Buzz
Gatsby đã qua đời. Ông ra đi vì đạn của George Wilson - một người đàn ông đáng thương và đầy oán giận, một con búp bê bị điều khiển bởi xã hội vô trách nhiệm và xa hoa. Ông ra đi vì “mớ hỗn độn tan vỡ” do những kẻ lạnh lùng bỏ lại. Gatsby ra đi vì ước mơ tan vỡ. Những gì còn lại từ ước mơ huy hoàng ngày trước là sự quên lãng - “một thế giới mới, có vật chất nhưng không thực sự, nơi bóng ma tội nghiệp sống bằng những giấc mơ chứ không phải bằng thực tế, lấp lánh và đầy rẫy xung quanh”. Nhưng câu chuyện bi thương về Gatsby không thể chấm dứt, vì Fitzgerald đã ghi lại nó, đau đớn và cố gắng, để khẳng định rằng ước mơ Mỹ đã kết thúc, để thốt lên với những con người mơ mộng trong chúng ta về một thế giới khắc nghiệt bao quanh những tâm hồn lãng mạn và trong trẻo. Với việc viết “The Great Gatsby”, F. Scott Fitzgerald hiểu rằng mình đang kể về bản chất vĩnh cửu của con người. Tôi tin rằng, sự hiểu biết sâu sắc nhất về tâm hồn con người chỉ có thể thông qua nghệ thuật, thông qua văn chương.
Được xuất bản đầu tiên vào tháng 4 năm 1925, tác phẩm là tiếng kêu đau nhói trước sự biến thiên của thời đại, khi dòng nhạc Jazz hân hoan len lẫn vào những cuộc tiệc tùng hoang phí và những phép so vàng bạc danh vọng. Đó là “những năm hai mươi ồn ào”, kinh tế Mỹ phất lên nhanh chóng từ cuộc chiến thứ nhất đẫm máu, song sự suy thoái đạo đức xã hội đương thời chỉ khiến các thành viên từ “thế hệ mất mát” càng thêm kiệt sức trong nỗ lực hòa nhập. Fitzgerald cũng là một thành viên từ “thế hệ mất mát”, bước ra từ chiến tranh đau thương, ông tin tưởng vào xã hội thịnh vượng đón chờ, nhưng tình yêu vô vọng với nàng Zelda mỹ miều xa hoa đã giáng vào giấc mơ trong ông một sự thật phũ phàng: giấc mơ Mỹ là một ảo ảnh. Những định kiến về ranh giới không thể nào xóa bỏ. Từ nỗi đau thời đại, ông xót xa cho bi kịch loài người - bi kịch của những kẻ giàu mộng tưởng, bi kịch của sự lãng quên. Đó là lời ca tụng xót xa quý ông Gatsby thanh lịch, là lời ngụ ý châm biếm tầng lớp quý tộc thượng lưu – khi nàng thơ Daisy là hiện thân sự yếm thế và trống rỗng, lấy nguyên mẫu từ Zelda xinh đẹp. Song kể bao nhiêu cho hết những tư tưởng Fitzgerald muốn bày tỏ, viết về “Đại gia Gatsby”, tôi chỉ mong mình chạm được bút vào tâm tư sâu kín để tìm chút đồng điệu với nhà văn.
Lần đầu tiên được xuất bản vào tháng 4 năm 1925, tác phẩm là một lời kêu gọi thấu đáo trước sự biến đổi của thời đại, khi những giai điệu Jazz vui vẻ tràn ngập vào những buổi tiệc tùng hoang phí và những trò chơi tìm kiếm danh vọng và tài sản. Đó là “những năm hai mươi ồn ào”, kinh tế Mỹ tăng trưởng mạnh mẽ sau cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất, nhưng sự suy thoái đạo đức xã hội chỉ làm cho những người thuộc “thế hệ mất mát” trở nên thêm kiệt sức trong việc hòa nhập vào xã hội. Fitzgerald cũng là một trong số những người thuộc “thế hệ mất mát”, nổi lên từ cuộc chiến tranh đau thương, ông đã trải qua niềm tin vào một xã hội phồn thịnh đang chờ đón, nhưng mối tình không được đáp lại với người phụ nữ xa hoa Zelda đã đặt ông vào một thế giới thực tế khắc nghiệt hơn: ước mơ Mỹ chỉ là một ảo ảnh. Những niềm tin về sự bình đẳng và tự do dần dần bị thay thế bởi cuộc sống giàu có, sung túc, như trong phim. Sự thay đổi này đạt đến đỉnh điểm vào những năm 1920, được nhà văn gọi là “Thời đại nhạc Jazz”. Giai điệu sôi động, tự do và lôi cuốn của âm nhạc này hoà quyện vào cuộc sống vật chất và hưởng thú của tầng lớp quý tộc thượng lưu. Những khuôn mặt giả dối và việc tránh trách nhiệm:
“Họ là những kẻ vô tâm (…) họ phá hủy mọi thứ, cả những điều vô hình lẫn có hình dạng, rồi rút lui vào tiền bạc hoặc vào sự vô tư bất tận của họ, hoặc bất cứ điều gì giữ họ lại với nhau để rồi những người khác phải dọn dẹp những tàn tích hỗn loạn mà họ đã tạo ra”.
Những gì họ để lại là cái chết của Gatsby, dưới góc nhìn của người kể tự xưng là 'tôi', là cái chết của một người phi thường, một người bắt đầu từ không, nhưng không thể xóa nhòa được nguồn gốc nghèo nàn của mình, cũng không thể làm mờ đi ước mơ mãnh liệt về Daisy, thực ra chỉ là một cô gái trống rỗng được bao bọc trong những vật chất lấp lánh giả tạo: 'sự tươi mới của quần áo là áo lụa, và Daisy cũng như bạc ròng, yên lặng và tự phụ đứng trên những cuộc đấu tranh sinh tồn nóng bỏng của người nghèo'.
Nhưng điều mãnh liệt nhất không thể quên, đó là hình ảnh của một chàng trai cưỡi sóng lái thuyền trên đỉnh những con sóng, tựa người và nhìn xa xăm mê đắm trong một tương lai rực rỡ, không ai có thể gìn giữ và chạm vào được tương lai rõ ràng hơn trong tâm trí của chàng. Đó là James Gatz, một cậu bé nghèo 'bắt nguồn từ niềm tin về bản thân': cậu 'là con trai của Thượng đế' và do đó đã tạo ra hình tượng Gatsby vĩ đại để sau này trở thành Jay Gatsby. Người đàn ông giàu có, lịch lãm với quá khứ u ám thực sự đang lái thuyền ngược dòng tìm lại tình yêu trong quá khứ, trong ước mơ, không thể hòa hợp với thực tại, chỉ có sự cô đơn, nhớ nhung và khao khát. Gatsby quyết định: 'Tôi sẽ làm mọi thứ trở lại như trước.' Nhưng ông đã không hiểu, không ai có thể lặp lại quá khứ. Con người quyết đoán đó đã đặt niềm tin vào sai chỗ: không thể là một Daisy với giọng nói 'làm đầy tiền', không thể là tình yêu mơ mộng đã mất. Liệu chúng ta có phải là Gatsby, sống dựa vào bức tường mỏng manh của sự mù quáng? Liệu chúng ta có tiếp tục theo đuổi những thứ vô nghĩa nhưng đau đớn đến nỗi không thể từ bỏ, có bị giam giữ bởi quá khứ và không đủ mạnh mẽ để quên đi, để rồi chấp nhận cái chết vì tỉnh táo trước thực tại? Không, Gatsby không phải là biểu tượng anh hùng, Gatsby chỉ là một người đàn ông đáng thương, chỉ là kẻ sống dựa vào quá khứ, chỉ là nạn nhân ngây ngô của một xã hội thẳng thừng đạp bỏ các giá trị.
Giấc mơ thật đẹp, thật vàng, chảy sóng sánh như những sợi tóc vàng óng ánh, dễ níu chân loài người tránh né và quên đi thực tại u ám. Giấc mơ của Gatsby và hồi ức say mê về giai điệu jazz kể cho tôi nghe về tâm hồn phức tạp của con người, mặc dù 'sau cùng, cuộc sống sẽ tươi đẹp hơn nhiều nếu ta chỉ nhìn nó qua một cửa sổ duy nhất'. Nhưng thực ra, con người phức tạp của Gatsby cũng nhìn đời bằng một cửa sổ duy nhất, không khác gì Daisy và Tom sống cuộc sống là trò chơi hoàn toàn cùng với vật chất, Gatsby sống với lí tưởng là tình yêu không thể, chỉ khác biệt là phần nhỏ của cửa sổ, nhưng cuối cùng cũng chỉ biến diện một cách bi thương. Ngay cả người kể chuyện tự xưng là 'tôi', Nick, hiện thân cho sự tỉnh táo lý trí của Fitzgerald, đứng ngoài quan sát khách quan nhưng cũng bối rối và lạc lõng. Trong bối cảnh mà tác phẩm đặt ra, Nick chính là một thành viên của thế hệ mất mát, anh trở về từ chiến tranh và gia nhập vào xã hội sôi động New York. Vòng xoáy vật chất của thời đại mới chỉ để lại cảm giác hoang mang trong Nick và những người mãi mãi tìm kiếm lối sống: 'Tôi đã ba mươi. Trước mặt tôi là một thập kỷ mới rộng lớn như con đường mênh mông đầy đe dọa'. Không ai muốn bị lạc lối như Nick, không ai muốn vỡ mộng như Gatsby hoặc sa vào vũng lầy đạo đức trong những cuộc vui chơi vô tận, sự sống vẫn luôn là mối lo không chỉ của thế hệ mất mát mà còn của con người muôn đời.
Nếu thật sự 'vũ trụ được chứa đựng trong hạt dẻ' (Stephen Hawking), loài người thật nhỏ bé, bất lực và đáng thương. Jay Gatsby là hình ảnh hoàn hảo của nhân loại, mơ mộng để rồi thất vọng, không thể tránh khỏi sự va chạm và lạc lõng trong quên lãng. Giống như Sisyphus mất mát làm việc đẩy hòn đá lên đỉnh đồi chỉ để thất bại và cay đắng nhìn nó lăn xuống, con người nhìn thấy ước mơ và thành tựu tan biến thành hư không. Nhưng điều đó không ngăn cản Pandora khám phá bí mật trong hòm cấm, không ngăn cản Icarus cố gắng bay cao tới mặt trời, không phủ nhận vẻ đẹp lấp lánh của giấc mơ luôn tìm kiếm và chinh phục? Không bao giờ, vì đó là bản chất của tâm hồn con người. Cuối cùng, Fitzgerald đã đặt niềm tin vào sự tồn tại của Gatsby, mâu thuẫn nhưng thuyết phục, và giống như Gatsby, nhà văn đặt niềm tin vào lý tưởng, vào 'ánh sáng xanh bên kia vịnh':
'Gatsby đã tin vào tia sáng xanh ấy, vào tương lai lấp lánh đang trôi xa năm này qua năm khác. Ừ, nó đã trôi khỏi tầm với, nhưng có gì đâu – vào ngày mai, chúng ta sẽ chạy nhanh hơn, vươn tay xa hơn... Rồi một sáng đẹp trời...
Chúng ta tiếp tục bước đi, như những chiếc thuyền trôi ngược dòng, không ngừng cuốn về quá khứ.
Tác giả: Minh Uyên - MytourBook
