[Đánh giá Sách] 'Thiện, Ác và Smartphone': Bạn Cần Hiểu Rõ Bao Nhiêu Về Cuộc Sống Của Người Khác?

Sau thành công của Bức xúc không làm ta vô can dưới góc nhìn mổ xẻ về các vấn đề nhỏ và lớn, Thiện, Ác và Smartphone là một tác phẩm xuất sắc. Với ngòi bút sâu sắc và tận tình, Đặng Hoàng Giang đã mô tả một cách rõ ràng một vấn đề cụ thể - làm nhục công cộng trên mạng xã hội, một vấn đề gây ra lo ngại trong xã hội hiện nay. Thiện, Ác và Smartphone ra đời vào thời kỳ mà Internet cho phép con người tấn công nhau một cách gián tiếp chỉ qua một cú click chuột trên chiếc smartphone của họ.

Tiến sĩ Đặng Hoàng Giang là một chuyên gia phát triển, nhà hoạt động xã hội và là một tác giả chính luận. Quan điểm và quan sát của ông xoay quanh các vấn đề phổ biến trong xã hội, như bình đẳng, công lý và quyền lực. Ông đã sống và làm việc tại châu Âu trong 20 năm, và hiện đang sinh sống và làm việc tại Việt Nam.

Thiện, Ác và Smartphone là kết quả của một quá trình nghiên cứu và phân tích kỹ lưỡng về thời đại Internet, đặc biệt là cộng đồng mạng, nơi mà con người thường xem nhau như những hình ảnh avatar không có thực.

Cộng đồng mạng là nơi mà con người tin rằng họ có thể hành hạ, châm biếm và làm tổn thương người khác một cách tàn nhẫn và thiếu đạo đức.

Nhờ vào những câu chuyện nổi bật của Đặng Hoàng Giang, tác giả đã phác họa rõ hình ảnh văn hóa làm nhục trên mạng xã hội, khiến chúng ta chẳng thể không thốt lên về sự xấu xa và sức hủy diệt của nó, đồng thời cũng nhìn nhận lại bản thân về những hành vi trên mạng khi vô tình góp phần làm hại đến cuộc sống của người khác.

Chúng ta đều chứng kiến và trải qua những điều này, nhưng đôi khi chúng ta lại cảm thấy vô cùng bất lực trong việc đấu tranh chống lại chúng.

1/ XÚC PHẠM CỘNG ĐỒNG - THẾ GIỚI MẠNG

Với sự phát triển vượt bậc của Internet và tính linh hoạt cho phép người dùng tương tác với nhau qua nhiều kênh trên mạng, việc xúc phạm, lăng mạ và thô lỗ với những 'cư dân mạng' khác trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, và những hiện tượng này đang làm cho thế giới mạng ngày nay trở nên hỗn loạn và xấu xa hơn bao giờ hết vì sức hủy diệt của nó.

Thụt vào những câu chuyện thời sự của tác giả, chúng ta có thể đưa ra chỉ trích, truyền đạt về những vấn đề hoặc hành vi sai trái của người khác một cách rõ ràng và công khai. Chỉ cần một cú click chuột, một lượt like, hoặc một comment, chúng ta có thể đẩy đối tượng bị chỉ trích vào góc cạnh và tước đoạt quyền lực cũng như danh dự của họ.

Trong truyện của tác giả, một sự kiện gây sốc nhất mà cộng đồng mạng lan truyền là việc phát tán video nóng của cô bé học sinh 15 tuổi T. mặc dù cô bé đã van xin thảm thiết, kêu gọi mọi người đừng đối xử tàn nhẫn, nhưng tiếc thay cho số phận của cô bé và những hành động tưởng chừng có thể được tha thứ và sửa đổi thì những người dùng mạng kia, những con người đầy giận dữ không hề ngừng lại, họ tàn nhẫn đến mức chửi rủa cô bé:

'Tự làm thì tự chịu, giờ lại đổ lỗi cho ai?', hoặc 'Có ai ép nó phải tự tử đâu?'

Từ đó, chúng ta có thể thấy rõ sức mạnh và sự tàn bạo đáng sợ của dư luận và cái ác ẩn sâu bên trong những con người đó như thế nào.

Cuối cùng, cô bé đó bị phá hủy, bởi vì không thể chịu đựng áp lực từ dư luận và bởi vì những con người đang trừng phạt cô bé đó cho rằng đó là công lý nên cô bé đã tự tử tại nhà.

Việc sử dụng ngôn từ bạo lực để lăng mạ và những hành vi thiếu kiểm soát như thế này đang dần hủy hoại tâm hồn người khác mà không hề thương tiếc. Những bình luận ác ý, hay những lời chỉ trích gay gắt về những ai đã phạm sai lầm đang làm hỏng nhân tính của con người và biến họ thành một 'ác quỷ' không biết điều khi nào.

2/ SỰ TÁI HIỆN CỦA BỌN ĐÁM ĐÔNG - NGUYÊN LÝ TÂM LÝ XÃ HỘI VÀ BẰNG CHỨNG XÃ HỘI

Trong góc nhìn tâm lý học, tình trạng tâm lý đám đông là một hệ thống tâm lý được nhấn mạnh nhiều lần và được minh họa rõ ràng trong việc sử dụng chúng như là lý do cho sự tàn bạo và thiếu đạo đức của chúng ta khi cảm thấy vui vẻ vì nỗi đau của người khác và dùng sự tàn bạo của mình để giải khuây và trừng phạt những người mà chúng ta coi là kẻ thù và 'ác'.

Các làn sóng phản đối và các cuộc bão ghen tức luôn dâng cao như nước triều khi có một sự kiện gây tranh cãi nổi lên trên mạng, những người theo quan điểm cực đoan và những kẻ tấn công mạng thường xuất hiện để lăng mạ, trêu chọc và tấn công đối phương mà không hề thương tiếc. Đó là nhiệm vụ chính của họ, họ tìm kiếm các nạn nhân trên biển mạng để trừng phạt những người mà họ coi là 'kẻ ác'.

Với nguyên lý tâm lý xã hội, việc xác định trách nhiệm của từng cá nhân sẽ trở nên rất khó khăn vì khi đám đông đã hình thành, việc một ai đó phải chịu trách nhiệm cho hành động của mình có xác suất rất thấp, vì không ai muốn phải chịu trách nhiệm trong việc phá hủy một cá nhân.

Tiếp tục với trường hợp của cô bé học sinh 15 tuổi, ai phải chịu trách nhiệm cho cái chết của cô bé? Người like đầu tiên, hay người share sau cùng? Hay là những người lăng mạ và sử dụng ngôn từ xúc phạm cô bé nhất? Trong tình huống này, không ai chịu trách nhiệm cụ thể và từ đó, đám đông dần dần đẩy nạn nhân đến con đường tự tử.

Trong một tập thể đông người, cá nhân có thể trở nên tàn bạo hơn vì họ không còn cảm giác trách nhiệm cá nhân. Thiếu trách nhiệm dẫn đến thiếu cảm giác có lỗi, thiếu cảm giác có lỗi dẫn đến việc không kích hoạt cơ chế tự kiểm soát và ngăn chặn hành vi gây hại.

Trong nhiều trường hợp, những kẻ cực đoan và hung ác nhất sẽ chi phối đám đông, khiến cho những người yếu đuối không dám phản đối và kết quả đám đông trở nên như một cơn bão, cuốn hút nạn nhân vào và nuốt chửng họ.

Vì vậy, nếu đám đông được lãnh đạo bởi những kẻ cực đoan và thù hận, nó sẽ trở nên rất nguy hiểm và có thể giết chết nạn nhân chỉ trong nháy mắt.

3/NGUYÊN NHÂN GÂY RA SỰ THÔ LỖ

Trong các tác phẩm của tác giả, lý do mà chúng ta thường dùng ngôn từ thô lỗ, chỉ trích gay gắt để xúc phạm người khác là do họ ẩn danh và không hiện hữu vật chất trong thực tế.

Do chúng ta không thấy mặt nhau, chúng ta cảm thấy như mình vô hình và có quyền gây hại cho nhau. Chúng ta chỉ coi họ như những bức ảnh đại diện, không hơn không kém, là công cụ để thỏa mãn ý đồ của mình.

Một khía cạnh quan trọng mà chúng ta thường bỏ qua là sau những hình ảnh đại diện đó là con người thật, với những câu chuyện riêng mà chúng ta cần thấu hiểu và phân tích trước khi phê phán người khác.

Một nguyên nhân quan trọng khác là chúng ta đang mất kiểm soát về bản thân, phản ứng bản năng mà không dừng lại để suy nghĩ và hiểu biết người khác.

Khả năng quản lý cảm xúc kém làm cho chúng ta trở nên lạnh nhạt và thờ ơ với câu chuyện cá nhân của người khác. Thay vì dừng lại để tự hỏi liệu mình hiểu đúng hay không, chúng ta tự động đánh giá và phê phán một cách vội vã.

4/ SỰ MẤT NHÂN HÓA ĐANG PHÁ HỦY CUỘC SỐNG CỦA NHIỀU NGƯỜI - ĐỒNG NHÂN

Ít tác phẩm nào chú ý đến vấn đề phi nhân hóa như quyển sách này, tác giả sâu sắc phân tích tác hại của việc sử dụng ngôn từ phi nhân hóa để làm tổn thương đối phương.

Phi nhân hóa là cách chúng ta xem con người là 'động vật' hoặc một điều gì đó dơ bẩn để biện hộ cho sự tàn nhẫn và phục vụ cho mục đích của mình.

Vì họ là người đồng tính (một điều bẩn - stigma), họ không được coi là bình thường, không được xã hội tôn trọng. Họ bị xem là 'giống loài khác', một cá thể không đáng để kính trọng. Vì họ không được tôn trọng, người ta gọi họ bằng những từ xúc phạm như 'đồ khốn, thằng chó' để đối xử tàn nhẫn.

Chúng ta chỉ coi họ là đồ vật để chơi đùa và châm chọc, không muốn hiểu hoàn cảnh của họ nên trở nên tàn nhẫn và căm ghét họ hơn.

Trong nhiều trường hợp, chúng ta sợ rằng nếu hiểu được họ, chúng ta không thể biện minh cho sự căm phẫn của mình nữa. Vậy nên, duy nhất cách là căm ghét họ.

Vậy làm thế nào để giải quyết những vấn đề này?

Không chỉ dừng lại ở việc chỉ trích hiện trạng, tác giả đã rất sâu sắc và tỉ mỉ trong việc đề xuất giải pháp, mang lại cho chúng ta cơ hội thay đổi, xây dựng một không gian trực tuyến văn minh, dân chủ hơn, nơi mà mọi người có thể lắng nghe và thấu hiểu lẫn nhau, nơi có tình yêu và lòng trắc ẩn, nơi có sự tha thứ và ý thức về hành động và lời nói của mỗi cá nhân.

Tác giả đã đề xuất 4 giải pháp chính rất cụ thể và chi tiết nhằm chống lại sự thô lỗ và các hành vi bạo lực trên mạng đang ngày càng trở nên phổ biến.

Khi chúng ta bình tĩnh xuống, dừng lại để quan sát và kiểm soát cảm xúc giận dữ một cách khéo léo, chúng ta sẽ nhận ra rằng mỗi người đều có câu chuyện của riêng họ, họ có quá khứ và nỗi đau cá nhân đã định hình cuộc sống hiện tại của họ. Chúng ta cần có sự thông cảm và hiểu biết đối với hành động của họ. Chúng ta nên chỉ trích hành vi sai, chứ không phải người thực hiện.

Biết kiểm soát cảm xúc giận dữ sẽ giúp chúng ta bình tĩnh hơn và đôi khi còn giúp cuộc sống của người khác tốt hơn. Khi cảm xúc bùng phát, chúng ta cần nhận ra và phân tích nhanh chóng để có thể xử lý chúng một cách hiệu quả.

Khi gặp tin tức xấu hoặc bị chỉ trích, hãy dừng lại và thở sâu trong 10 giây, xem xét xem có hiểu ý của người khác đúng không trước khi phản đối.

Cách tốt nhất để loại bỏ sự căm ghét và thù hận của chúng ta là học cách tha thứ cho người khác. Tha thứ là thay đổi thái độ của chúng ta về người đã làm hại cho chúng ta, và hòa giải là cách để khôi phục mối quan hệ với họ.

Nếu tha thứ là không kỳ vọng người khác phải xin lỗi, thì hòa giải đòi hỏi họ nhận ra sai lầm và xin lỗi. Tha thứ là một hành động một chiều, trong khi hòa giải là sự hợp tác từ cả hai bên.

Tha thứ giúp chúng ta nhìn nhận hành vi của người khác một cách khách quan hơn và nuôi dưỡng tình yêu thương trong lòng.

Họ có thể hành động sai lầm vì hoàn cảnh hoặc quá khứ khó khăn. Thay đổi góc nhìn giúp chúng ta nhân văn hơn trong cách nhìn đối với họ.

Từ 'lòng tử tế' chúng ta thường nghe đến kindness nhưng lớn hơn là civility. Nó liên quan đến citizen (công dân) và civilization (văn minh), không chỉ là lịch sự như việc giúp đỡ một cụ bà qua đường, mà còn là hành vi có trách nhiệm công dân. Nó là khả năng tôn trọng người khác dù có bất đồng quan điểm.

Sự tử tế xuất phát từ việc tôn trọng người khác, lắng nghe và tôn trọng quan điểm của họ, không nhất thiết là chúng ta đúng, họ sai hoặc ngược lại.

Khi có bất đồng quan điểm, chúng ta không cãi vã mà tôn trọng và giải quyết vấn đề theo tinh thần hợp tác. Quan trọng nhất là chúng ta có trách nhiệm tử tế với người khác, dù có yêu thích họ hay không.

Quan trọng nhất là sống tập trung vào hiện tại, sống có ý thức vì nếu sống quá vô thức, chúng ta có thể tổn thương đối phương vô tình trong từng lời nói và hành động.

Sử dụng lòng yêu thương để thấu cảm và hiểu cho người khác. Hãy loại bỏ tư duy toàn trị.

Tư duy toàn trị là một hệ tư duy nguy hiểm vì nó dẫn chúng ta đánh giá người khác dựa trên vẻ bề ngoài mà thiếu sự chín chắn trong suy nghĩ, dẫn đến cách nhìn hạn hẹp về họ. Những suy nghĩ đó có thể ảnh hưởng sâu vào tiềm thức của chúng ta và dẫn đến hành vi gây tổn thương cho người khác.

Chúng ta không thể hiểu rõ về người khác nếu chúng ta chưa hiểu rõ về chính bản thân mình.

Kết luận

Khi đóng lại cuốn sách, chúng ta trở thành phiên bản mới với tư duy và ý thức mới. Cuốn sách như một bài học và một hồi chuông cảnh tỉnh, giúp chúng ta tự nhìn lại bản thân và nhận biết hành vi của mình.

Trong thế giới mạng hỗn loạn, mỗi hành động của chúng ta có thể lan truyền cái thiện hoặc cái ác. Ý thức được điều này giúp chúng ta nhận thức hành vi của mình và không làm cho tình hình trở nên tồi tệ hơn.

Trong một thế giới hỗn độn, đặc biệt là trên mạng, liệu bạn có đủ nhận thức để phân biệt đúng và sai? Câu trả lời nằm trong bạn.

Đánh giá chi tiết bởi: Tuyết Sơn - MytourBook

Ảnh: Tuyết Sơn