[Đánh Giá Sách] “Khi Lựa Chọn Trở Nên Phức Tạp”: Thoát Khỏi Bế Tắc

“Làm thế nào để giải quyết những thách thức đối mặt?”

Điều này thực sự là một vấn đề mà mọi người đều phải đối mặt, đặc biệt là với những người quản lý và việc ra quyết định không hề dễ dàng. Những quyết định đó được gọi là “vùng mơ hồ”, nơi mà chúng ta và tất cả các đồng nghiệp khác đều phải nỗ lực để tìm ra câu trả lời, mặc dù đã phân tích tất cả dữ liệu có sẵn. Tuy nhiên, việc ra quyết định là không thể tránh khỏi, dù sớm hay muộn, và nó đòi hỏi người quản lý phải lựa chọn, cam kết và chấp nhận các hậu quả có thể xảy ra. “Vùng mơ hồ không phải là nơi chỉ có đen và trắng, đây là nơi không dễ dàng để đưa ra một phán đoán chính xác.” Tuy nhiên, có thể đây cũng là cơ hội để thử thách, đánh giá khả năng lãnh đạo, phán đoán hoặc tính nhân văn của người quản lý. Vậy làm thế nào để đưa ra những quyết định đúng đắn? Cuốn sách “Đằng Sau Một Quyết Định Lớn” của tác giả Joseph L. Badaracco sẽ giúp chúng ta tìm ra câu trả lời.

Về Tác Giả Joseph L. Badaracco

Ông là một giáo sư dạy về đạo đức trong kinh doanh tại Harvard Business School, nơi ông giảng dạy về lãnh đạo, chiến lược, trách nhiệm doanh nghiệp và quản lý cho các chương trình MBA của trường. Trong những năm gần đây, ông đã làm chủ nhiệm của chương trình MBA và là giám đốc của khu nhà Currier House tại Harvard College. Ông đã giảng dạy các chương trình sau đại học tại Hoa Kỳ, Nhật Bản và nhiều quốc gia khác, cũng như là một diễn giả về các vấn đề như lãnh đạo, giá trị doanh nghiệp và đạo đức trong doanh nghiệp.

Cuốn Sách Này Nói Về Điều Gì?

Cuốn sách này cung cấp những phương pháp thực tiễn và mạnh mẽ để giải quyết các vấn đề trong lĩnh vực không rõ ràng, dựa trên các hướng dẫn cơ bản, không phải từ các CEO nổi tiếng hay thành công, không phải là tuyên bố của các công ty vì lợi ích cổ đông, mà là các hướng dẫn gồm năm câu hỏi mà các nhà quản lý từng đề cập đến khi đối mặt với các vấn đề không rõ ràng trong nhiều thế kỷ qua, trong các bối cảnh văn hóa khác nhau.

Các hậu quả trực tiếp của vấn đề là gì?

Trách nhiệm cốt lõi của tôi là gì?

Kế hoạch hành động nào phù hợp với hoàn cảnh thực tế?

Chúng ta là ai?

Liệu có thể chấp nhận quyết định này không?

Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, chúng ta có thể xem xét câu chuyện của một doanh nhân Mỹ là Aaron Feuerstein. Khi nhà máy may của ông bị thiêu rụi hoàn toàn, ông đã tái xây dựng nhà máy với chi phí lớn tại Mỹ, trong khi đối thủ cạnh tranh mở rộng ở châu Á - nơi có chi phí rẻ hơn. Tuy nhiên, quyết định của Feuerstein đã dẫn đến sự phá sản của nhà máy sau vài năm.

Mặc dù quyết định của Feuerstein bắt nguồn từ lòng nhân ái, nhưng thiếu suy xét và đánh giá hậu quả. Một nhà máy với quy mô như vậy nên thu thập thông tin để phân tích, xây dựng chiến lược kinh doanh và dự đoán hậu quả. Nếu Feuerstein đã thực hiện điều này, có lẽ nhà máy của ông sẽ không phá sản.

Do đó, suy xét về hậu quả thuần khi giải quyết vấn đề trong lĩnh vực không rõ ràng là cực kỳ quan trọng. Chúng ta cần suy nghĩ về vấn đề ở mức độ rộng lớn và dự đoán các hậu quả có thể xảy ra.

“Hành động này có mang lại hạnh phúc, lợi ích nhiều nhất cho nhiều người hay không?”

Câu hỏi này đã làm nền tảng cho các nhà quản lý hàng thế kỷ, yêu cầu họ đặt lợi ích của người khác lên hàng đầu khi đưa ra quyết định.

Thứ hai, để tìm ra hậu quả thuần, chúng ta cần suy nghĩ về thách thức mà quyết định sẽ mang lại trong cuộc sống. Điều này liên quan trực tiếp đến việc giải quyết vấn đề trong lĩnh vực không rõ ràng với sự biến động không ngừng của thế giới và những suy nghĩ của chúng ta.

Để giải quyết vấn đề này, tác giả đề xuất một quy trình gồm năm giai đoạn:

1. Dừng lại suy nghĩ: Tránh kết luận quá sớm, cần loại bỏ những ý kiến ban đầu làm mất lòng tin vào tính đúng đắn của hậu quả.

2. Tập trung vào quy trình: Trước vấn đề phức tạp trong lĩnh vực không rõ ràng, cần thực hiện một quy trình xử lý chặt chẽ, cẩn trọng từng bước.

3. Chọn người tham gia quy trình đúng đắn.

4. Lập kế hoạch tương lai đơn giản.

5. Sử dụng hiệu ứng tâm lý đám đông và lập luận phản biện: sử dụng chiến lược phản biện để thuyết phục mọi người.

Trách nhiệm cơ bản của tôi là gì?

Câu hỏi này nhấn mạnh trách nhiệm của con người trong việc ra quyết định đúng đắn. Lãnh đạo cần trả lời câu hỏi:

“Trong tình huống này, trách nhiệm cơ bản của tôi là gì và không là gì?”

Vì sao chúng ta phải chịu trách nhiệm với con người? Vì chúng ta là con người, có những nét chung của bản năng con người đã tạo ra trách nhiệm và nghĩa vụ với nhau. Chỉ khi ta chịu trách nhiệm với nhau, cuộc sống mới tốt đẹp và quyết định mới đúng đắn. Sau khi trả lời câu hỏi đầu tiên dựa trên dữ liệu, nhà quản lý cần suy nghĩ về trách nhiệm đạo đức giữa con người với con người.

Có một cách để trả lời câu hỏi thứ hai, đó là “tưởng tượng đạo lý” và để sử dụng khái niệm này, tác giả đã đề xuất năm bước.

1. Chú trọng vào con số: Tập trung vào các con số kinh tế và xác định con số quan trọng, loại bỏ các định kiến trước để không làm ảnh hưởng đến đánh giá con số. Trong quá trình này, chúng ta cần phải xử lý vấn đề không rõ ràng với tư cách con người, không bỏ qua yếu tố nào giữa trách nhiệm kinh tế và trách nhiệm con người.

2. Dựa trên trách nhiệm với cổ đông: Đây là lựa chọn truyền thống, nhưng nó cũng bao gồm trách nhiệm đối với khách hàng, nhân viên, đối tác, chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp.

3. Đánh thức tiếng nói nội tâm: Để nhận biết trách nhiệm của mình trong vùng xám, chúng ta cần lắng nghe tiếng nói nội tâm, tức là “đàm thoại nội tâm”.

4. Đối phó với các rào cản: Để đào sâu vào việc tưởng tượng đạo lý, chúng ta cần nhận biết các rào cản. Sau đó, làm việc tích cực với người khác để hiểu tiếng nói nội tâm đã nói gì với chúng ta.

5. Phân tích các ý kiến không được ưa thích: Để giải quyết các vấn đề trong vùng xám mà không tránh khỏi trách nhiệm, chúng ta cần hiểu cảm giác và suy nghĩ của những người khác - những người chịu ảnh hưởng từ trách nhiệm cơ bản của người ra quyết định.

Kế hoạch hành động nào phù hợp với hoàn cảnh thực tế?

Theo Machiavelli, nếu muốn có trách nhiệm nghiêm túc, cần tránh nhìn thế giới bằng ánh mắt lý tưởng, ngây thơ. Ta cần hiểu rõ bản chất của con người và dự đoán thực tế. Câu hỏi này yêu cầu nhà quản lý có kế hoạch linh hoạt, thực dụng và sẵn sàng thay đổi để đối phó với hoàn cảnh thực tế.

Bước đầu tiên để lập kế hoạch là xác định quyền lực và lợi ích, suy nghĩ kỹ lưỡng về tư lợi của bản thân. Chúng ta thường bị bao quanh bởi sức mạnh giữa lợi ích và quyền lực khi đối mặt với vùng xám, nhưng hiểu rõ sức mạnh này sẽ giúp đoán trước được hành vi của đối phương và phản ứng một cách hiệu quả. Ngoài ra, điều này cũng giúp xây dựng một kế hoạch linh hoạt cho mọi tình huống có thể xảy ra.

Vậy liệu một kế hoạch như vậy có đủ để đối phó với khó khăn hay không? Câu trả lời là “không”, vì một kế hoạch hoàn hảo không chỉ là một kế hoạch rõ ràng mà còn phải phù hợp với thực tế, linh hoạt và khả năng thích ứng. Kết quả cuối cùng không chỉ là sự cân bằng giữa quyền lực và lợi ích, mà còn là kết quả của những tương tác phức tạp và khó đoán trước. Do đó, chúng ta cần phải linh hoạt và kiên nhẫn trong việc thích ứng với thời cơ và nguy cơ.

Đôi khi các nhà quản lý phải đối mặt với điều mà Machiavelli gọi là “điều bắt buộc”, đó là tình huống khi chúng ta không có lựa chọn khác. Trong trường hợp này, linh hoạt có nghĩa là tiến thẳng về phía trước dù có những chướng ngại rõ ràng, chúng ta phải hy sinh lợi ích và sử dụng quyền lực, dù có thể không thoải mái, thậm chí là tổn thương bản thân.

Câu hỏi thứ ba này thúc đẩy chúng ta không chỉ tìm kiếm con đường ngắn nhất để thoát ra mà còn phải suy nghĩ và hành động mạnh mẽ, sáng tạo, dám dấn thân, không sợ rủi ro.

Chúng ta là ai?

Bất kỳ ai, dù là nhà quản lý, giám đốc hay nhân viên, đều chú trọng vào việc sống và làm việc trong một cộng đồng hoặc tổ chức. Mỗi cá nhân đều đóng vai trò quan trọng, vì vậy các nhà quản lý khi ra quyết định phải dựa vào lợi ích chung của tổ chức. Câu ngạn ngữ châu Phi nói: “I am because we are”. Câu này nhấn mạnh sức mạnh của tổ chức và cộng đồng trong việc xác định danh tính và hành vi của mỗi cá nhân trong quyết định.

Câu hỏi thứ tư này yêu cầu các nhà quản lý nhìn nhận bản thân như một phần của cộng đồng khi đối mặt với quyết định khó khăn. Điều này giúp họ đưa ra quyết định phản ánh giá trị và lợi ích của cộng đồng mà họ thuộc về.

Chúng ta có thêm một công cụ để đánh giá vấn đề trong vùng xám. Kết hợp với câu hỏi thứ ba, chúng ta có thể nhìn thấy sự phức tạp của vấn đề liên quan đến con người. Chúng ta chia sẻ quan điểm nhân văn, có trách nhiệm với nhau và phải chịu trách nhiệm trước mọi hệ quả có thể xảy ra. Mọi quyết định của nhà quản lý đều ảnh hưởng đến cả cộng đồng, do đó, trách nhiệm và hành động của họ rất quan trọng.

Ở một khía cạnh nào đó, ta phải tự hỏi chính mình và cũng truyền đạt cho người khác: “Đây là điều ta sẽ làm, và đây là cách ta sẽ thực hiện.”

Có thể chấp nhận và sống chung với quyết định này không?

Chúng ta đã đi qua bốn bước thu thập dữ liệu, phân tích hệ quả, xác định trách nhiệm và quyền lực. Cuối cùng, vì vấn đề trong vùng xám thường không có giải pháp hoàn hảo, đôi khi ta phải đưa ra quyết định với mức chấp nhận thấp nhất. Khi đó, “Có thể chấp nhận và sống chung với quyết định này không?” là câu hỏi cuối cùng mà các nhà quản lý phải đối mặt.

Câu hỏi thứ năm đưa chúng ta đến một thông điệp mạnh mẽ, rằng dù có cố gắng cực nhọc và phân tích tốt đến đâu, thường vẫn không thể tìm ra câu trả lời cho vùng xám. Vấn đề khó khăn trong vùng xám là một thách thức cho năng lực và tính cách của nhà quản lý. Đó là những thử thách của cuộc sống và công việc. Hiểu được câu hỏi thứ năm yêu cầu sự can đảm thực sự. Là một nhà quản lý, bên cạnh trách nhiệm pháp lý, tài chính, doanh nghiệp,... còn có trách nhiệm cá nhân đối với quyết định của mình.

Một nhà quản lý cấp cao, sau khi nhìn lại sự nghiệp thành công trong một khoảng thời gian dài, đã nhận xét: “Chúng ta muốn ai đó hoặc những nguyên tắc nào đó nói cho mình biết phải làm gì, nhưng đôi khi không phải như vậy và bản thân mình phải quyết định những nguyên tắc nào là quan trọng và thực dụng nhất cho từng trường hợp cụ thể. Chúng ta không thể trốn tránh trách nhiệm đó được.”

Kết luận

Khi giải quyết thành công một vấn đề trong lĩnh vực khó khăn, ta như vừa vượt qua một thử thách khó khăn, đem lại thành công không chỉ cho bản thân mà còn cho cộng đồng xung quanh. Việc giải quyết hiệu quả vấn đề trong lĩnh vực khó khăn cũng là cơ hội để phát triển và thử thách khả năng quản lý của chúng ta. Kinh nghiệm xử lý vấn đề trong lĩnh vực này sẽ là những dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp của một nhà quản lý. Các câu hỏi mà tác giả đề cập trong cuốn sách này sẽ hướng dẫn bạn trở thành một nhà quản lý tài năng.

Tác giả: Quỳnh Anh - MyBook