[Đánh Giá Sách] “Sự Thống Trị Của Các Nền Tảng Đa Chiều”: Những “Người Kết Nối” Đầy Thách Thức

Thế giới không ngừng mở rộng! Chúng ta có thể ngồi ở văn phòng và đặt một chiếc xe taxi đang ở gần thông qua Grab. Chúng ta có thể dễ dàng đặt bàn ăn cho cả gia đình tại một nhà hàng ở ngoại ô thành phố. Tất cả điều này được thực hiện qua chiếc điện thoại di động, chỉ cần vài thao tác đơn giản, với sự trợ giúp của Internet, người có nhu cầu và người cung cấp dịch vụ có thể kết nối với nhau. Có thể thấy, những “người kết nối” kiểu Grab xuất hiện trên thị trường để kết nối một nhóm khách hàng này với một nhóm khách hàng khác, tạo nền tảng cho sự phát triển của một hệ thống đa chiều. Và thông qua cuốn sách Sự thống trị của các nền tảng đa chiều (Matchmakers: The New Economics of Multisided Platforms), hai nhà kinh tế học David Evans và Richard Schmalensee sẽ phân tích chi tiết hơn về các nền tảng đa chiều cũng như nguyên lý hoạt động của chúng, từ đó giải thích cách mô hình mới này hoạt động.

Nhận xét của tác giả: Nền tảng đa chiều là một khái niệm trừu tượng. Để hiểu rõ hơn nội dung bài viết, hãy tưởng tượng bạn đang đặt một chiếc xe thông qua ứng dụng Grab. Điều này sẽ giúp bạn dễ hiểu hơn vấn đề!

Nhiều công ty hàng đầu thế giới hiện nay là “những người môi giới”. Có thể dễ dàng tìm thấy ví dụ về những doanh nghiệp này. Facebook, Airbnb, Uber, Microsoft,... là những ví dụ điển hình.

Vậy làm thế nào để hiểu “người môi giới”? Nói một cách đơn giản, Facebook, Airbnb, Uber, Microsoft,... có những đặc điểm gì mà chúng ta gọi họ là “những người môi giới”?

Không cần phức tạp hóa khái niệm, với cái nhìn tổng quát, chúng ta có thể hiểu đơn giản về những người môi giới như sau:

Điểm chung của những doanh nghiệp này là tất cả đều kết nối các thành viên của một nhóm, như những người đang tìm phương tiện di chuyển, với một nhóm khác, như những tài xế đang tìm hành khách chẳng hạn.

Những “người mai mối” nảy sinh – Xu hướng phát triển của các nền tảng đa chiều – Sự khác biệt giữa nền tảng đa chiều và nền tảng một chiều là gì?

Những doanh nghiệp ghép đôi rất khác biệt so với các mô hình kinh doanh truyền thống. Chúng hoạt động dựa trên quy luật kinh tế độc đáo. Ví dụ, các doanh nghiệp sản xuất truyền thống mua nguyên liệu, sản xuất và bán sản phẩm. Nhưng các doanh nghiệp ghép đôi là hoàn toàn khác biệt. Nguyên liệu của họ là các nhóm khách hàng muốn được ghép đôi với nhau, không phải là hàng hóa họ mua. Vậy sản phẩm của họ là gì? Chính là các kết nối. Các doanh nghiệp ghép đôi bán sự kết nối giữa một nhóm khách hàng và một nhóm khác. Vì 'sản phẩm chính' là các kết nối, tất cả các doanh nghiệp này có thể hoạt động ở cả thế giới thực và thế giới ảo, nơi các thành viên của các nhóm 'nguyên liệu' được ghép cặp với nhau. Nền tảng thực hiện các kết nối này được gọi là 'nền tảng đa chiều'. Chúng là nơi mà các nhóm khác nhau có thể gặp gỡ. Grab là một ví dụ. Grab không bán xe và không bán dịch vụ vận chuyển. Họ bán kết nối giữa bạn và tài xế chở bạn. Tất cả được thực hiện thông qua một ứng dụng trên điện thoại thông minh.

Trọng tâm của các doanh nghiệp truyền thống (doanh nghiệp một chiều) là thu hút khách hàng và bán sản phẩm cho họ theo điều khoản sinh lợi, nhưng nền tảng đa chiều thì khác biệt hoàn toàn. Họ cần thu hút hai hoặc nhiều loại khách hàng bằng cách cho phép họ tương tác với nhau một cách hấp dẫn.

Khách hàng là yếu tố quan trọng nhất của những doanh nghiệp này nói chung.

Các cửa hàng tiện lợi là những doanh nghiệp một chiều. Họ mua hàng hóa và bán cho người tiêu dùng. Vinmart là một ví dụ. Vinmart mua sữa TH, bạn trả tiền cho Vinmart để mua sữa. Bạn và nhà cung cấp sữa TH không tương tác trực tiếp với nhau. Ngược lại, Grab lại là một doanh nghiệp hai chiều, bởi Grab đưa bạn và tài xế lại gần nhau để bạn và tài xế có thể tương tác trực tiếp. Grab không tham gia vào giao dịch giữa bạn và tài xế.

Cách nhận diện nền tảng đa chiều – Bên nào phải trả phí?

Để xác định một doanh nghiệp có hoạt động theo mô hình kinh tế của một nền tảng đa chiều hay không, ta cần xem xét liệu nó có tạo ra giá trị bằng cách kết nối hai hoặc nhiều loại khách hàng không. Điều này không luôn luôn rõ ràng ngay từ đầu, vì khi một nhóm 'khách hàng' nhận được một thứ gì đó miễn phí, thì thường chúng ta không coi họ như những khách hàng.

Đó chính là một sai lầm phổ biến khi xác định một doanh nghiệp là doanh nghiệp đa chiều hay không.

Trở lại ví dụ về Grab. Khi sử dụng dịch vụ của Grab, chỉ có tài xế phải trả phí. Bạn đặt xe qua Grab, bạn chỉ thanh toán một khoản tiền nhất định tương ứng với quãng đường bạn đi với tài xế, và không trả bất kỳ khoản phí nào cho Grab. Tuy nhiên, tài xế chở bạn sẽ trích một phần tiền mà họ nhận được từ bạn để trả lại cho Grab. Vì thế, chúng ta thường nghĩ rằng chúng ta không phải là khách hàng của Grab. Thực tế không phải như vậy. Grab không bán dịch vụ xe ôm, Grab bán mối quan hệ giữa bạn và 'những chú xe ôm'. Mặc dù bạn không mất tiền với Grab, nhưng bạn vẫn là một khách hàng của Grab và đồng thời là nguyên liệu đầu vào của họ.

Trong thực tế, một dấu hiệu rõ ràng cho thấy một doanh nghiệp là doanh nghiệp ghép đôi là khi nó không thu phí từ một nhóm quan trọng hoặc có vẻ như đang trao cho nhóm đó một ưu đãi đến mức gần như không thực tế. Đó là cách chúng ta nhận biết một doanh nghiệp có phải là doanh nghiệp nền tảng đa chiều hay không.

Ý kiến của tác giả bài viết: Trung tâm thương mại (TTTM) Royal City (Vingroup) có phải là doanh nghiệp đa chiều không? (Đáp án ở cuối bài viết)

Tác động lan truyền gián tiếp

Một chiếc điện thoại trở nên hữu ích khi nó được sử dụng bởi nhiều người khác. Thậm chí, Alexander Bell và Thomas Watson cũng bắt đầu với hai chiếc điện thoại. Một chiếc điện thoại trở nên có giá trị hơn khi người dùng có thể kết nối với nhiều người hơn.

Hiện tượng này được gọi là hiệu ứng lan truyền trực tiếp mạng lưới. Đồng thời, càng nhiều người kết nối với một mạng lưới, thì mạng lưới đó càng có giá trị đối với từng người tham gia. Các nhà kinh tế cũng gọi hiện tượng này là 'tác động lan truyền tích cực' mạng lưới trực tiếp. Khi một người tham gia mạng lưới, anh ấy trực tiếp hưởng lợi từ những người có thể muốn kết nối với anh. Điều này được coi là một 'tác động' vì một người tác động đến một người khác, và được coi là 'tác động tích cực' vì ảnh hưởng này mang lại lợi ích cho người đó.

Tuy nhiên, tác động lan truyền trực tiếp không luôn đúng trong nền tảng đa chiều vì nó phục vụ ít nhất hai loại khách hàng khác nhau. Trong nền tảng này, một hiện tượng khác phù hợp hơn được gọi là “tác động lan truyền gián tiếp”.

Tác động lan truyền gián tiếp xảy ra khi giá trị của doanh nghiệp ghép đôi đối với một nhóm khách hàng phụ thuộc vào số lượng thành viên tham gia của một nhóm khác.

Ví dụ về Grab, càng nhiều tài xế tham gia, khách hàng cảm thấy Grab càng có giá trị vì Grab không bao giờ để khách hàng phải đợi lâu (trừ trường hợp ngoại lệ như đi trong giờ cao điểm). Giá trị của Grab phụ thuộc vào số lượng tài xế mà họ có, vì điều này tạo ra trải nghiệm tốt hơn cho người sử dụng dịch vụ. Đây là lý do tại sao số lượng tài xế tham gia Grab ngày càng tăng.

Sáu điểm chính mà một nền tảng đa chiều cần giải quyết

Cơ hội cho một nền tảng đa chiều phát triển nảy nở khi có các rào cản ngăn cản việc giao dịch trực tiếp giữa các bên tham gia thị trường. Doanh nhân có thể nhận ra cơ hội này bằng cách xác định các chi phí giao dịch đáng kể đang tách biệt những người muốn mua và bán, và chi phí này có thể được giảm bớt thông qua một nền tảng đa chiều được thiết kế đúng cách.

Một nền tảng đa chiều cần phải thu hút một lượng người tham gia đủ lớn ở cả hai bên để tạo ra giá trị đáng kể. Nếu không, họ sẽ không thể tồn tại. Nếu thành công, các hiệu ứng mạng lưới gián tiếp thường sẽ thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Một cấu trúc giá phải được xây dựng đúng đắn để đảm bảo lợi nhuận dài hạn cho một nền tảng đa chiều. Nền tảng cần phải cân bằng các nhu cầu của nhiều nhóm tham gia.

Nền tảng đa chiều thường tồn tại trong một hệ sinh thái rộng lớn, bao gồm các doanh nghiệp, chính phủ, pháp luật và cơ chế khác. Một nền tảng phải có khả năng phối hợp tốt với tất cả các bên và đôi khi phải thích nghi với môi trường nội bộ để đảm bảo sự hòa hợp này. Nó cũng phải xác định số lượng nhóm khách hàng mà nó muốn kết nối và quyết định số chiều mà nó sẽ có.

Các nền tảng đa chiều hoạt động cả trên thế giới thực và trực tuyến, nơi mà các thành phần tham gia kết nối với nhau. Họ cần phải đảm bảo rằng thiết kế của họ tối ưu hóa giá trị của cả hiệu ứng mạng lưới trực tiếp và gián tiếp giữa các thành phần tham gia.

Cuối cùng, các doanh nghiệp ghép đôi cần chú ý đến cách các thành phần tham gia tương tác với nhau. Các quy định chính xác có thể thúc đẩy các hiệu ứng mạng lưới tích cực, cả trực tiếp và gián tiếp, đồng thời ngăn chặn các hiệu ứng tiêu cực.

Sáu công nghệ nền tảng cho sự phát triển của các nền tảng đa chiều

Công nghệ mạnh mẽ hơn

Chỉ còn một thế giới

Người ta bắt đầu phân biệt giữa thế giới trực tuyến và thế giới thực từ đầu những năm 1990, khi Internet thương mại hóa và mạng lưới toàn cầu (World Wide Web) được tạo ra. Thế giới trực tuyến là nơi chúng ta kết nối với máy tính để làm việc, còn thế giới thực là nơi chúng ta thực hiện các hoạt động khác.

Hiện nay, hai thế giới này đang hòa quyện thành một, và sự phân biệt giữa thế giới trực tuyến và thế giới thực ngày càng mất đi ý nghĩa. Khi bạn sử dụng ứng dụng Grab để đặt xe, bạn đang sống trong thế giới thực của xe máy, nhà cửa, khói bụi thành phố, nhưng bạn và tài xế Grab lại kết nối với nhau thông qua các thiết bị di động kết nối với đám mây của họ. Chúng ta đang tiến tới một thế giới mà không gian thực được lấp đầy bởi các kết nối với đám mây. Các doanh nghiệp đang sử dụng các thiết bị điện toán kết nối mạng cùng các ứng dụng thanh toán thông minh và các thiết bị không dây nhỏ gọn, được gọi là các cột mốc, để kết nối với khách hàng trong cửa hàng.

Các thiết bị di động thông minh này, với sức mạnh vô hình của chúng, được kết nối thông qua mạng di động băng thông rộng và mạng không dây cố định tới đám mây, tạo nền tảng cho các nền tảng đa chiều mới nhằm giải quyết nhiều rào cản hơn, giảm đi nhiều chi phí giao dịch và tạo ra nhiều kết nối có lợi ích chung theo những cách mà chúng ta chưa thể tưởng tượng được.

Sự đổi mới mang tính sáng tạo – Những 'người mai mối' đầy thách thức

Mỗi công nghệ trong sáu loại chắp cánh cho sự phát triển của các nền tảng đa chiều đều tăng cường lẫn nhau. Với sự tiến bộ liên tục, chúng đã tạo ra một sức mạnh ngày càng lớn mà chúng mang lại cho các doanh nghiệp ghép đôi. Ngay cả khi không có những công nghệ này, các doanh nghiệp ghép đôi đã có các hiệu ứng mạng lưới gián tiếp có thể tạo ra sự tăng trưởng nhanh chóng cho bất kỳ ai có thể giải quyết được bài toán châm ngòi (một trong sáu vấn đề chủ đạo của nền tảng đa chiều). Với sự hỗ trợ từ những yếu tố này, các doanh nghiệp ghép đôi sở hữu một động lực không ngừng được tăng cường. Điều này góp phần tạo ra một cơn bão 'đổi mới mang tính sáng tạo' và đóng góp vào sự cách mạng hóa các nền kinh tế trên toàn thế giới.

Sự gia tăng áp lực lên các doanh nghiệp ghép đôi đã làm đảo lộn các ngành công nghiệp hiện có. Trong những năm gần đây, việc các nền tảng đa chiều được áp dụng nhiều hơn đã phát triển các phương thức hoạt động tốt hơn và điều này đang phá hủy các doanh nghiệp truyền thống. Sự phát triển nhanh chóng của Grab đã trở thành một mối đe dọa nghiêm trọng đối với ngành xe ôm truyền thống. Grab, cùng với các công ty tương tự như Be, Go Việt,..., đã tạo ra một lượng giá trị lớn cho khách hàng và các tài xế, nhưng hệ quả là công việc kinh doanh của nhiều người lái xe ôm truyền thống đang bị đe dọa. Một số hậu quả không may đã xảy ra, như việc lái xe ôm truyền thống gây ra xung đột với tài xế Grab, tuy nhiên những sự việc như thế này không đủ sức ảnh hưởng đến làn sóng 'nền tảng đa chiều'.

Kết luận

Nền tảng đa chiều xuất hiện như một biến động lịch sử, và với sự phát triển của công nghệ cũng như các hiệu ứng kinh tế, các doanh nghiệp ghép đôi đang dần chiếm lĩnh thị trường và trở thành một mối đe dọa thực sự đối với hàng loạt ngành nghề kinh doanh truyền thống. Trên thực tế, những 'người mai mối' này đã tồn tại hàng thiên niên kỷ, nhưng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, câu hỏi đặt ra là liệu các doanh nghiệp truyền thống có bị đe dọa, đe dọa ở mức độ nào, và làm thế nào để họ chống lại thử thách và cơ hội này?

Hiện nay, nền tảng đa chiều đã trở nên phổ biến đến mức mọi nơi chúng ta đều có thể cảm nhận được sự hiện diện của nó. Tích hợp trong điện thoại di động của bạn là hàng loạt ứng dụng như Grab, Go Việt,... đều là sản phẩm của các doanh nghiệp ghép đôi. Các trung tâm thương mại như Royal City, Times City,... cũng thuộc loại doanh nghiệp ghép đôi. Ví dụ, Royal City là một nền tảng đa chiều kết nối khách hàng và các cửa hàng. Vingroup, nhà phát triển của Royal City, đã kết hợp các loại khách hàng cụ thể với các cửa hàng bằng cách xây dựng trung tâm thương mại ở các vị trí chiến lược và chọn lọc cửa hàng bán lẻ phù hợp để thuê mặt bằng. Ví dụ, Royal City được xây dựng ở một vị trí đắc địa tại Hà Nội (Ngã Tư Sở) và chọn các cửa hàng cao cấp để thuê. Sau đó, họ thiết kế trung tâm thương mại sao cho khách hàng có thể di chuyển và tiếp cận các cửa hàng một cách thuận tiện nhất. Đó là lý do tại sao mọi trung tâm thương mại đều được thiết kế theo phong cách “vòng tròn”.

Sự bùng nổ của các nền tảng đa chiều là kết quả của sự nghiên cứu kỹ lưỡng từ hai nhà kinh tế học David Evans và Richard Schmalensee. Qua cuốn sách này, người đọc có thể hiểu thêm về cách xây dựng một doanh nghiệp đa chiều tiên tiến như thế nào trong thời kỳ kinh tế 4.0 hiện nay, đồng thời cũng là lời cảnh báo gửi đến các doanh nghiệp truyền thống.

Tác giả: DO

Hình ảnh: DO