[Đánh Giá Sách] “Khát Vọng Và Sức Mạnh Tinh Thần”: Điều Kỳ Diệu Của Niềm Đam Mê Và Sự Kiên Nhẫn

Qua quyển sách 'Khát Vọng Và Sức Mạnh Tinh Thần' (Grit), chuyên gia tâm lý hàng đầu Angela Duckworth sẽ chỉ ra cho mọi người đang hướng tới thành công - dù là cha mẹ, học sinh, giáo viên, vận động viên hoặc doanh nhân - rằng, bí quyết để đạt được thành tựu xuất sắc không phải là tài năng mà là sự kết hợp độc đáo giữa đam mê và kiên nhẫn, điều mà cô gọi là “khát vọng và sức mạnh tinh thần”.

Từ khi còn nhỏ, chúng ta đã quen với hai từ: “Thiên Tài”. Trong truyện dân gian Việt Nam, khái niệm “thiên tài” thường được biểu hiện qua những người có tài năng mà chúng ta thường gọi là “Trạng”, như Trạng Quỳnh, Trạng Tí, Trạng Hiền,....

Nhiều người thường so sánh giữa thiên tài và người bình thường, giữa tài năng của người này và người khác, hoặc đơn giản chỉ là so sánh ai giỏi hơn ai. Và đôi khi, nhiều người lại dùng “thiên tài” như một tiêu chuẩn để đánh giá trình độ của đối phương. Điều này thường dẫn đến sự so sánh không công bằng. Một trong những biểu hiện của hành vi này là sự kỳ vọng quá lớn của nhiều phụ huynh đối với con cái của mình. Bạn có thể đứng trong top 10 của lớp, nhưng vẫn bị phụ huynh thất vọng, vì “con người ta” là một thiên tài và có điểm số cao nhất trong top 10 đó. Còn điều vượt quá, nhiều bậc cha mẹ nghĩ rằng, “trí tuệ thấp hèn” của con cái họ sẽ ngăn cản đứa trẻ đi đến thành công chỉ vì họ không thông minh như Einstein.

Câu chuyện trên không hiếm trong thời hiện đại, khi kỳ vọng về một “thông minh thiên tài” mà các bậc phụ huynh gửi gắm vào con cái của mình đã trở thành một phần tư duy sâu sắc của họ. Kết quả là nhiều em học sinh cấp 1 gặp phải vấn đề về sức khỏe chỉ vì chúng phải mang trên lưng một “cặp quá nặng”. Chiếc cặp không chỉ đựng sách mà em phải mang theo theo thời khóa biểu, nó còn mang theo những kỳ vọng “đôi khi quá cao cả” mà bố mẹ đã đặt vào.

Điểm chung của những người thành công: Họ là những người kiên nhẫn hiếm có

Hãy thử nhìn vào một số lĩnh vực trong cuộc sống như kinh doanh, nghệ thuật, thể thao, báo chí, học thuật, y tế, luật pháp,... và đặt ra một số câu hỏi sau:

Ai là người đứng đầu trong lĩnh vực đó? Họ trông như thế nào? Theo bạn, điều gì làm cho họ nổi bật?

Chắc chắn những người thành công trong lĩnh vực của họ đều có những đặc điểm riêng và đặc thù với ngành. Ví dụ, nhiều doanh nhân cho biết họ luôn phải chuẩn bị tinh thần cho việc đối mặt với rủi ro tài chính: “Bạn phải có thể đưa ra quyết định trị giá hàng triệu đô la mà vẫn có thể ngủ ngon”. Tuy nhiên, điều này dường như không áp dụng cho người làm nghệ thuật. Các nghệ sĩ thường nhắc đến động lực sáng tạo: “Tôi yêu thích tạo ra. Tôi không biết tại sao nhưng tôi thực sự rất thích”. Ngược lại, những người hoạt động trong thể thao lại nhấn mạnh vào sự ham thích cảm giác chiến thắng: “Người chiến thắng thích thách thức. Người chiến thắng ghét thất bại”.

Tuy nhiên, ngoài những động lực đặc biệt của từng ngành, vẫn tồn tại những điểm chung giữa những con người xuất sắc dẫn đầu trong ngành và lĩnh vực đó. Đó chính là điều cần quan tâm hơn cả. Chúng ta biết rằng, dù làm việc ở bất kỳ lĩnh vực nào, những người thành công nhất thường là những người tài năng và may mắn. Điều này không thể phủ nhận. Nhưng câu chuyện về sự thành công không chỉ dừng lại ở đó. Đã có rất nhiều người được biết đến như là “ngôi sao đang nổi”, nhưng đột nhiên từ bỏ giữa chừng hoặc mất đi đam mê trước khi họ kịp nhận ra tiềm năng của mình.

Rõ ràng, điều vô cùng quan trọng nhưng không dễ dàng chính là việc tiếp tục đứng lên và tiến bước sau mỗi thất bại. Rất nhiều người cảm thấy thoải mái khi mọi thứ suôn sẻ nhưng lại dễ bị suy sụp hoàn toàn khi gặp khó khăn. Và có một sự thật chúng ta cần nhận thức, đó là những người thành công nhất thường không phải là những người xuất sắc ngay từ đầu trong sự nghiệp của họ. Nhưng họ khác biệt ở chỗ họ tiến bộ mỗi ngày, mỗi tháng, mỗi năm. Những người thành công luôn có động lực để cải thiện bản thân. Những người thành công là những người kiên trì và bền bỉ hiếm có.

Tại sao những người thành công lại kiên trì đến vậy?

Vì sao những người thành công luôn kiên trì theo đuổi đam mê của mình? Vì họ luôn cảm thấy rằng kỳ vọng thực tế không bao giờ tương thích với ước mơ của họ. Họ luôn thấy mình chưa đủ giỏi, hoàn toàn khác biệt so với những người dễ bằng lòng. Nói một cách khác, họ chưa từng thỏa mãn với bản thân mình. Mỗi người đều theo đuổi những điều quan trọng và ý nghĩa đối với họ, và việc theo đuổi đó cũng như việc đạt được mục tiêu mới mang lại cảm giác hạnh phúc. Dù phải đối mặt với những công việc nhàm chán, ức chế, thậm chí đau đớn, họ vẫn không bao giờ nghĩ đến việc từ bỏ. Đam mê của họ luôn bền bỉ.

Tóm lại, ở bất kỳ lĩnh vực nào, người thành công đều có ý chí mạnh mẽ. Ý chí này thường thể hiện qua hai cách: Sự kiên cường và chăm chỉ phi thường, và khả năng biết rõ mục tiêu của bản thân. Họ không chỉ có ý chí mạnh mẽ. Họ còn có định hướng. Sự kết hợp giữa đam mê và kiên trì đã tạo nên sự đặc biệt, giúp họ nổi bật hơn so với những người khác. Họ có tinh thần bền bỉ.

Nỗ lực quan trọng hơn gấp đôi so với tài năng

Chúng ta thường nghe từ “tài năng” hàng ngày trên mọi phương tiện truyền thông, từ thể thao đến kinh doanh, từ điện ảnh đến các chương trình giải trí truyền hình,... Thậm chí trong lĩnh vực chính trị cũng có “chính trị gia tài năng”. Đã có quá nhiều nội dung đề cập đến tài năng. Có lẽ khi ai đó đạt được một thành tích đáng chú ý, báo chí sẽ liên tục khen ngợi rằng người đó có “tài năng” xuất chúng.

Tuy nhiên, nếu quá coi trọng tài năng, chúng ta sẽ dễ dàng xem nhẹ mọi yếu tố khác. Điều này giống như chúng ta bỏ qua mọi yếu tố khác và mặc định rằng chỉ cần có tài năng thì chắc chắn sẽ thành công trong một lĩnh vực nào đó. Thực tế đã chứng minh rằng điều này không hoàn toàn đúng. Ví dụ, hãy so sánh Hillary Clinton và Bill Clinton. Cả hai đều là diễn giả xuất sắc. Nhưng trong khi Bill Clinton có bẩm sinh là một nhà chính trị, Hillary lại phải cố gắng rất nhiều. Hillary thực sự là một người đầy nỗ lực. Nếu nghiên cứu kỹ, bạn sẽ thấy rõ ràng rằng Hillary sẽ không bao giờ bằng Bill về tài năng bẩm sinh. Bà xuất sắc vì bà nỗ lực, không phải vì tài năng bẩm sinh. So sánh giữa hai siêu sao bóng đá thế giới Cristiano Ronaldo và Lionel Messi cũng là một minh chứng rõ ràng cho sự quan trọng của sự nỗ lực so với tài năng thiên bẩm.

Trong thực tế, thành tựu xuất sắc của con người là kết quả của sự kết hợp của nhiều yếu tố cá nhân, mỗi yếu tố đều khá bình thường. Nhưng chính sự bình thường ấy lại là nền tảng vững chắc.

Thành tựu vượt trội thực chất là sự kết hợp của nhiều kỹ năng và các hoạt động nhỏ, mà mỗi người đã học và trải qua, sau đó họ nỗ lực để biến chúng thành thói quen và tích hợp chúng vào cuộc sống hàng ngày. Không có gì phi thường hoặc siêu phàm trong những hành động này, chỉ là kỹ năng và các hành động được thực hiện một cách nhất quán và chính xác, điều này tạo nên sự xuất sắc.

Không thể phủ nhận rằng tài năng có lẽ là một giải thích hợp lý nhất cho thành công của một người. Tài năng là 'một cái gì đó' ẩn sau thành tựu, là yếu tố giúp 'người xuất sắc' khác biệt so với người khác. Đa số chúng ta không thể giải thích được tại sao một vận động viên thể thao, một nghệ sĩ đàn piano, một doanh nhân trên thị trường tài chính hoặc một ai đó có thể làm những điều đáng kinh ngạc, và rồi chúng ta thường kết luận: 'Họ có tài!'. Nói cách khác, khi không được chứng kiến quá trình luyện tập và vượt qua thách thức để trở nên xuất sắc của một người, chúng ta thường cho rằng người đó thành công nhờ 'bẩm sinh'. Điều này không hoàn toàn chính xác nhưng cũng dễ hiểu. Chúng ta chỉ nhìn thấy 'bề nổi' của 'tảng băng chìm'.

Nhà triết học nổi tiếng Nietzsche đã viết: “Khi mọi thứ hoàn hảo, chúng ta không bao giờ hỏi tại sao. Lúc đó, chúng ta chỉ vui mừng với hiện tại như thể có phép lạ nhấc chúng ta lên khỏi mặt đất”. Triết lý này đúng khi chúng ta xem xét về vai trò của nỗ lực trong mối quan hệ với tài năng bẩm sinh. Không ai có thể nhìn thấy một nghệ sĩ dốc sức tập luyện để hiểu tại sao họ có thể 'trở nên như vậy'. Chúng ta biết Mỹ Tâm là một ca sĩ tài năng, biết cô ấy có một giọng hát tuyệt vời và mạnh mẽ, nhưng có lẽ không ai trong chúng ta muốn ngồi trong phòng tập luyện để xem cô ấy luyện giọng và trở thành một ca sĩ chuyên nghiệp như thế nào. Chúng ta muốn tin rằng Mỹ Tâm được sinh ra để đứng trên sân khấu theo cách mà không ai trong số chúng ta có thể. Đơn giản vì chúng ta luôn ưa chuộng sự hoàn hảo, ưa chuộng những điều kỳ diệu hơn sự thật bình thường.

Nhưng tại sao lại như vậy? Lý do gì khiến chúng ta tin rằng Mỹ Tâm không cần phải rèn luyện mà vẫn có thể trở nên xuất sắc đến thế?

Đừng quá đánh giá cao tài năng mà coi thường sự kiên trì.

Chính sự phù phiếm và tự ái của chúng ta đã khuyến khích thái độ sùng bái tài năng. Nói cách khác, việc quá đánh giá cao tài năng bẩm sinh cho phép chúng ta 'buông lơi'. Nó cho phép chúng ta thoải mái với hiện tại. Điều này thường xảy ra trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, khi chúng ta thường vô tình đánh đồng tài năng với thành công.

Vậy đỉnh cao thực sự là gì?

Người đạt đến đỉnh cao là người có 'tư duy tích cực theo một hướng', sử dụng mọi thứ như công cụ, luôn quan sát sâu sắc đời sống tâm hồn của bản thân và của những người khác, nhìn nhận mô hình và động lực ở mọi nơi, người không ngừng kết hợp những gì có sẵn.

Thế nào là tài năng? Đừng quá nói nhiều về tài năng hoặc năng khiếu bẩm sinh. Chúng ta có thể liệt kê rất nhiều tên tuổi xuất sắc trong nhiều lĩnh vực, nhưng đó không phải là tài năng. Họ đã đạt đến mức độ mà chúng ta gọi là 'thiên tài'. Tất cả những con người đó đều có tính nghiêm túc của người làm việc hiệu quả. Họ biết cách thiết lập từng phần một một cách phù hợp trước khi biến chúng thành một tổng thể hoàn hảo. Họ thích bắt đầu từ những công việc nhỏ, vì họ tìm thấy niềm vui khi làm chúng tốt. Họ cũng không quá lo lắng về một tổng thể lấp lánh.

Hai phương trình sau đây có thể giải thích cách chuyển đổi tài năng thành thành công:

Tài năng x Nỗ lực = Kỹ năng

Kỹ năng x Nỗ lực = Thành tựu

Khám phá sức mạnh của nỗ lực và tài năng trong việc phát triển kỹ năng. Thành công đến khi bạn sử dụng kỹ năng một cách hiệu quả. Tư duy này cho rằng, khi so sánh giữa các cá nhân trong cùng điều kiện, thành công phụ thuộc vào tài năng và nỗ lực. Tài năng có vai trò quan trọng trong việc tiến bộ kỹ năng, nhưng nỗ lực lại đóng vai trò gấp đôi. Nỗ lực xây dựng kỹ năng và đồng thời khiến chúng trở nên hiệu quả hơn.

Liệu bền bỉ có phải là sở trường tự nhiên của chúng ta?

Trả lời có thể là: Đúng một phần. Nhưng sự thật phức tạp hơn nhiều. Bền bỉ, tài năng và các phẩm chất khác liên quan đến thành công chịu ảnh hưởng từ di truyền và kinh nghiệm. Không có một gen duy nhất nào tạo ra bền bỉ hoặc các đặc điểm tâm lý khác ở con người.

Theo thời gian, chúng ta học được từ cuộc sống và thích nghi với môi trường ngày càng phức tạp. Suy nghĩ và hành động mới trở thành thói quen, và cuối cùng chúng ta thích nghi mà không cần phải nhớ những bước đi ban đầu. Sự thích nghi trở thành một phần của bản tính của chúng ta và thậm chí là một phần của danh tính của chúng ta. Quan điểm của chúng ta về người khác cũng thay đổi theo thời gian. Tính bền bỉ của chúng ta phát triển theo cùng với quá trình trưởng thành và cũng có thể thay đổi tùy theo văn hóa và tuổi tác.

Các nguyên tắc tinh thần cốt lõi của những người bền bỉ và thành công

Có tổng cộng 4 nguyên tắc.

Đầu tiên là sự hứng thú. Đam mê bắt đầu từ việc yêu thích những gì bạn đang làm. Tất cả những người bền bỉ đều có những khía cạnh của công việc mà họ không thích, nhưng họ vẫn bị thu hút bởi nỗ lực chung và cảm thấy ý nghĩa trong đó.

Tiếp theo là khả năng rèn luyện. Một biểu hiện của sự kiên nhẫn là nguyên tắc cố gắng cải thiện mỗi ngày, làm tốt hơn hôm nay so với hôm qua. Sau khi bạn xác định và quan tâm đến điều gì đó, bạn phải tập trung và luyện tập đến mức chuyên sâu.

Thứ ba là mục đích. Dù đam mê có lớn đến đâu, niềm tin vẫn quyết định. Hứng thú mà không có mục đích không thể duy trì được lâu dài. Vì vậy, bạn cần phải xác định công việc là đam mê cá nhân và cân nhắc nó với các vấn đề khác.

Cuối cùng là hi vọng. Hi vọng là cách để giữ vững sự kiên nhẫn. Quan trọng là học cách tiến lên ngay cả khi gặp khó khăn và nghi ngờ. Dù có gục ngã bao nhiêu lần, điều quan trọng là đứng lên mỗi lần.

Kết luận

Nếu bạn nghĩ rằng thiên tài là những người có thể đạt được điều vĩ đại mà không cần phải nỗ lực, thì bạn và tôi đều không phải là thiên tài. Chỉ có những người như Einstein, Mozart, Napoleon hoặc Usain Bolt mới có thể được gọi là thiên tài.

Nếu bạn tin rằng thiên tài không chỉ là những người có khả năng làm những điều vĩ đại cho cuộc sống này bằng sự đam mê, nỗ lực và kiên nhẫn mà bản thân mỗi người cũng có thể trở thành một thiên tài. Không cần phải nổi bật như những con người vĩ đại trong lịch sử, chúng ta vẫn là thiên tài với việc tạo ra những giá trị tốt đẹp cho cuộc sống này bằng nỗ lực và tài năng riêng của mình.

Cuốn sách 'Vững Tâm Bền Chí ắt thành công' của Angela Duckworth là hành trình tìm kiếm câu trả lời cho những câu hỏi quan trọng về mối quan hệ giữa sự bền bỉ và thành công trong sự nghiệp. Làm thế nào để đạt được 'vững tâm bền chí' mà Duckworth nói đến? Làm thế nào để duy trì sự 'vững tâm bền chí' đó suốt đời? Chúng ta cần phải rèn luyện bao lâu là đủ? Rất nhiều câu hỏi đang chờ bạn khám phá, hãy bắt đầu từ những trang sách đầu tiên của 'Vững Tâm Bền Chí ắt thành công'.

Tác giả: DO

Hình ảnh: DO