[Đánh Giá Sách] “Ở Lại Để Chờ Nhau”: Cuốn Băng Ký Ức

1. Một Chút về Tác Giả Hồ Anh Thái:

Hồ Anh Thái ra đời vào năm 1960 tại Hà Nội. Sau khi hoàn thành chương trình Quan Hệ Quốc Tế tại Đại học Ngoại Giao (trước đây là Học Viện Ngoại Giao), ông tham gia viết báo và công tác ngoại giao tại nhiều quốc gia Âu - Mỹ và một số nước châu Á như Ấn Độ, Iran, Indonesia. Với khả năng ngoại ngữ xuất sắc, ông trở thành một nhà ngoại giao, nhà nghiên cứu về Ấn Độ, giảng viên tại Đại học Washington và một số trường đại học quốc tế khác. Hiện nay, ông đạt học vị tiến sĩ về Văn Hóa Phương Đông và làm việc tại Bộ Ngoại Giao Việt Nam. Các tác phẩm nổi tiếng của ông bao gồm: Người và Chiếc Xe Dưới Ánh Trăng (1987); Người Phụ Nữ Trên Đảo (1988); Mảnh Vỡ Của Đàn Ông (1993); Mười Một Đêm (2006);

Hướng Dẫn Bản đồ Hà Nội (2009); SBC và Cuộc Săn Bắt Chuột (2011);... Ngoài ra, ông còn nổi tiếng với các tác phẩm viết về Văn Hóa Sông Hằng như Người Đứng Một Chân (1995); Tiếng Thở Dài Qua Rừng Kim Tước (1998); Đức Phật, Nàng Savitri và Tôi (2007), Xin Chào Ấn Độ (2008),... “Ở Lại Để Chờ Nhau” là tác phẩm mới nhất của Hồ Anh Thái, kể về thời gian ông làm nghiên cứu sinh tại Ấn Độ, tập trung vào những người bạn và những chuyến đi của ông.

2. Những Tình Huống Hài Hước Của Sinh Viên:

Mở đầu cuốn sách là câu chuyện Vay tiền không trả của bạn Modi từ Mali. Modi có một tài năng đặc biệt: hỏi vay tiền mọi người và không bao giờ trả! Ngay cả khi tiền học bổng chưa được chuyển, Modi vẫn đòi tiền - may mắn là nghiên cứu sinh người Việt đã đánh bại anh chàng. Ngoài việc vay tiền không trả, Modi cũng có tật tiêu hoang và nịnh đầm. Tiền học bổng không nhiều, nhưng Modi vẫn mượn tiền khắp nơi - điều này gây phiền toái và bực tức cho các bạn học khác:

Trong khi các sinh viên khác chỉ uống nước ở vòi chung, Modi luôn uống cà phê và trà sữa thơm ngon. Khi học, anh ta cũng thường mang trà sữa vào lớp và thậm chí cho cả hai cô gái Nhật bên cạnh uống miễn phí. Từ đó hai cô bắt đầu theo đuổi Modi khắp trường.

Một lần, bạn Guyana là lớp trưởng lớp triết học đã mắng Modi vì làm lớp mất trật tự với việc mang trà sữa vào lớp. Thầy giáo đang giảng bị anh ta làm phiền. Khi bị mắng, Modi thậm chí còn ném toẹt trà sữa xuống sàn nhà. Lớp trưởng đe dọa sẽ đánh nếu anh ta tiếp tục gây rối.

Câu chuyện hài hước thứ hai là về chuyến du lịch của Thái với hai người bạn Paul (Scotland) và Sergio (miền Nam nước Ý). Chuyến đi đã gây ra nhiều trục trặc về chỗ ngủ và gây ra một số tranh cãi đáng nhớ.

Paul đã gây rối khi quyết định thay đổi chỗ ngủ với những lý do không rõ ràng. Sergio phản đối Paul và nhấn mạnh rằng việc thay đổi không cần phải vòng vo, chỉ cần nói thẳng ra là đủ.

Cách mà Sergio và Paul giữ bài của mình không đổi, tạo ra một tình huống đặc biệt. Tôi tự nguyện đổi chỗ với Paul vì họ không nhường nhau.

Khi đến thăm đền Hồi giáo Mecca, ba người bạn không thể tránh khỏi những tình huống dở khóc dở cười. Paul tưởng là không cần trả tiền thù lao cho hướng dẫn viên nhưng cuối cùng vẫn phải đóng.

Paul và ông cụ bản địa có một cuộc đối đáp hài hước tại đền Hồi giáo. Ông cụ cuối cùng đã khiến Paul phải chấp nhận trả tiền thù lao.

Chuyện về Heinrich và Thái trong chuyến đi đến Hyderabad là một câu chuyện đầy màu sắc về sự đa dạng văn hóa và những hiểu lầm dở khóc dở cười.

Trong chuyến đi tàu đến Tamil Nadu, việc thuyết phục ông bảo món cà ri cho một người Ấn Độ là một trò đùa thú vị của Amar Dip và Thái.

Trong chương này, tác giả giới thiệu nhân vật Lalitha, vợ của Heinrich, một người gốc Ấn. Trên đường đi, họ tham dự buổi đấu giá vũ nữ devadasi, nơi người chiến thắng sẽ chiếm đoạt thân thể của cô gái sau khi trả tiền cho gia đình cô ta. Thái không chấp nhận hành động này và ngăn buổi đấu giá. Tuy nhiên, anh ta ngạc nhiên khi thấy Amar Dip chi 500 rupee để mua một cô gái 15 tuổi. Sau cuộc đấu giá, Lalitha trở thành vợ của Heinrich và sống cùng anh ta. Khi Thái ghé thăm Heinrich, anh phát hiện ra tính cách lăng nhăng của Lalitha khi cô vui vẻ tiếp đón mọi người đến thăm Heinrich. Lalitha cười khi Thái không nhớ câu chuyện về kỹ nữ và giáo sĩ trong kinh Bhagvad Gita. Thái phải đối mặt với lập luận của Lalitha, khiến anh ta đổ mồ hôi vì sự hiểu biết của cô nàng.

Sau khi Lalitha kể xong câu chuyện, cô nhìn tôi như đã hoàn thành một sứ mệnh quan trọng. Điều này khiến tôi bất ngờ với sự học thức và sự thông hiểu sâu sắc của cô.

Những người chỉ biết nói chuyện và không viết ra được gì thực sự. Họ lập một đề cương chi tiết cho một cuốn tiểu thuyết dài, nhưng cuối cùng chỉ là đề cương mà thôi. Có những nhà văn viết vài cuốn sách, nhưng họ luôn kể lại cốt truyện sách mà họ dự định viết. Mỗi lần kể là một lần hoàn thiện thêm, nhưng không bao giờ viết thành sách thực sự. Khi đã kể xong, họ cảm thấy thoả mãn và không còn động lực để viết nữa.

Tình yêu thương bắt nguồn từ lòng nhân ái:

Không thể kìm nước mắt là một biểu hiện của sự buồn bã tuyệt vọng, muốn khóc mà không thể. Diệp từ Việt Nam sang Ấn Độ gặp nhiều trở ngại, nhưng cuối cùng cô được giúp đỡ và bảo vệ bởi những người xung quanh. Trong thời gian chờ đợi, cô học được nhiều điều và đã thành công sau này trong sự nghiệp của mình.

Không nói là không tiện ở nhà anh, nhưng nói là sẽ thuận tiện ở nhà tôi. Cũng không ngại làm phật lòng sếp của con trai, cứ như không đang tranh khách của ông sếp. Bà còn mở cánh cửa cho anh nếu muốn gặp cô ấy, ngày mai hoặc ngày kia mời anh sang nhà tôi chơi.

Sau phần về Diệp, tác giả chuyển qua câu chuyện về Ravi (trong truyện Đàn chó hoang ăn chay) - trợ lý người Ấn của sếp Kim người Hàn Quốc. Hay chính xác hơn là về bầy chó hoang mà anh nuôi. Nhà Ravi - như chị Sangeeth vợ anh nhận xét - thực sự đang trở thành một sở thú, bởi anh chồng đã rải thức ăn cho mọi loại động vật ghé qua và không muốn đuổi chúng đi. Trên sân thượng là tổ của các loại thú, công và khỉ trở thành khách quen bởi mùi thức ăn mà anh cho chúng; đàn chó hoang thì luôn nhận được thức ăn từ anh. Cả Thái và tôi đều ngạc nhiên trước bữa ăn mà Ravi chuẩn bị cho những chú cún nhỏ. Người Ấn cho chó ăn cơm hoặc bánh quy - ăn chay để tuân thủ nguyên tắc không giết và không gây thương tích cho sinh vật. Giữa lũ chó và anh, hình thành một mối quan hệ không khác gì tình cha con. Anh không chỉ chăm sóc cho chúng về mặt dinh dưỡng mà còn chữa bệnh, tiêm phòng, không bao giờ bỏ rơi chúng. Tuy nhiên, chúng không giống những chú chó trong nhà, bởi chúng có cuộc sống tự do của riêng chúng.

Có người láng giềng nói rằng nên nuôi chó trong nhà. Ồ không, những đứa trẻ ở ngoài đường kia, đưa chúng vào trại giáo dưỡng vài ngày, đến bữa có đủ thức ăn và nước uống, chỉ vài ngày là chúng lại ra đường. Chúng là những đứa trẻ tự do của phố. Chúng cần tự do hơn tất cả mọi thứ.

Trong lúc xem phim tránh nóng, Thái gặp hai chị em người Hungary khi họ đến trung tâm văn hóa. Chị lớn Johanna lấy chồng người Ấn, trông coi thư viện văn hóa và đã có hai đứa con nhỏ. Violetta thường sang thăm chị gái mình, vào năm đó cô gặp Thái trong thư viện. Từ những lần xem phim, họ trở thành bạn thân. Mùa hè năm sau, khi sang nhà Violetta, mẹ cô đã gợi ý với Thái rằng Vio làm trong ngành hàng không, nếu anh muốn ở lại Hungary thì về thăm Hà Nội hàng năm không phải là vấn đề lớn. Bà dự đoán Vio và Thái có thể tiến đến hôn nhân. Đối với nhiều người, tình yêu không quan trọng vấn đề địa lý, văn hóa hay tôn giáo. Tình yêu cần sự chấp nhận và hiểu biết:

Phật nói: tình thương còn được gọi là lòng tin thứ hai, tức là tin tưởng có trước, tình yêu có sau. Họ yêu nhau không chỉ là tình yêu mà còn chứa đựng điều gì đó giống như đức tin như từ bi.

Nhưng Thái cũng hiểu ở lại một đất nước xa lạ không phải điều dễ dàng. Khám phá một đất nước mới và trở thành khách du lịch thì dễ. Ở lại một đất nước và thay đổi thói quen theo một nền văn hóa khác thì không đơn giản - thậm chí có người còn không thay đổi được. 

Xứ Little Paris này là một chốn nương thân đầy cảm hứng. Nhưng. Sự đời bao giờ cũng có cái nhưng. Nhưng trong cơn say vẫn có cái tỉnh. Tỉnh là ở chỗ tôi chỉ mê khám phá những xứ sở khác theo kiểu ham khám phá miền đất lạ. Chỉ muốn làm du khách. Làm khách thì được quý. Khi anh từ bỏ địa vị người khách, trở thành dân ngụ cư, anh không được quý mến như khách nữa, anh đã từ bỏ địa vị được quý mến.  

Trong câu chuyện Chia lìa, tác giả kể lại tình yêu của một giáo sư già và cô Manju. Nhìn thoáng qua, mọi người đều nghĩ rằng hai người này không giống nhau, ngoại trừ việc họ đều là giảng viên đại học: một là nam, một là nữ; một già, một trung niên. Tuy nhiên, họ đều hy sinh nhiều cho tình yêu. Có điều, sự hy sinh của cô Manju dễ nhìn thấy hơn.  Hai vợ chồng Ravi - Manju đã làm người ta ngưỡng mộ: ngoại hình thu hút, học thức cao, con nhà gia thế, vừa hài hước vừa lịch thiệp - Thái nhận xét họ có phong cách theo lối Tây phương. Nhưng dần dần, nhiều người thấy thương xót cô Manju và khó chịu thầy Ravi. Khi đi thực địa, thầy Ravi luôn chọn phòng tiện nghi nhất cho mình, sau đó xếp sinh viên vào phòng chật chội giống ký túc xá. Khi ra bãi đỗ xe, cô Manju mở cửa cho thầy, sau đó lái xe. Gần cuối truyện, tác giả tự hỏi tại sao thánh thần không tặng cho thầy Ravi một khối u ở não, mà lại ban cho cô một khối u đó. 

Hồng nhan bạc mệnh. Người ta nói rằng trời không ban phần lớn cho ai. Trong quá trình phân phát, đấng tạo hóa Brahma thỉnh thoảng tự mình thấy mình quá hào phóng. Đấng tạo hóa Brahma sẽ lập tức khôi phục sự công bằng. 

Xứ Little Paris đẹp và đầy cảm hứng, nhưng cuộc đời luôn có những rắc rối. Trong cơn say, có lúc tỉnh. Tỉnh thức là lúc tôi chỉ thích khám phá những vùng đất mới, nhưng chỉ muốn làm khách du lịch. Được mến làm khách, nhưng khi từ bỏ địa vị du khách để trở thành dân cư, tôi không còn được đánh giá như người khách, tôi đã từ bỏ quyền được mến. Ở Little Paris, đôi vợ chồng Ravi - Manju đã khiến mọi người ngưỡng mộ: hình thức thu hút, kiến thức sâu rộng, gia đình danh giá, vừa hài hước vừa lịch sự - Thái đã nhận xét họ theo lối Tây phương. Nhưng từ từ, nhiều người thấy đáng thương cô Manju và bực tức với thầy Ravi. Trong những chuyến đi, thầy Ravi luôn chọn phòng đẹp nhất, sau đó chia phòng cho sinh viên trong những căn phòng hẹp như ký túc xá. Khi đến chỗ đỗ xe, cô Manju mở cửa cho thầy, sau đó cô lái xe. Gần cuối truyện, tác giả tự hỏi vì sao cô Manju lại có khối u não, trong khi thầy Ravi không có thói ích kỷ. 

Quay trở lại câu chuyện về giáo sư già. Mở đầu chương Chia lìa là cảnh toàn trường đến dự đám tang ông - ông qua đời vì nhồi máu cơ tim. Người ta cho biết căn bệnh nghiêm trọng này là lý do ông không đi công tác ở Ba Lan và vợ cô Manju được đi cùng ông. Khoảng một năm sau, sau khi cô Manju qua đời, vợ giáo sư tự tử bằng cách nhảy lầu. Từ bài báo, mọi người hiểu được lý do thực sự mà giáo sư không rời bỏ Ấn Độ. Mọi người đều cảm thấy tiếc nuối:

Chúng tôi đã biết đó là bà vợ của giáo sư từ khi chúng tôi đến thăm nhà năm ngoái. Bà được chẩn đoán mắc ung thư vú từ bốn năm trước, vì vậy ông từ chối chuyển đến học viện trung ương ở Agra.

5. Dừng lại để suy ngẫm:

Trong Chỗ ngồi, chúng tôi được nghe về chuyến đi thực tế của nhóm sinh viên quốc tế do Hội đồng ICCR tổ chức. Khi đang trên đường, cháu trai của một chuyên gia hội đồng xuất hiện và tham gia cùng đoàn. Người đó muốn hai dì cháu ngồi cạnh nhau, nên đã yêu cầu một chàng trai Nam Phi nhường chỗ. Chàng trai Nam Phi không đồng ý vì ông cho rằng bà quá thượng lệ và anh ấy quá nhạy cảm với việc buộc phải nhường chỗ. Tại thời điểm đó, Nam Phi đang đấu tranh chống chế độ Apartheid. Một trong những mục tiêu của họ là để người da đen được tự do chọn chỗ ngồi trên xe buýt như người da trắng và không bị bắt buộc nhường chỗ cho người da trắng. Anh Nam Phi tin rằng trong một nước dân chủ như Ấn Độ, mọi người đều bình đẳng và không ai có quyền ép buộc người khác phải tuân theo ý mình. Vì vậy, anh ta cảm thấy bất mãn khi bị bà 'ra lệnh'.

Vào năm 1989, Nam Phi đang trong cuộc chiến chống lại chế độ phân biệt chủng tộc Apartheid. [...] Cuộc đấu tranh sắp đạt được kết quả và ông Nelson Mandela sẽ được thả tự do vào năm 1990. Ở Nam Phi, có nhiều nơi cấm chó và người da đen như rạp chiếu phim, quán ăn. Ở Nam Phi, có nhiều chỗ ngồi trên xe buýt và tại các công viên bị cấm đối với người da đen. Nhưng Ấn Độ là một quốc gia dân chủ, ủng hộ mạnh mẽ cuộc chiến chống phân biệt chủng tộc ở Nam Phi.

Ở Ấn Độ, không ai có quyền cướp chỗ ngồi của người khác. Có vẻ như đó là điều chấp nhận được ở Nam Phi.

Một cuộc tranh luận nảy lửa trong đám sinh viên. Một số cho rằng bà chuyên viên quá khó tính và thiếu tôn trọng. Có người lại cho rằng chàng trai Nam Phi quá nhạy cảm với một vấn đề nhỏ nhặt. Nếu bà chuyên viên kiên nhẫn hơn một chút và giải thích rõ hơn với anh chàng Nam Phi về việc muốn hai người cùng ngồi với nhau, có lẽ anh ta sẽ đồng ý ngay. Nhưng bà đã khiến anh ta hiểu lầm rằng bà ép buộc anh phải nhường chỗ ngồi. Với một người đã trải qua nỗi đau từ phân biệt chủng tộc, anh chàng Nam Phi không muốn chấp nhận. Cả hai bên hiểu lầm nhau, tạo nên căng thẳng không cần thiết trong chuyến tàu này.

[...] Bà chuyên viên thể hiện tính cứng đầu và tự cao. Trước đó, bà đã thể hiện tính thái quá. Thực ra, anh chàng Nam Phi cũng đầy lo lắng, và anh ta không nên mang tinh thần đấu tranh chống phân biệt chủng tộc ở Nam Phi sang Ục để áp dụng. Không ai đề cập đến phân biệt chủng tộc ở đây (đúng hơn là, người Ấn Độ thích màu da sáng hơn). Người Iran chỉ ra rằng cô không chịu đựng được sự cứng đầu tại quê nhà nên đã đến lưu vong ở Ấn Độ. Vì vậy, cô cũng không chịu được sự kiểm soát của bà chuyên viên. Cô khuyên mọi người nên phản ánh thái độ của bà, gửi đến Hội đồng Quan hệ Văn hóa Ấn Độ.

Trong truyện Shame, nhân vật Thái đã trải qua sự khinh bỉ và sự hứa hẹn trống rỗng của người Ấn Độ. Những thói quen này phản ánh tư duy kiêu ngạo của họ. Khi hỏi đường, họ thường chỉ dẫn, dù họ biết hay không. Người đi đường thường chấp nhận vì không có sự lựa chọn khác. Thái cũng đã từng tin lời của Chahan, nhưng anh ta nhớ lại hai lần bị dẫn sai đường. Nhưng mày biết đường không? Câu hỏi đó đã giúp Thái thoát khỏi cảnh lạc đường trong New Dehli. Sau đó, Chahan đã điều khiển xe buýt để tìm đường cùng Thái. Cuối cùng, họ cũng đến được nơi đích. Nhưng Thái và những người du học sinh khác đã quyết không bao giờ hỏi đường người Ấn Độ nữa.

Một nghiên cứu đòi hỏi cái nhìn tổng quát. Ở đây, điều quan trọng là người Ấn không thể thừa nhận rằng họ không biết. Thừa nhận không biết gần như như việc công khai mình thiếu sót bên trong. Trước mặt người lạ, họ cần phải giữ vẻ tự tin rằng họ biết mọi thứ. Họ sẽ tỏ ra mình biết, như một phần của việc giữ thể diện, họ sẽ chỉ đường. Dù sau đó bạn lạc đường, họ không quan tâm, miễn là trong mắt họ, họ vẫn giỏi và đáng ngưỡng mộ.

Tiếp theo là về thói hứa suông. Khi Thái chuẩn bị về ký túc xá, Chahan rủ anh về nhà chơi. Tại đây, Thái quen biết Amita - chị gái Chahan. Hai người nói chuyện tâm đầu ý hợp chứ không như Thái với Chahan. Bẵng đi một thời gian, Thái nghe Chahan kể Amita sẽ lấy chồng 'ngày mai'. Lại là 'ngày mai', Thái nghĩ thầm không biết là đến bao giờ. Rồi nhiều lần Chahan rủ rê Thái đi với mình, cũng vào 'ngày mai'. Cuối cùng thì chẳng có 'ngày mai' nào cả. Chahan vẫn hứa suông như vậy, như mọi lần. Dĩ nhiên điều đó không hoàn toàn là xấu.

Lại ngày mai. Mai dài hơn cuốc. Tôi nghĩ thầm, để về kiểm tra xem có thật đang có cuộc thi robot hay không. Chúng tôi chia tay theo kiểu một bên cứ hẹn ngày mai ngày mai, một bên cứ gật gù theo kiểu ngày mai thì mặc ngày mai. [...] Amita bảo người Ấn là thế đấy, chỉ muốn làm cho người khác vui khi đối diện, còn sau đấy người ta có tức điên lên vì bị lừa thì cũng mặc. Họ không coi đấy là lừa. Đấy chỉ là làm cho người khác vui lòng. 

6. Lời kết:

Review chi tiết bởi: Thanh An Nguyễn - MytourBook

Tạo hình: Hương Đặng