốc của mọi nỗi đau và tai ương, đe dọa danh dự của gia đình. Bị từ chối hoàn toàn, người trẻ tìm đến cái chết như lối thoát.

Hình ảnh của con gián và sự thoát ly?

Gián, giống như chuột, là biểu tượng của tầng lớp thấp hèn trong xã hội, bị kinh sợ và khinh thường. Chúng đáng sợ về ngoại hình và mùi hôi, cũng như về sức tàn phá cho đời sống con người. Gregor biến thành gián là biểu tượng cho cái nhìn tiêu cực từ xã hội và lòng ích kỷ từ gia đình và xã hội.

Gregor hy sinh hết mình cho gia đình. Mặc kệ sự bất công, anh vẫn thấu hiểu và thông cảm dù gia đình đối xử với anh như một vật rẻ tiền không giá trị. Nhận ra gánh nặng của mình, anh trở về căn phòng cũ để kết thúc cuộc sống. Cô đơn, lạnh lẽo nhưng an ổn. Bên cửa sổ im lặng, ánh bình minh đánh thức một khởi đầu mới. Đau khổ đã qua đi. Sự ra đi, là sự giải thoát.

Toàn bộ câu chuyện diễn ra trong một ngôi nhà, từ sự thoải mái và nhỏ nhắn biến thành một không gian hẹp hòi, đầy tự kiêu và cố chấp. Sự thay đổi không chỉ trong không gian mà còn trong tư duy của những người ẩn trú trong đó.

Người đó nói rằng, Hóa Thân đang lặng lẽ kể lại câu chuyện của một người đàn ông bị bệnh, trở thành gánh nặng cho gia đình, rồi tìm đến sự giải thoát cuối cùng. Đó là một giả thuyết đau đớn nhưng có lý. Trên thực tế, Gregor có thể là bất kỳ ai trong chúng ta, hy sinh cho những người chúng ta yêu thương, nhưng rồi một ngày bị bỏ rơi vì đánh mất giá trị bản thân.

Trách nhiệm với cộng đồng quan trọng, nhưng đôi khi cần dành thời gian hơn để lắng nghe tiếng lòng, chăm sóc cả thân thể và tinh thần của mình. Cuối cùng, điều quan trọng nhất vẫn là chăm sóc bản thân, vì chính bản thân ta sẽ không bao giờ rời bỏ chúng ta. Mọi thứ sẽ khác nếu Gregor lo lắng cho bản thân mình, chạy trốn, từ bỏ thế giới khắc nghiệt này.

Tóm lại, Hóa Thân là một câu chuyện đáng đọc và trải nghiệm. Kafka đã chứng minh rằng, một ý tưởng xuất sắc không cần phải rườm rà. Cách viết của Kafka cuốn hút, sử dụng câu ghép một cách tinh tế, tạo nên nhiều tầng ý nghĩa, phản ánh tâm trạng phức tạp của “chú gián Gregor”.

Đánh giá chi tiết từ: Hà Phát - MyBook

Hình ảnh: Hà Phát