Buzz
Nỗi buồn chiến tranh được công bố lần đầu vào năm 1987, nhưng bị cấm xuất bản trong nhiều năm cho đến năm 2005, vì đây là một tác phẩm về chiến tranh khác biệt hoàn toàn so với bất kỳ tác phẩm nào cùng thời. Về mặt này, nhà văn Nguyên Ngọc đã gọi đó là 'thành tựu cao nhất của văn học đổi mới'.
Chiến tranh, như chúng ta thường biết, là một thứ gì đó cao cả, hùng vĩ, vinh quang, với những chiến sĩ anh dũng, bất khuất, kiên cường trước mọi hy sinh. Tuy nhiên, điều đó không phản ánh đúng bản chất của chiến tranh. Đọc sách, chúng ta sẽ thấy chiến tranh từ một góc nhìn sâu sắc, hiểu được một thế hệ con người, và biết ơn cho hòa bình mà chúng ta đang có.
Nỗi Buồn Chiến Tranh kể về hồi ức của một lính tên Kiên và cuộc đời anh trước, trong và sau cuộc chiến tranh Việt Nam trong những năm 60 - 70. Truyện không tuân thủ một trình tự cố định, nhưng không hề lạc lõng. Tác giả trình bày công bằng, không thiên vị, chỉ làm rõ tất cả nỗi đau của một người lính. Từ thời thơ ấu ở Hà Nội, mười một năm tham chiến gay go, cho đến những hậu quả và nỗi ám ảnh vì thân phận sống sót sau chiến tranh, người đọc theo chân Kiên từ ký ức này đến ký ức khác, vẽ nên bức tranh đầy đau đớn, u uất về số phận của thế hệ trẻ trong thời kỳ này.
Thân phận của người lính
Nhìn chung, cuộc đời của Kiên cũng chính là cuộc đời của bao người lính khác cùng thời - những người trẻ tuổi chưa trải đời đã phải đối mặt với những ngày tháng dài chém giết và chứng kiến cái chết không ngừng nghỉ. Khi trở về, anh ta mất hết bản thân và khả năng sống một cuộc sống bình thường, vì bạn bè, đồng đội và gia đình đã ra đi.
Tâm hồn tôi vẫn đọng lại trong quá khứ, không thể thay đổi như cuộc đời của tôi. Tôi luôn cảm thấy quanh mình vẫn còn những kí ức lẩn khuất. Giữa giấc ngủ, tôi nghe thấy tiếng chân từ quá khứ vang vọng trên hè phố.
Ác mộng xuất hiện khi tôi ngủ. Không ngủ, những kí ức về chiến tranh lại hiện lên sống động. Giá phải trả cho sự sống sót sau chiến tranh thật sự đắt đỏ.
Trong chiến tranh, Kiên có nhiều may mắn hơn so với thời bình. Anh sống, chiến đấu, và trưởng thành bên những người đồng đội tốt. Nhưng giá của sự may mắn đó là mất đi những người thân, bạn bè thân thiết nhất.
Những người bạn, đồng đội của Kiên đã hy sinh cho anh. Trên đường hồi tưởng, Kiên nhìn vào bóng tối như nhìn vào cõi âm, và thấy lại họ - những người xuất sắc, xứng đáng sống, nhưng đã chấp nhận quy luật của chiến tranh: một số phải chết để sống được một số khác.
Anh nhớ đến Hòa, người giao liên trường.
Mỗi đêm, tôi ngậm ngùi vì nhớ, thương tiếc. Một đêm, trong mơ, tôi thấy truồng Gọi Hồn và Hòa, cô giao liên xinh đẹp, người đã hy sinh vào năm 68. Trong màn sương mù của giấc mơ, tôi chỉ thấy Hòa xa vời nhưng với một tình yêu và niềm đắm say mà lúc đó tôi không hề cảm nhận được.
Trước đây, chỉ có sợ hãi, bất lực, và tuyệt vọng. Suốt đêm, tôi bị cuốn vào khổ đau của thời Mậu Thân. Khi tỉnh dậy, trời đã sáng và hình ảnh cuối cùng trong tâm trí tôi là cảnh Hòa gục ngã giữa cỏ, bị Mỹ vây xung quanh, như những con đười ươi phì phò thở, giằng giật.
Nghĩ đến Can, người đồng đội trở về để ở bên mẹ già, nhưng sau đó chết thảm.
Sau nhiều ngày lẩn trốn trong rừng, vệ binh trung đoàn đã tìm thấy Can ở hẻm Tò Vò, không xa trại trinh sát. Nhưng để về Bình Lục vẫn còn xa lắm.
Cuối tháng Chín, trước khi trung đoàn rời Gọi Hồn, lính tráng nhận được thư duy nhất từ gia đình. Đội trinh sát chỉ nhận được một lá thư, gửi cho Can từ bà mẹ. '... mẹ cả xóm hôm nay rất vui vì đã nhận được thư của con. Mẹ viết thư này mong bác quân bưu chuyển cho con nhanh để con biết rằng mẹ vẫn sống nhờ nhận được thư của con. Mẹ ngày đêm cầu nguyện cho con được an toàn.'
Kiên đọc thư mà rùng mình. Can đã chết, chỉ còn xác lở loét được vệ binh lượm nhặt. Mặt xác nhăn nhúm, đầy bùn và lá mục, tởm lợm. Vệ binh đã chôn Can với sự tự tay của họ, và đưa tin cho trinh sát. 'Hố mắt của nó như hai hố cá nhân, đã mọc rêu xanh, rất ghê.'
Nghĩ đến Quảng, người đã che chở Kiên từ những ngày đầu, cuối cùng cầu xin Kiên giết mình vì trọng thương và sau đó tự sát.
Sau đó, một trận pháo khác lại rơi xuống, xé toang rừng và lấp đầy đất lên hai người. Sau một thời gian, Kiên mới đưa được Quảng lên: Vẫn còn sống, vẫn tỉnh táo, mồm ứa máu nhưng vẫn thở, mắt mở to nhưng không nhắm lại được. Và môi vẫn cố gượng nói. Kiên cúi xuống, nghe:
- Anh đừng phải chịu đựng nhiều nữa... Anh đau quá rồi, xương gãy hết, ruột nữa... đứt hết... - Giọng của Quảng nhỏ nhẹ nhưng chứa đựng sự tuyệt vọng, khiến Kiên rùng mình, sợ hãi - Để anh được kết thúc đi... chỉ cần một phát... là xong... đúng không?
Kiên bất ngờ, nhanh chóng thu hết sức lực, Quảng đưa cánh tay chưa gãy lên và vuốt nhẹ vào bên hông Kiên.
- Nào...! - Quảng nói lớn hầu như tràn ngập hạnh phúc, cười lên vang vọng, ha ha, khàn khàn đáng sợ - Ha hà... nào, lùi lại! Kiên, lùi xa ra, nào! Hà hà... ha ha ha ha...
Kiên nhảy lên lùi, lùi, lùi, mắt nhắm chặt vào cái mỏ vịt và nhanh chóng quay lưng, lao đầu chạy, vượt qua đám cây bị gãy nát và ngập khói. Ha ha ha... Tiếng cười điên cuồng vẫn rền vang sau lưng... ha ha ha ha...
Và còn rất nhiều, rất nhiều ký ức ám ảnh khác...
Giờ đây, mọi thứ đã trôi qua. Tiếng xung sát đã im lặng. Gió không còn thổi. Và vì chúng ta đã chiến thắng, điều này tự nhiên có nghĩa là chính nghĩa đã thắng, điều này làm lòng người an ủi. Nhưng hãy nghĩ xem, hãy nhìn vào cuộc sống của chính bạn; hãy nhìn vào nền hòa bình bình yên kia và nhìn vào đất nước đã chiến thắng này: đau khổ, chua chát và buồn bã.
Một người ngã xuống để những người khác sống, điều đó không mới, nhưng khi anh và tôi vẫn sống trong khi những người xuất sắc nhất, tuyệt vời nhất, xứng đáng nhất để sống trên trái đất này đã gục ngã, bị nghiền nát, bị đè bẹp bởi cỗ máy chiến tranh đẫm máu, bị hành hạ, bị làm nhục và giết chết, thì sự bình yên này, cuộc sống này trở nên lạ lùng.
Kết thúc chiến tranh chỉ là khởi đầu cho những ngày khổ đau nhất trong cuộc đời Kiên - những ngày phải sống với quá khứ và hiện thực tan vỡ của một người lạc lõng.
Đôi khi chỉ cần nhắm mắt lại là ký ức tự xoay vòng lui về theo lối cũ, gạt hết thực tại hôm nay. Bao kỷ niệm bi thảm, bao nỗi đau lòng nhưng lòng đã quyết gắng phải vượt qua, cuối cùng lại bị làm xao lãng bởi những suy nghĩ vô bổ nảy sinh từ những chi tiết tầm thường nhất trong cuộc sống buồn tẻ, nhạt nhẽo, và êm đềm đến phát ốm này.
Tình yêu của Kiên và Phương
Khi xuất bản lần đầu, cuốn sách đã mang tựa đề “Tình yêu của Kiên và Phương”, vì trong truyện, ta được chứng kiến một tình yêu đầy sóng gió giữa Kiên và Phương, mối tình đầu của anh.
Ta nhận thấy Phương tồn tại trong từng khoảnh khắc ngoài cuộc chiến của Kiên, ngay cả khi cô không ở đó.
Đêm đến, trong giấc ngủ, những giấc mơ của anh đầy cảm xúc, nồng nàn và ngọt ngào như mật, tràn ngập trong cõi mộng mị. Trên bầu trời đêm mưa, giữa không gian xa xôi vô tận, khuất sau sương mù ký ức, hình bóng của người con gái quê hương lại hiện lên, tới gần anh trong hình ảnh tiên nữ mơ màng.
Cảm giác của anh trỗi dậy, xương thịt rùng chân, run rẩy, lay động trong khao khát tột đỉnh, mong muốn trải nghiệm cảm giác chạm vào êm ái, kinh ngạc, khiến anh sợ hãi trước hình ảnh yêu dấu, mong manh, mềm mại như cánh hoa ấy. 'Dù cho ta có chết, chúng ta vẫn sẽ còn trong sạch... Nhưng mà chúng ta yêu nhau biết nhường nào...', những lời này của Phương vẫn vang vọng trong tim anh. Lúc đó, cả hai chỉ mới mười bảy tuổi, không biết rằng họ đang yêu một cách ngớ ngẩn. Giá như... 'Nhưng hãy nghĩ về điều gì khác đi, hãy nghĩ về điều gì khác?' - Tâm trí anh thổn thức gào lên.
Tình cảm của Kiên dành cho Phương vừa có cái sôi sục không thể nào quên được từ khi mới yêu, vừa mang trong đó sự ám ảnh sâu sắc kèm theo lý tưởng hóa. Mỗi cái chạm, cái hôn, và những lời nói cười cùng Phương qua bút Bảo Ninh không chỉ làm xao động trái tim của Kiên, mà còn khiến người đọc cảm thấy xúc động, rưng rưng về những cảm xúc tuyệt vời, ngây ngất từ tình yêu đầu đời mà họ từng trải qua.
Do đó, khi chiến tranh biến Phương từ một cô gái trong sáng thành một người phụ nữ đầy phức tạp, không còn khớp với hình ảnh đẹp ban đầu mà Kiên gắn bó với cô, mối tình đẹp đẽ ấy dường như đã chấm dứt.
Mặc dù đã uống say, mặc dù đã cầu nguyện hàng trăm lần trong lòng mong mình hãy yên bình, nhưng trong tâm trí anh vẫn không ngừng đau đớn với những kỷ niệm tan vỡ về thời gian sống cùng Phương sau chiến tranh.
Sau mười năm, mảnh đời của họ bị chiến tranh và tình yêu xé nát. Cuộc sống làm tan vỡ tâm hồn họ và cuộc đời kết thúc không lâu sau đó. Trong một cuộc xô xát ở quán rượu, Kiên đã đánh trọng thương người tình cũ của Phương. Từ đồn công an, nơi mà mọi người nghĩ anh là điên, Kiên trở về gặp Phương. Anh không nói được gì, chỉ trào nước mắt. Ký ức không bao giờ phai nhạt. Chúng ta đã lầm tưởng rằng có thể vượt qua mọi khó khăn.
Hơn cả mối tình đầu, tình yêu sâu đậm dành cho nàng của Kiên từ khi chiến tranh bắt đầu đã đặt nàng vào một vị trí quá lớn trong trái tim anh. Giữa những năm tháng đầy đau khổ, cô đơn và nhức nhối mà chiến tranh mang lại, nàng hiện diện trong tâm trí Kiên như là cái gì đó đẹp mãi, sáng mãi, là niềm nhớ thương đẩy Kiên vượt qua mọi mất mát, đau thương để sống sót trở về. Mọi nỗi ám ảnh về chiến tranh cũng đồng thời là nỗi ám ảnh về Phương trong anh, khiến từ Phương trở đi, những người phụ nữ khác trong cuộc đời Kiên chỉ đóng vai trò thế thân.
Nỗi đau ngày xưa không thể phai nhạt. Vết thương lòng kinh tởm luôn đau đớn. Những cay đắng, những ký ức đè nặng ý chí của anh. Đè nặng mãi... Dù có ra đi mỗi người mỗi nơi trên thế giới, trong tâm trí anh, Phương vẫn chiếm hết cuộc sống tinh thần của anh. Và không chỉ là tinh thần. Mỗi đêm, anh chìm trong cái vuốt ve vô tận của mộng mị.
Ngay cả khi có một cô gái đang áp sát vào anh trong giấc ngủ, anh vẫn nhớ Phương, nhớ tấm thân đẹp đẽ, hương thơm quyến rũ của làn da, nhớ đôi môi mọng ngọt, nhớ quầng thâm mệt mỏi quanh đôi mắt nâu những đêm nàng âm thầm bải hoải. Mọi cuộc trò chuyện đều không thể xua tan nỗi nhớ. Mùi da phụ nữ chín rụi chỉ khiến anh khao khát nàng. Tình dục dường như đã ngủ say và nồng cháy của xác thịt tưởng đã bị dập tắt từ lâu lại bừng lên với hình bóng nàng xuất hiện trong mơ. Tất cả những người phụ nữ anh mơ mộng trong sáng tác vẫn chỉ là giấc mơ về Phương.
Thân phận một nhà văn
Trở về từ trận chiến, Kiên trở thành một nhà văn, nhưng những gì anh viết chỉ là cách để cứu rỗi tâm hồn, để trút hết ký ức và đau thương lên từng trang giấy.
Bắt đầu sáng tác, những kí ức đã đưa Kiên lạc sâu vào mê cung, lang thang trong muôn ngách ngõ rồi lại dẫn anh về với những rừng rậm hoang vu của quá khứ. Lại sông Sa Thầy, đèo Thăng Thiên, truồng Gọi Hồn, hồ Cá Sấu... những địa danh tù mù như tên tuổi sông núi trong cõi âm. Rồi lại cuộc sống chiến đấu của trung đội trinh sát với những khúc buồn vui tình đồng đội, những thống khổ thời trận mạc hòa cùng bao lạc thú tuổi trẻ.
...
Có lẽ rất ít người viết cùng thời chứng kiến nhiều cái chết và thấy nhiều xác chết như Kiên. Vì vậy, sách anh đầy rẫy tử thi.
Những bóng ma quá khứ là tất cả những gì anh ta có, là những thứ đã định hình con người anh ta bây giờ. Chỉ khi viết, Kiên mới có thể lấy lại quyền kiểm soát tâm trí của mình và khiến nó phải phục vụ cho các tác phẩm của anh.
Phải viết thôi. Viết để quên, viết để nhớ lại. Viết để có một cứu cánh, một niềm cứu rỗi, để mà chịu đựng, để giữ lòng tin, để muốn sống. Cần phải viết về những người thân yêu cũng như về những con người xa lạ hàng ngày nườm nượp qua đường vô tình trở thành chứng nhân của cuộc đời nhau. Viết về những khoảng trời khác nhau, tương phản trong đời sống và tâm hồn, về những mái nhà, những tổ ấm, về thành phố mẹ đẻ... có biết bao số phận, biết bao nhiêu nông nỗi đời người thấp thoáng trong bóng tối đêm mưa, dưới những mái hiên, lướt qua những cột đèn góc phố.
Cuối cùng, Kiên biệt tích, để lại những bản nháp về những bóng ma quá khứ của anh mà nhờ đó, tác giả cuốn sách đã dựa vào để kiến tạo lại toàn bộ bản trường ca trầm buồn đầy day dứt đó.
Kết
Khi đọc xong cuốn sách, tâm trạng tôi lảng vảng như ngắm sóng biển dài, như nhìn sao trời thay đổi vị trí, như cảm nhận tiếng trái tim ai đó vừa kịp thốt lên rồi im lặng, giống như những người thanh niên ngồi nghe Phương hát bên lửa trại trong đêm đầu tháng tám năm một chín sáu tư đó.
Trong lời ca và đặc biệt là trong giai điệu của bài hát chứa đựng cả niềm say mê và nỗi đau buồn trước thời đại. Những ước mơ sôi động và những dự cảm đau thương. Giọng hát của Phương như thể hiện hơi thở tinh thần của một thế hệ thanh niên sinh ra trong thời kỳ chỉ biết đến chiến tranh từ ngày ấy.
Cuối cùng, chúng ta biết rằng,
Chính nghĩa đã chiến thắng, lòng nhân ái đã chiến thắng nhưng cái xấu xa, sự chết chóc và bạo lực phi nhân ái cũng đã chiến thắng. Hãy nhìn đi, hãy suy ngẫm đi sự thật chính là như thế. Những tổn thất, những mất mát có thể được bù đắp, những vết thương sẽ lành đi nhưng nỗi buồn về chiến tranh sẽ càng ngày càng đậm sâu, sẽ không bao giờ phai nhạt.
Đánh giá chi tiết bởi: Elinor V - MyBook
Hình ảnh: Elinor V - Sách của Tôi
