[Đánh Giá Sách] “IKIGAI – Bí Mật Sống Hạnh Phúc Và Trường Thọ Của Người Nhật”: Ngắm Hoa Rụi, Chờ Hoa Nở

Bí mật là điều chưa được biết đến hoặc không được nhận ra. Mỗi bí mật của tạo hóa đều mang giá trị lớn trong việc thay đổi chất lượng cuộc sống của con người. Cuốn sách IKIGAI- Bí Mật Sống Hạnh Phúc Và Trường Thọ Của Người Nhật của tác giả Ken Mogi (Vũ Thị Nhân Hậu dịch) sẽ tiết lộ một trong những bí mật như vậy để giúp bạn đọc tìm ra con đường trường thọ và hạnh phúc của riêng mình.

“Ikigai”

Ikigai là một từ trong tiếng Nhật mô tả niềm vui và ý nghĩa của cuộc sống. Xét về mặt nguyên thì từ này gồm hai phần “iki” (sống) và “gai” (lý do). Trong ngôn ngữ Nhật, Ikigai được sử dụng trong nhiều ngữ cảnh khác nhau và có thể áp dụng cho những việc nhỏ nhặt hàng ngày cũng như những mục tiêu và thành tựu lớn lao.

Khi viết về niềm vui và ý nghĩa cuộc sống, người viết không nên mang tâm trạng u uất, chán chường. Cũng như người đọc, không nên mang sự xét đoán hay hoài nghi. Cuộc sống rộng lớn và kì diệu đến mức không tư tưởng nào đủ để diễn tả mọi khía cạnh luôn trong trạng thái vận hành và biến đổi của nó. Bàn về niềm vui và ý nghĩa cuộc sống, ta nên cảm nhận nó thay vì phân tích nó. Giống như khi ăn lẩu bò, ta không cần nêu lên sự khác biệt giữa thịt bò, nấm, nước dùng hay công thức chế tạo ra các loại xoong chảo để nấu nướng thì mới thấy ngon miệng hơn. Cũng không ai sau khi nghe phân tích thành phần hóa học của rượu thì mới bắt đầu thấy say khi vẫn đang túy lúy.

Niềm vui và ý nghĩa cuộc sống đơn giản là những ví dụ thiếu thuyết phục với người này nhưng lại là lý tưởng sống thiêng liêng với người kia. Là sự khờ dại thiếu toan tính với người thực dụng nhưng lại là cảm hứng để làm mọi việc theo sở thích với người lãng mạn. Nếu bạn muốn bắt đầu một chuyến phiêu lưu không điểm đến, muốn tìm lại cảm giác hăng hái nhiệt thành tuổi trẻ hoặc chỉ đơn giản là muốn cuộc sống thú vị hơn hoặc đang tìm nguồn an ủi để can đảm bước tiếp con đường đã chọn thì cuốn sách và bài đánh giá này là dành cho bạn.

Bắt đầu từ những công việc nhỏ bé

Điều quan trọng nhất của Ikigai: Bắt đầu từ những công việc nhỏ bé. Tại sao phải mơ lớn khi bạn chưa sẵn sàng và chưa thấu hiểu ý nghĩa của mục tiêu mà bạn đang mơ? Hướng tới những điều ngoài tầm với sẽ khiến bạn cảm thấy mệt mỏi nhanh chóng. Sự tiến bộ trong cuộc sống không làm bạn mệt mỏi, sự thật là sự khao khát tiến lên một cách vội vã mới là thứ khiến bạn chán nản.

Phần lớn chúng ta thường phủ nhận bắt đầu từ những việc nhỏ bé trước hết. Hình ảnh của những người thành công, sống xa hoa và được tôn trọng thường thu hút sự chú ý hơn quá trình làm việc cật lực và đầy khổ hơn họ đã trải qua. Khi nhìn thấy ai đó cười trong một không gian rộng lớn với nhãn hiệu hàng hiệu, điều đó không nghĩa là họ đã thành công chỉ trong một ngày. Đó là kết quả của nhiều lần thất bại để đổi lấy một lần thành công. Thông điệp cụ thể là hãy vui vẻ làm tốt những việc nhỏ trước. Nếu bạn làm tốt được những việc nhỏ thì bạn sẽ tự tin hơn cũng như được người khác tôn trọng. Ngược lại, việc cố gắng làm những việc lớn để chứng tỏ giá trị của bản thân không phải lúc nào cũng đúng.

Chủ nhà hàng Sukiyabashi Jiro nổi tiếng là Jiro Ono, đầu bếp 3 sao Michelin và cũng là người sống lâu tuổi nhất thế giới. Ono từng mong muốn có thể chết khi đang làm sushi. Rõ ràng việc đó mang lại cho ông ý nghĩa sâu sắc về ikigai, dù việc đó cần phải trải qua rất nhiều công đoạn nhỏ nhặt và mất thời gian. Chẳng hạn, để làm một món bạch tuộc mềm và ngon, Ono phải “mát-xa” loài động vật này trong khoảng một giờ.

Ý nghĩa thực sự thường không nằm ở vẻ ngoài lớn lao. Do đó thường bị bỏ qua. Hãy cuốn vào làm từ những công việc nhỏ trước thay vì chỉ tìm kiếm những gì mình có thể nhận được. Vì dù thành công hay không, sự cống hiến và cam kết đều mang lại trạng thái thư giãn bên trong tâm hồn mỗi người, bất kể kết quả cuối cùng.

Thả bản thân ra

Bản tính cá nhân là cái vực sâu ngăn cách ta đạt được hạnh phúc thực sự. Nếu so sánh bằng cách tưởng tượng, bản tính cá nhân giống như một kẻ lừa đảo tinh vi. Chúng cám dỗ, thuyết phục ta làm theo ý chúng, sau đó bỏ chạy khiến ta phải đau khổ. Bản tính cá nhân luôn thúc đẩy ta hướng đến nhiều thứ hơn, chúng không bao giờ thỏa mãn cho đến khi kiểm soát hoàn toàn con người. Bản tính cá nhân ghê tởm những thứ mang ý nghĩa thực sự, bởi vì ý nghĩa thực sự sẽ tước đi sự lợi lộc và loại bỏ chúng mãi mãi khỏi tâm trí con người.

Việc hướng đến sự nổi bật quá nhiều trong cuộc sống làm cho tâm trí luôn bận rộn và đầy ắp. Với tâm trạng như vậy, chúng ta khó mà tập trung sâu được.

Theo Mihaly Csikszentmihalyi, nhà tâm lý học người Mỹ gốc Hungary, 'tập trung sâu' là trạng thái mà người ta chìm đắm vào một hoạt động đến mức không để ý đến bất cứ điều gì khác. Khi trong trạng thái tập trung sâu, bạn không làm việc vì tiền bạc. Hoặc ít nhất, tiền bạc không phải là ưu tiên hàng đầu của bạn. Bạn làm việc vì công việc mang lại cho bạn niềm vui.

Loại bỏ bản tính cá nhân đồng nghĩa với việc bạn có thể tự tin làm những điều mà bạn thấy quan trọng thay vì phải theo đuổi sự khen ngợi hoặc sự tán dương từ đám đông (điều mà 'bản tính cá nhân' luôn mong muốn).

Sự hòa hợp và bền vững

Nền tảng của sự bền vững phụ thuộc lớn vào sự ổn định. Để đạt được sự ổn định, cách giải quyết mọi vấn đề trong cuộc sống cũng như trong tâm hồn của chúng ta cần có sự hòa hợp. Sự hòa hợp không chỉ đơn thuần là sự sắp xếp, nó chỉ xuất hiện khi có sự linh hoạt đi kèm.

Câu chuyện về Hayao Miyazaki và xưởng phim Ghibli trong sách là cách thú vị nhất để diễn đạt trụ cột tiếp theo của Ikigai. Nếu có ai từng xem các bộ phim như Vùng đất linh hồn, Mộ đom đóm, Hàng xóm của tôi là Totoro, Lâu đài của pháp sư Howl v.v… thì sẽ nhận ra nét đặc biệt trong các bộ phim hoạt hình của Ghibli. Dù là hoạt hình, nhưng phim thu hút mọi lứa tuổi và khiến khán giả ở mọi độ tuổi đều đồng ý với quan điểm này. Mỗi bộ phim là sự kết hợp hoàn hảo giữa nội dung, hình ảnh, âm thanh cùng với phần mở đầu và kết thúc, hiện thực và ước mơ. Sự hài hòa đó khiến các tác phẩm phim của Ghibli được đánh giá cao. Không ai có thể phủ nhận công sức của Hayao Miyazaki. Đó là kết quả của sự kết hợp giữa tài năng và sự nỗ lực. Sự tận tụy và sự chăm chỉ đến mức vượt qua sự hoàn mỹ là điều đáng ngưỡng mộ của người Nhật. Họ coi sự hoàn thiện là một cầu nối đến sự hài hòa để tạo nên tính bền vững.

Niềm vui từ những điều nhỏ bé

Trụ cột thứ tư của Ikigai chính là tận hưởng niềm vui từ những điều nhỏ bé. Đó là làm những công việc hàng ngày, nhận những món quà nhỏ hoặc ngắm cảnh hoàng hôn khi rời khỏi nơi làm việc. Những điều nhỏ bé luôn hiện diện xung quanh chúng ta hàng ngày, hàng giờ, nhưng hiếm khi chúng ta thực sự cảm nhận niềm vui từ chúng, vì suy nghĩ bận rộn của chúng ta thường như một cái gông cùm khắc nghiệt luôn muốn chúng ta nhìn mọi thứ qua một lưới sắt.

Hãy quan sát các em nhỏ. Mọi khoảnh khắc trong cuộc sống của các em đều là niềm vui. Dù là ăn cơm hàng, ăn cơm nhà, ngồi trong lớp học, đọc sách ở thư viện, đi dạo ở công viên hoặc tình cờ gặp một con côn trùng nhỏ, các em đều có thể cảm nhận niềm vui. Thế giới không tồn tại bất kỳ thứ gì được đánh dấu là “chứa đựng niềm vui”, niềm vui là cách mà con người cảm nhận. Và các em nhỏ có thể tìm thấy niềm vui ở mọi nơi, mọi lúc, bởi vì các em còn giữ trong mình sự ham muốn khám phá và yêu thích mọi thứ. Khi chúng ta vui, chúng ta có thể cười nhiều hơn. Hiểu biết về lợi ích của tiếng cười đối với sức khỏe không còn là điều xa lạ với độc giả.

Ngược lại, nếu những điều nhỏ bé không mang lại niềm vui cho bạn, thì bạn đang rơi vào trạng thái không hài lòng với hiện thực. Dù bạn cố gắng hết sức để có được những thứ bạn tưởng tượng sẽ làm bạn hạnh phúc, thì điều đó cũng không phải lúc nào cũng đảm bảo. Nhu cầu của chúng ta là vô hạn, trong khi vật chất luôn biến đổi. Việc sống, thở và tận hưởng sở thích của mình ngay lúc này mới là niềm vui mà chúng ta không nên bỏ qua.

Trong dòng phim hài nổi tiếng của Anh, Father Ted (tạm dịch là: Cha Ted), mỗi nhân vật chính đều có lý do sống riêng, không chỉ là việc hoàn thành công việc của họ mà còn là những ước mơ và mong muốn cá nhân. Bộ phim mô tả cuộc sống của ba linh mục Công giáo và quản gia của họ, cùng sống trong một căn nhà trên hòn đảo Carrgy hư cấu. Cha Ted Crilly thích kiếm tiền, được xã hội biết đến và quan tâm đến bình đẳng giới. Cha Dougal McGuire thì thường hiền lành, còn cha Jack Hackett thích “uống”. Bà Doyle rất thích pha trà đến mức sẵn sàng ở lại cả đêm trong phòng khách, chỉ để phục vụ khi có người muốn uống trà vào nửa đêm

Mỗi người đều có thể khám phá ra ý nghĩa cuộc sống của mình từ những sở thích đặc biệt của bản thân. Dù có kỳ quặc đến đâu, khi sở thích cá nhân không gây ảnh hưởng tiêu cực đến những người xung quanh, nó vẫn có thể mang lại niềm vui cho tất cả.

Sống trọn vẹn trong khoảnh khắc hiện tại

Khi bạn nhận ra rằng mình đang trải qua khoảnh khắc này và có những cảm nhận riêng về nó, đó chính là bạn đang trải qua trụ cột cuối cùng của ý nghĩa cuộc sống: Sống trọn vẹn trong khoảnh khắc hiện tại. Mặc dù có vẻ như liên quan đến tôn giáo, nhưng thực tế đây là một phần không thể thiếu của cuộc sống hàng ngày.

Nếu bạn bị ám ảnh bởi quá khứ hoặc lo lắng về tương lai, bạn sẽ gặp khó khăn để thưởng thức hiện tại. Hiện tại là thứ duy nhất bạn có trong tay và việc tập trung vào nó sẽ giúp bạn sống hạnh phúc hơn. Cuộc sống trọn vẹn cũng là về cách chúng ta suy nghĩ, không phải chỉ là về tuổi tác hay những con số mà chúng ta đạt được, mà là về những khoảnh khắc hiện diện trong cuộc sống. Trong văn hóa Nhật Bản, triết lý này có thể được thấy rõ qua việc thưởng thức cảnh sắc của mùa hoa Anh Đào. Hoa Anh Đào nở rộ trong gió mà không cố gắng, không chối bỏ. Các chiến binh Samurai cũng tôn trọng hoa Anh Đào và sẵn lòng hy sinh bản thân để thực hiện sứ mệnh của họ, giống như cánh hoa rơi từ cành khi đã hoàn thành nhiệm vụ. Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn về điều này, không nhất thiết phải theo đuổi sự hy sinh như các Samurai. Chỉ cần bạn chấp nhận bản thân là đủ.

Chấp nhận bản thân để yêu chính mình và những gì mình có, không luyến tiếc về quá khứ, không lo lắng về tương lai. Khi suy nghĩ lại, cuộc sống không khác gì nếu không có mục tiêu. Vì vậy, dù bạn có đạt được mục tiêu trong cuộc đời hay không, chỉ cần bạn hiểu lý do mình tồn tại, bạn sẽ hạnh phúc. Hạnh phúc trong cuộc sống ngắn ngủi cũng đủ để gọi là trọn vẹn.

Ý nghĩa cuộc sống

Loại bỏ dấu ngoặc kép, tôi tái sử dụng đề mục này, vì tôi tin rằng Ikigai không nên bị ràng buộc bởi bất kỳ điều gì.

Hãy thử tìm kiếm ý nghĩa của bạn trong cuộc sống, đừng ngần ngại bắt đầu từ niềm vui nhỏ nhặt, sở thích cá nhân, những ước mơ từ tuổi thơ hoặc tài năng đã bị lãng quên. Bạn sẽ khám phá ra điều gì đó làm cuộc sống của bạn trở nên tươi đẹp hơn.

Khi viết bài đánh giá này, tôi cảm thấy rất thú vị vì nó chứa đựng thông điệp tương tự với triết lý ý nghĩa trong cuốn sách kinh điển 'Tìm kiếm ý nghĩa của cuộc sống' của Viktor Frankl. Điều này cho thấy rằng, bất kể sống ở đâu hoặc thời đại nào, con người luôn có khao khát tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống - yếu tố cân bằng giữa trí tuệ và cảm xúc.

Khi đọc IKIGAI - Bí Mật Sống Hạnh Phúc Và Trường Thọ Của Người Nhật, chúng ta sẽ cảm thấy như đang sống lại những khoảnh khắc hồn nhiên như khi đọc cuốn truyện tranh Đô - rê - mon, khiến ta cười nghiêng ngả với các tình huống hài hước của chú mèo máy thường bị nhầm là chồn xanh, kết hợp với sự vụng về của Nôbita, tính ham chơi của Xêkô, tính nóng nảy của Chaien, lòng trung thành của Xuka, và lòng ham học của Đêkhi. Hãy giữ lại một phần trẻ thơ trong lòng để luôn cảm thấy khao khát khám phá và yêu thương cuộc sống.

Bài đánh giá chi tiết bởi Nguyễn Phú Hoàng Nam - MyBook