[Đánh Giá Sách] “Từ Bi”: Hơn Cả Sự Thông Cảm Và Tình Yêu Thương

Từ bi là gì? “Từ bi” thường được hiểu là việc tha thứ và chấp nhận những khiếm khuyết của người khác. Tuy nhiên, con người thường quá khắt khe và tự cao tự đại; vì vậy họ thường cho rằng mình luôn đúng và tìm kiếm những giá trị “hoàn hảo”. Họ không dễ dàng tha thứ cho những sai lầm của người khác và luôn cố gắng làm thấp hạ người khác để tự cao tự đại hơn. Trong cuốn sách “Từ Bi”, nhà văn Osho sẽ chỉ ra những điều đã làm cho chúng ta hiểu sai về cuộc sống. Tuy rằng cuốn sách không thể khiến mọi người trở nên từ bi ngay lập tức, nhưng chắc chắn sẽ để lại ấn tượng sâu sắc đối với độc giả.

1. Một Số Thông Tin Về Tác Giả Osho:

Osho (1931-1990), tên thật là Rajneesh Chandra Mohan Jain. Trong những năm 70, ông được biết đến với tên Bhagwan Shree Rajneesh. Vào tháng 2 năm 1989, ông tự đặt tên mình là Osho - một từ tiếng Nhật mang ý nghĩa là “đạo sư” của một dòng Thiền. Osho để lại một di sản đáng kể với hàng trăm cuốn sách và vô số bài thuyết giảng. Ông đã gây ra rất nhiều tranh cãi trong cộng đồng triết học phương Đông. Ông có thể coi là một trong những nhân vật gây tranh cãi nhất về mặt đạo lý, nhưng cũng là một trong những người thu hút sự chú ý mạnh mẽ nhất trong lịch sử bài giảng về tôn giáo và triết học.

2. Từ Bi, Năng Lượng, Và Khao Khát:

Trong phần này, tác giả nhắc đến thuật ngữ “giác ngộ” của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni. Khái niệm “giác ngộ” đã tồn tại từ lâu trong giới tu hành. Tuy nhiên, khác biệt với các tu sĩ trước đây, Đức Phật cho rằng chỉ thiền định không đủ để có được “giác ngộ”. Đức Phật cho rằng để đạt được cảnh giới giác ngộ, con người cần phải giàu lòng nhân ái, tử tế và thương người trước cả khi thiền định, và đây chính là lý do:

Đơn giản là trước khi giác ngộ thông qua thiền định, nếu đã có một trái tim nhân từ và giàu lòng từ bi, chắc chắn chúng ta sẽ có thể giúp những người khác cũng đạt được cái đẹp, cái thanh cao và niềm vui thực sự như chúng ta. 

Đức Phật cũng khẳng định, “giác ngộ” không liên quan đến tính ích kỷ. Nếu con người đã giác ngộ mà không giúp đỡ đồng loại cùng giác ngộ thì không khác nào đang xây dựng một bức tường cách ly mình với xã hội. Nhưng số người sẵn lòng chia sẻ và đủ khả năng để chia sẻ chỉ đếm trên đầu ngón tay - tức là hiếm ai có thể trở thành thầy của cả thiên hạ rộng lớn. Hơn nữa, nếu chỉ mình giác ngộ mà không có ai khác, con người sẽ cảm thấy đơn độc và không an tâm. Họ sẽ thấy bản thân có nghĩa vụ phải kéo đồng loại của mình thoát khỏi cõi u ám. 

Nhưng tại sao chúng ta phải quan tâm đến người khác khi bản thân đã đạt được sự giác ngộ? Đức Phật muốn dạy chúng ta không nên ích kỷ mà phải biết giúp đỡ nhau cùng giác ngộ, và đó là một thay đổi to lớn. Nếu con người chỉ biết yêu thương bản thân và tận hưởng cho riêng mình thì việc giác ngộ chẳng khác nào một sự ngăn cản không cho họ tiếp tục niềm vui đó. Chính vì vậy, trong số hàng trăm người giác ngộ, chỉ có một vài người trở thành bậc thầy. 

[...] Nói cách khác, bạn sẽ luôn sống trong niềm vui mãnh liệt vì được chứng kiến nhiều người xung quanh cũng trở nên mãnh liệt nhờ giác ngộ. Bạn sẽ không còn là một cái cây nở hoa cô đơn giữa rừng mà xung quanh bạn sẽ là cả một khu rừng rực rỡ hoa nở. Sự giác ngộ của bạn sẽ giúp tạo ra một cuộc cách mạng cho thế giới này.

Sự giác ngộ phải tự người thực hiện thừa nhận, vì chỉ có họ mới hiểu rõ về quá trình giác ngộ của bản thân mình. Họ đã làm gì, họ đã giúp đỡ ai, họ đã bao dung đủ chưa,... chỉ chính chủ nhân của lời nói này mới hiểu được. Tuy nhiên, hiếm khi có ai dám khẳng định mình đã giác ngộ, đặc biệt là những học giả. Điều đó không phải vì họ thiếu năng lực mà là vì họ quá cẩn trọng với từ ngữ của mình.  

Tuy nhiên, hai từ “giác ngộ” đó phải được phát từ chính những người đã trải qua giác ngộ, vì chỉ có họ mới làm cho từ đó trở nên đáng tin cậy vì đã làm chứng cho nó. Khi những người này phát từ, chính sự sống của hai từ đó đã truyền đến tận trái tim của người nghe. Nhưng nếu hai từ đó được một học giả phát ra, thì lại là một vấn đề khác, vì người đó không chắc chắn về những gì mình nói hay viết. Nói cách khác, chính họ cũng còn nghi ngờ về hai từ này giống như bạn.  

Tác giả đã so sánh lòng từ bi như một bông hoa trong mỗi tâm hồn. Mỗi người trên thế giới đều mang một hạt giống từ bi sâu sắc trong tâm hồn. Bạn không thể kiểm soát việc nở rộ của bông hoa đó, vì nó chỉ nở khi lòng từ bi bất ngờ hiện hữu. Thiền định là điều kiện cần để lòng từ bi hiện hữu. Thiền định là quá trình dài trước khi bạn trải qua giác ngộ, là quá trình biến “đam mê” thành “từ bi”:

Nếu thiếu thiền định, năng lượng bên trong bạn chỉ tồn tại dưới hình thức đam mê; nhưng nếu có thiền định, nó sẽ chuyển hóa thành lòng từ bi. Đam mê và từ bi không phải là hai loại năng lượng khác nhau mà thực chất chúng là một, chỉ là một dạng năng lượng mà thôi. Thiền định đã giúp chuyển đổi năng lượng này từ đam mê thành lòng từ bi. Nếu đam mê chạy theo hướng lùi, thì từ bi lại tiến lên phía trước; nếu động cơ chính của đam mê là khao khát, thì nền tảng của từ bi lại là sự buông bỏ; và nếu đam mê là vì bạn muốn trốn tránh khổ đau trong cuộc sống thì từ bi lại mang lại hạnh phúc đến mức bạn muốn chia sẻ điều đó với mọi người. Lúc đó, bạn sẽ cảm thấy như một bông hoa đã rộ và hoàn thiện sứ mệnh nên không cần tìm kiếm gì thêm hay đi xa hơn.   

Có một điều cần nói rõ về từ bi: Không thể đạt được nó qua việc rèn luyện. Cách duy nhất để có được nó là thiền định. Phải thiền định đúng cách thì mới có thể đạt được lòng từ bi. Và sự tập trung cao độ không mang lại sự giác ngộ về lòng từ bi. 

Nhiều người mắc phải sai lầm khi cho rằng mọi hình thức thiền đều là đúng, nhưng thực tế không phải vậy, có thể cách bạn thiền đang làm là sai. Ví dụ, những cách thiền chỉ giúp bạn tập trung sâu là sai vì nó sẽ không dẫn đến lòng từ bi. Những cách thiền đó chỉ khiến bạn càng kín đáo hơn là mở lòng ra. Nếu bạn hạn chế phạm vi tập trung và chỉ biết về một điều gì đó, quên đi mọi thứ khác tồn tại xung quanh thì bạn sẽ trở nên càng căng thẳng hơn. Quả thật như vậy, ngụ ý của từ “tập trung” đã ẩn chứa sự căng thẳng. 

Tác giả cho rằng nếu loại bỏ mọi lo lắng khỏi tâm trí và chỉ tập trung vào một điều duy nhất thì con người sẽ bỏ lỡ những điều thú vị mà cuộc sống mang lại. Osho có quan điểm tương tự với Đức Phật. Đấng Giác ngộ không bao giờ muốn loại bỏ mọi ý nghĩ ra khỏi tâm trí của mình để chỉ tập trung vào một thứ. 

Ngài không cố gắng thu hẹp nhận thức mà ngược lại, luôn nỗ lực phá vỡ mọi rào cản để có thể tỉnh thức và nhận biết mọi việc đang diễn ra. Xung quanh chúng ta luôn tồn tại vô vàn âm thanh, nhịp sống đang diễn ra. Chẳng hạn khi tôi chia sẻ điều này với bạn, ngoài kia có bao nhiêu âm thanh – tiếng chim hót, tiếng gió, tiếng xe chạy… Bạn nghe tôi nói, tôi nói với bạn và cùng lúc có hàng triệu điều khác đang diễn ra. Thế giới xung quanh ta thật phong phú và sống động. 

Vậy thiền định đúng là như thế nào? Osho viết rằng bước đầu tiên của thiền định là thư giãn – không phải là tập trung. Thư giãn là lúc cơ thể bạn loại bỏ mọi lo lắng và phiền muộn để quay trở về với bản thân...

Càng thư giãn, bạn cảm thấy tâm hồn mình mở rộng và mạnh mẽ hơn. Bạn trở nên linh hoạt và đột nhiên nhận ra sự tồn tại của chính mình. Thư giãn có nghĩa là để bản thân bạn ở trong trạng thái không làm gì cả, vì nếu tập trung vào điều gì đó, bạn sẽ tiếp tục căng thẳng. [...] Bạn chỉ đơn giản ngồi và thưởng thức cảm giác thư giãn, mắt nhắm lại và lắng nghe mọi thứ xung quanh. Đừng nghĩ rằng mọi âm thanh sẽ làm ảnh hưởng đến thiền định của bạn, vì như vậy là phủ nhận Tạo hóa.   

[...] Hãy chấp nhận, bởi khi bạn từ chối bất cứ điều gì, bạn đang tạo ra căng thẳng cho bản thân. Mọi sự từ chối đều gây ra căng thẳng. Hãy học cách chấp nhận. Chấp nhận là cách để bạn được thư giãn. Hãy chấp nhận tất cả mọi thứ xung quanh bạn và để chúng trở thành một tổng thể thống nhất.

3. Từ bi là một trải nghiệm:

Từ những dòng đầu tiên, Osho đã khẳng định: Lòng tốt và từ bi là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau. Lòng tốt bắt nguồn từ cá nhân và củng cố cho cá nhân. Theo Osho, lòng tốt đôi khi chỉ là bề ngoài, không luôn thể hiện sự tôn trọng với đối phương:

Khi bạn đối xử tốt với ai đó, bạn cảm thấy mình là người tốt, là người đáng khen ngợi. Dưới vẻ bề ngoài đó là sự sỉ nhục bạn dành cho đối phương và bạn cảm thấy vui vẻ với điều đó. Chính vì thế, người ta thường không biết ơn người đã giúp đỡ họ, bởi vẫn còn một chút ghen tỵ, giận dữ và oán trách ở người được giúp. 

Đó là sự khác biệt giữa lòng tốt và từ bi. Từ bi bắt nguồn từ tâm hồn, không chỉ là một vẻ bề ngoài như lòng tốt. Một người từ bi là người sẵn lòng cho đi mà không đòi hỏi nhận lại, bởi lòng từ bi là một kho báu không bao giờ cạn kiệt đối với họ. Trái với những người thường đối xử tử tế với hy vọng được “đền đáp”, những người từ bi không quan tâm đến điều đó. Với họ, làm việc thiện là một niềm vui mang lại sự thư giãn - không phải là một cuộc trao đổi hay thương lượng.

Trong khi đó, từ bi là phi động lực. Bạn cho đi chỉ vì bạn muốn, không phải vì người khác cần. Bạn không suy tính, không tính toán khi cho đi. Bạn cho đi vì cuộc sống của bạn đang tràn ngập điều đó. Từ bi tự nhiên và ngẫu nhiên như hơi thở, trong khi lòng tốt là một thái độ được lập trình, mang tính ngụy trang và tính toán.

Hẳn bạn đã nghe câu “Những gì bạn không muốn, đừng làm với người khác.” Thực ra, câu này chỉ cho thấy bạn làm việc tốt vì bạn muốn người khác đối xử tốt với bạn. Đó là hành động ích kỷ, xuất phát từ cá nhân và thực chất chỉ là nghĩ cho bản thân. Bạn không phục vụ người khác, bạn cũng không yêu thương ai cả, mọi thứ chỉ để thu hút điều tốt đẹp cho bản thân.

Trong phần hai của chương “Từ bi là một trải nghiệm”, Osho kể hai câu chuyện về hai nhà sư lỗi lạc: Bankei (thế kỷ 17) và Đức Phật Thích Ca Mâu Ni (thế kỷ 6 trước Công nguyên). Câu chuyện đầu tiên là về Bankei. Vào một đêm, thiền sư Bankei gọi tất cả mọi người, bao gồm kẻ ăn cắp đến và giải thích:

Các huynh đệ thông thái, các huynh đệ biết đâu là đúng đâu là sai. Họ có thể tìm nơi khác để tu tập nếu muốn, trong khi kẻ này thậm chí chưa biết điều gì là đúng và sai. Nếu tôi không dạy anh ta, thì ai sẽ? Nếu mọi người đi hết, tôi vẫn giữ lại anh ta.

Thiền sư Bankei có vẻ như đọc được tâm trí của những người đứng trước mặt ông. Thay vì có lòng từ bi, họ - từ giàu đến nghèo - đều có tinh thần chiếm đoạt. Tuy nhiên, kẻ ăn cắp khác biệt với các đệ tử khác của Bankei, vì anh ta chỉ là một kẻ đáng thương không có lối thoát. Sau khi nghe thiền sư nói, anh ta đã hối hận và không bao giờ ăn cắp nữa. Trong khi đó, những đệ tử khác dùng cớ để đe dọa thiền sư - hành vi này không phản ánh lòng từ bi của người theo Phật. Họ không đến để thiền, mà dường như đến với mong muốn được Phật bảo vệ cho việc kiếm tiền. Nếu họ đến để thiền, họ sẽ cố gắng ngăn chặn kẻ khác thay vì đe dọa và trấn áp anh ta. Hơn nữa, Bankei hiểu một điều mà đệ tử của ông không hiểu: Tất cả mọi người trên thế giới đều là kẻ cắp và đều ham muốn chiếm hữu, vấn đề chỉ ở chỗ sự hợp pháp.

Bí mật của cuộc sống nằm ở việc không bao giờ tự cho rằng mình đúng, cũng đừng giả vờ là mình đúng. Đừng bao giờ rơi vào bẫy suy nghĩ đó. Đồng thời, cũng đừng bao giờ coi ai đó là sai. Vì đúng và sai luôn song hành, và khi bạn cho rằng mình đúng, bạn cũng đang tuyên bố ai đó là sai. Đừng bao giờ phán xét người khác và cũng đừng tự mãn vì nếu không, bạn sẽ bị lạc lối. Hãy chấp nhận mọi người như họ là. Cuối cùng, bạn là ai mà có quyền quyết định ai sai ai đúng? Nếu họ sai, họ sẽ phải chịu trách nhiệm, nhưng nếu họ đúng, bạn sẽ được phúc lành. Còn bạn, bạn không phải là ai nên đừng kết án người khác. 

4. Thực hành lòng từ bi:

Một trong những yếu tố hình thành lòng từ bi là tình yêu thương, và điều gây trở ngại cho lòng từ bi là ích kỷ. Vậy làm sao để vượt qua tâm ích kỷ? Theo tác giả Osho, ích kỷ bắt nguồn từ việc con người chưa biết yêu thương chính bản thân mình. Từ khi còn nhỏ, chúng ta luôn được dạy rằng phải giúp đỡ mọi người mà không đòi hỏi đền đáp. Điều này dần tạo ra sự giả tạo trong cách chúng ta đối xử với nhau - ta cư xử tử tế với nhau một cách cưỡng bức, nhưng trong lòng lại trống rỗng, không có cảm xúc hay lòng từ bi. Nói cách khác, lòng từ bi phải đến từ sâu thẳm trong tâm hồn của bạn. 

Để có được lòng từ bi chân thành, con người cần học cách yêu thương chính mình. Một người không tự yêu thương mình thì khó lòng chia sẻ với người khác:  

Điều quan trọng là bạn phải biết yêu thương chính mình, khi đó tình yêu đó sẽ tự nảy trào đến mọi người xung quanh. Tôi không phản đối việc chia sẻ, nhưng tôi tuyệt đối không ủng hộ lòng từ bi giả tạo. Tôi ủng hộ tinh thần chia sẻ, nhưng trước hết bạn phải có điều gì đó để chia sẻ với người khác. Khi đó, bạn sẽ không cảm thấy bị ép buộc phải chia sẻ mà thay vào đó, bạn sẽ biết ơn họ vì đã không từ chối những gì bạn mang đến. 

Trước khi suy nghĩ về việc chia sẻ với người khác, ta cần đảm bảo rằng tâm hồn của mình đã được lấp đầy. Chỉ khi đó, khi chia sẻ, ta sẽ không còn do dự hay tính toán, vì ta không còn lo ngại về việc mất mát sau khi đã chia sẻ.

Chúng ta không nên ép buộc nhau phải chia sẻ. Nếu bạn đang trải qua khó khăn, làm sao bạn có thể chia sẻ? Nếu bạn tự mù lòa, làm sao bạn có thể dẫn dắt người khác? Do đó, tôi nghĩ chúng ta cần phải sống ích kỷ trước để có thể trở thành những con người giàu có, hạnh phúc, từ đó mới có thứ để chia sẻ tích cực với mọi người.

Đừng bao giờ bảo rằng “Con phải yêu thương mẹ vì mẹ là mẹ của con. Con phải yêu thương mẹ.” Đừng biến tình yêu thành một thứ mệnh lệnh buộc người khác phải thi hành, bằng không con bạn sẽ mãi mãi không biết thế nào là tình yêu đích thực. Hãy yêu thương con trẻ, rồi một ngày chính tình yêu đó sẽ khiến một tình yêu khác nảy mầm. Giữa bạn và con trẻ khi đó sẽ phát sinh một tình cảm yêu thương đồng điệu sâu sắc. Và quan trọng là giai điệu hòa hợp đó tự nảy sinh mà không cần bạn phải có bất kỳ sự cố gắng nào cả. Tất cả những gì bạn làm là thư giãn trong tình yêu thương của mình dành cho con cái và đón nhận lại tình yêu thương của chúng.

Tình yêu thương bản thân và những người thân cận là quan trọng nhưng không đủ, vì bạn cũng phải biết yêu thương nhân loại. Nếu bạn yêu mến Thượng đế, Chúa hay Phật mà căm ghét đồng loại của mình thì bạn chỉ đang tự gây ra bất hạnh cho mình.

Dù bạn có từ chối Thượng đế dưới nhiều hình thức khác nhau, nhưng đừng bao giờ từ chối nhân loại, vì nếu vậy, mối liên kết giữa bạn và Sáng Tạo Thiêng Liêng, giữa bạn và tình yêu thực sự, sẽ bị đứt gãy. Dù bạn từ chối các đền đài, nhưng đừng bao giờ từ chối tình yêu, bởi đó chính là ngôi đền thực sự. Tất cả các đền đài khác chỉ là những hình ảnh giả tạo, vì chỉ có một ngôi đền thật sự, đó chính là tình yêu. Chỉ cần không từ chối tình yêu, bạn sẽ tìm thấy sự thánh thiện trong cuộc sống này.

Tình yêu có thể chữa lành mọi vết thương.

Chúng ta thường được dạy rằng phải trở thành một hình mẫu lý tưởng, nhưng điều này là hoàn toàn phi thực tế. Theo đuổi một hình mẫu lý tưởng là một căn bệnh phù phiếm của loài người.

Theo tác giả Osho, sự cầu toàn là một căn bệnh nguy hiểm trong xã hội. Mọi người thường bị ép buộc phải theo đuổi những kỳ vọng không thể hiện thực. Điều này tạo ra áp lực lớn, khiến họ dễ mất đi bản thân để trở thành một hình mẫu không phải là họ. Thay vì hài lòng với những kỳ vọng trong tương lai, việc sống trong hiện tại mới quan trọng. Trân trọng những gì mình đã làm trong cuộc sống hiện tại có nghĩa là hiểu và quý trọng bản thân.

Bạn chỉ là một con người bình thường, sống trong một thời đại và không gian nhất định với những giới hạn cụ thể. Hãy học cách chấp nhận những giới hạn đó. Những người cầu toàn luôn sống trong sự lo lắng, luôn cảm thấy không hài lòng với cuộc sống vì họ luôn nghĩ rằng mọi thứ họ làm chưa đủ tốt. Bạn cần hiểu rằng không có gì là hoàn hảo hay tuyệt đối, và mọi thứ đều như vậy.

Cuộc sống hạnh phúc là cuộc sống trọn vẹn, không phải là cuộc sống áp lực. Thay vì tạo thêm áp lực, hãy bình tĩnh để giải quyết vấn đề. Nếu vấn đề không đe dọa đến tính mạng, thì càng dễ xử lý. Mỗi người có một cuộc đời riêng, không ai có thể quyết định thay bạn. Vì vậy, dù bạn không phải là vĩ nhân như Đức Phật hay Chúa Jesus, bạn vẫn có thể có một cuộc sống trọn vẹn.

Hãy sống cuộc đời của bạn một cách trọn vẹn. Dù ở bất cứ đâu và làm gì đi chăng nữa, hãy làm mọi thứ trọn vẹn. Hãy làm với tâm huyết, như khi bạn thiền. Đừng lo lắng về sự hoàn hảo, vì nó không tồn tại. Chỉ cần bạn làm điều đó trọn vẹn là đủ. Khi đó, bạn sẽ cảm nhận được niềm vui, hài lòng và sự nạp năng lượng mới.

Để loại bỏ tính cầu toàn, con người cần lòng từ bi. Từ bi là yêu thương và chấp nhận khuyết điểm của người khác. Từ bi là cho đi mà không đòi hỏi được nhận lại. Trong tình yêu, có lúc có sự đòi hỏi, nhưng từ bi là khác. Một người từ bi biết ơn khi đối phương chấp nhận món quà của mình mà không từ chối.

Tương tự như hoa nở thơm, bạn cũng nên tỏa hương. Đó là điều tự nhiên, không có tính đổi đá hay trao đổi. Khi nở rộ, hoa tỏa hương tự nhiên và điều đó cũng vậy. Trong cuộc sống, điều đau lòng nhất là không thể chia sẻ, không thể thể hiện bản thân. Người đáng thương nhất là người không có gì để chia sẻ hoặc có thứ để chia sẻ nhưng không biết cách thực hiện.

Thiền là tôn giáo duy nhất giúp con người loại bỏ mọi thành kiến, vì nó không cầu toàn. Thiền cho rằng mọi vật vận hành theo cách của chúng, do đó, đường biên giữa tốt và xấu rất mảnh. Thiền loại bỏ tất cả, không bắt buộc, không ép người khác phải làm điều này điều kia. Càng cầu toàn, tâm trí càng dễ rơi vào hỗn loạn. Càng cầu toàn, con người càng dễ rơi vào tội lỗi. Thế giới là phức tạp như vậy, có xấu có tốt, và con người phải chấp nhận nó vì đó là lẽ tự nhiên.

Hãy luôn hiểu và thức tỉnh để nhìn vạn vật theo bản chất của chúng. Tại sao không chấp nhận thế giới xung quanh? Dù bạn không chấp nhận, thế giới vẫn không thay đổi. Nhiều điều chúng ta đã phản đối hàng ngàn năm vẫn tồn tại. Ví dụ, xã hội vẫn còn trộm cắp, sát nhân,... Mọi thứ vẫn không đổi, thậm chí càng trở nên phức tạp hơn. Hệ thống nhà tù không có ích lợi, thậm chí còn có hại khi trở thành trường học cho phạm tội.

Lời kết.

Đánh giá chi tiết bởi Thanh An Nguyễn - MytourBook.

Hình ảnh: Chu Thị Phương - MytourBook.