[Đánh giá Sách] “Tuyết Giữa Mùa Hè”: Một Làn Gió Dịu Dàng

Một cuốn sách được tổng hợp từ những bức thư của một thiền sư người Myanmar, Sayadaw U Jotika, trong tác phẩm mang tên Tuyết giữa mùa hè do Sư Tâm Pháp dịch. Một thiền sinh, dù kiến thức về thiền còn hạn chế, đã quyết định viết đánh giá về cuốn sách này. Nếu bạn dành thời gian để đọc từ đầu đến cuối, bạn sẽ thấy không phí thời gian một chút nào.

Thiền Là Gì?

Không mong rằng qua bài đánh giá này, hoặc qua những tác phẩm kinh điển như Thiền luận của Suzuki, Thiền đạo của Alan Watts, hoặc thậm chí là qua ngôn ngữ thông thường, bạn và tôi có thể hiểu rõ hơn về thiền. Tôi không cố gắng làm phức tạp vấn đề, chỉ đơn giản chia sẻ và mở đầu cho bạn có những trải nghiệm đầu tiên về thiền. Ấn tượng ban đầu rất quan trọng.

Hãy Nhớ Lại

Thiền không bị gò bó trong hình thức. Không nhất thiết phải ngồi thiền ở nơi sơn cùng thủy với ánh mắt tĩnh lặng, cũng không nhất thiết phải ngồi tĩnh nguyện trước tượng lớn trong ánh sáng vàng rực. Thực tế, hình thức bên ngoài không liên quan gì đến thiền. Và thiền không phải là việc cố gắng làm ra nó (việc tôi đang sử dụng từ ngữ để giải thích thiền cũng là một vấn đề phức tạp, như bạn có thể thấy: lảng nhảng, mơ hồ và khó hiểu). Biểu đạt tri thức chính xác thông qua ngôn từ không dễ dàng, đó là lý do tại sao có những nơi người ta đặt ra quy tắc về sự im lặng. Sự im lặng không đánh giá đúng sai, không làm con người lạc lối hoặc chịu đựng nỗi đau khi chúng ta bị mê hoặc bởi hai khái niệm mà chính chúng ta tạo ra.

Nếu Thái Cực là vòng tròn, thì Thiền là một đường thẳng; nếu Tâm lý học là kịch bản, thì Thiền là đạo diễn; nếu Sách là tri thức, thì Thiền là trí tuệ.

Nếu chúng ta là Người, thì Thiền là...

Hãy tự chọn từ bạn thích nhất để điền vào chỗ trống ở trên. Thiền chính là như vậy.

Hãy nhớ, ấn tượng ban đầu luôn rất quan trọng.

Tâm, Chánh niệm và Thiền

Điều quan trọng nhất cần biết là tâm của chính mình

Ngắn gọn như vậy vì không cần thiết phải dài dòng hơn. Cả tâm, cả chánh niệm, cả thiền gộp lại cùng chỉ để làm sáng tỏ duy nhất ngọn đèn leo lét trong ta. Ngọn đèn soi tỏ để biết đâu là ta và ta sinh ra để làm gì và điều ta đang làm ngay lúc này có hướng đến mục đích ấy hay không. Tâm không đứng yên bao giờ, tâm luôn vận động và biến đổi. Mọi nỗi buồn chán, hưng phấn, phẫn nộ, yêu đương thường túc trực để níu kéo tâm. Để tâm ta hỗn loạn chẳng được ngơi nghỉ. Rồi chúng ta nghĩ ra phiền não. Cần phải có cái tên cho mớ hỗn độn chúng ta tự tạo ra trong tâm mình. Nó được gọi là phiền não, một cái tên thật ý nhị. Và rồi chúng ta lại tìm cách phá bỏ phiền não, thứ vốn là lá cành trong khi tâm gốc rễ thì bị bỏ quên.

Hiểu biết đến với những người không vội vã – tìm kiếm sự hiểu biết.

Hiểu biết giống như trồng cây ăn quả; cần phải có thời gian để quả chín.

Hãy lắng nghe tâm của bạn trong từng lời nói, từng hành động, ý nghĩ trong mỗi khoảnh khắc.

Độc cư

Không khó để tìm ra những người độc cư lúc này. Chúng ta thấy họ rất rõ, còn họ thì không, bởi họ còn những cá thể khác xung quanh, đơn giản chỉ tồn tại cùng nhau mà chưa từng thấu hiểu lẫn nhau. Nhưng thôi, có ai đó cũng tốt rồi. Không phải ai cũng có đủ can đảm để nhìn vào sự thật. Tuy nhiên, sống một mình thật ra cũng không đến nỗi tệ. Ít nhất là ta biết được chắc chắn cảm giác một mình thật sự là thế nào. Bớt đi vài ba cuộc nói chuyện vòng vo, tránh được vài cuộc cãi vã, không thuyết phục ai phải nghe theo mình và chẳng cần đòi hỏi quyền được nói chuyện đúng sai nữa, cái “tôi” cũng chán mà bỏ đi.

Lợi ích ở chỗ đó, khi bạn độc cư, cái “tôi” bị thừa. Nó loay hoay vì trống trải, không được nâng niu, ôm ấp. Nó ghét việc thiếu đi những tình huống tan vỡ mà nó thường được tôn lên hàng đầu, ghét việc phải thừa nhận giá trị thật của nó phụ thuộc vào người khác. Kết cục là cái “tôi” bỏ bạn. Bạn thì trở nên nhẹ gánh.

Nếu còn mang tất cả phiền não theo mình, dù đến nơi nào chăng nữa, bạn vẫn không bao giờ hạnh phúc.

Cuộc đời, sự sống và cái chết

Nếu có chút ý nghĩa nào cho cuộc đời, thì nhất định cũng phải có một ý nghĩa cho đau khổ. Nếu không có đau khổ và cái chết, cuộc đời sẽ không thể vẹn tròn.

Tự nhiên tạo ra con người, đôi lúc con người lại tự hào vì đã chinh phục lại được tự nhiên. Cải tạo mọi thứ theo ý muốn của mình là khát vọng bi thảm song hành với con người. Để nhận ra đề thi ấy, chúng ta có thời gian làm bài hữu hạn mang tên: cuộc đời. Sự sống không kéo dài trường cửu với con người bởi họ luôn lăng xăng tìm cách cải tạo mọi thứ họ gặp và bỏ mặc cho bản thân ngày càng xuống cấp. Rồi hồi chuông báo hiệu kết thúc vang lên, có người dừng lại câu chuyện của đời mình với niềm hạnh phúc hân hoan, có người lại ngập tràn đau khổ và hối tiếc. Ai đó từng nói cái chết rất công bằng, điều đó không sai. Cái chết giúp con người ta lựa chọn khi đang sống. Vì cuộc sống này rất ngắn, hãy làm điều mà bạn cảm thấy cần phải làm. Đừng tránh đau khổ nếu điều đó là cần thiết. Đau khổ khiến bạn bao dung và biết tự suy xét về bản thân hơn. Hãy học hỏi từ đau khổ thay vì giày vò chính mình trong đau khổ, thật vô nghĩa khi làm thế.

Chúng ta là sự kết hợp giữa điều tươi sáng nhất và tăm tối nhất, cho nên cuộc sống của chúng ta có cả niềm vui cùng nỗi buồn, cả sự sống và cái chết. Cuối cùng, nếu ta đã sống cùng niềm vui thì cùng đừng buồn vì cái chết.

Sống với lòng tự trọng ngày càng tăng trưởng là cách sống tốt đẹp nhất. Ý nghĩa của cuộc sống là vô điều kiện.

Học tập và giáo dục

Trưởng thành không chỉ là quá trình tự nhiên của sự lớn lên mà còn là kết quả của việc con người rèn luyện bản thân. Lớn lên không đồng nghĩa với trưởng thành, cũng như việc học tập không đồng nghĩa với việc sẽ áp dụng kiến thức một cách hiệu quả. Phần lớn mọi người học kiến thức vì sự tiện lợi, chỉ cần thuộc lòng và nhắc lại để chứng tỏ sự hiểu biết. Từ cách đánh giá dễ dãi đó, việc dạy dỗ cũng trở nên hình thức, tượng trưng. Kết quả của việc giáo dục như vậy là đầu óc mất khả năng tư duy và trái tim mất khả năng cảm nhận. Mọi thứ được mô hình hóa từ bên ngoài và những thứ bên ngoài trở thành bằng chứng cho giá trị của những thứ bên trong, dù rõ ràng “Danh là khách của Thực”. Việc dạy dỗ không nên chỉ cốt yếu hướng con người đến cách để đạt được mục đích mà nên giúp họ xác định mục đích đúng đắn và đi theo đó đến cùng.

Hãy quan sát một chàng trai trẻ bàn về sự nghiệp, một người đàn ông trung niên bàn về sự nghiệp và một ông lão bàn về sự nghiệp. Cách họ nói về những điều họ đã làm và những gì họ chưa làm thể hiện liệu họ đã nhận được sự giáo dục đích thực hay không. Vì mong muốn sở hữu, phần lớn mọi người đều loay hoay chứng minh sự học của mình mà không quan tâm đến việc tư duy có tiến bộ hay tấm lòng có khoan dung hơn không. Lại một lần nữa, nếu không can đảm, ta không thể đối mặt với sự thật.

Việc học hỏi luôn đầy đau đớn, và nhận biết cái đúng cũng không kém phần đau đớn, nhưng chỉ qua đó, chúng ta mới thực sự trưởng thành.

Tình bạn, mối quan hệ và lòng từ bi

Mối quan hệ và sự phát triển tâm lý

Độc cư không đồng nghĩa với việc hoàn toàn cắt bỏ mọi mối quan hệ, mà chỉ đơn giản là giữ lại những mối quan hệ cần thiết. 'Cần thiết' ở đây không phải là về tiền tài, danh vọng hoặc bất kỳ giá trị vật chất nào khác, mà là sự tồn tại của mối quan hệ dựa trên tình cảm và sự tôn trọng từ hai bên. Mối quan hệ lý tưởng như vậy không phổ biến, và chúng ta cần phải cố gắng để nuôi dưỡng những mối quan hệ có ý nghĩa đó. Bởi không có mối quan hệ nào có thể bền vững nếu chỉ dựa vào lợi ích, mặc dù lợi ích có thể làm cho mối quan hệ phát triển nhanh chóng. Đừng quên rằng tâm lý của bạn là một ngôi nhà bí ẩn, nơi chứa đựng những cảm xúc sâu kín. Nếu những cảm xúc đắng cay bị kìm nén, đó có thể là một hiểm họa đáng sợ. Nếu mối quan hệ đổ vỡ, mọi lợi ích bạn nhận được sẽ không bằng sự đau đớn bạn phải chịu.

Cuộc sống không có ý nghĩa nếu các mối quan hệ không thật (giả dối). Mối quan hệ giữa con người là thánh thiêng.

Sự cẩn trọng trong các mối quan hệ là biểu hiện của tình yêu thương với bản thân và những người xung quanh. Đôi khi, để tránh sự khó khăn trong cuộc sống, chúng ta từ bỏ sự chân thành. Mọi thứ có thể thay đổi, nhưng đừng để tình cảm thay đổi, bởi tình cảm làm nên con người thực của bạn. Sống một cách linh hoạt và yêu thương chân thành, giống như cơ thể của chúng ta, thịt mềm nhưng xương vững chắc. Khi yêu thương một cách rộng lượng, ta trở nên từ bi. Từ bi không phân biệt, và đó là một dạng của trí tuệ cao siêu. Dường như người ta thích bỏ qua tính từ bi, mặc dù họ mong muốn một cuộc sống bình yên. Điều này có lẽ hơi ngây thơ, nhưng thường bị lãng quên.

Thay vì nói lời tạm biệt

Cuốn sách này là cuộc sống thực của Thiền sư Sayadaw U Jotika - một con người sáng suốt sẵn lòng từ bỏ danh vọng để sống theo niềm tin và giá trị quan trọng hơn, sống một cuộc đời chân thành với chính mình. Nó sẽ giúp bạn nhìn nhận lại các vấn đề phức tạp từ một góc độ mới, những vấn đề mà thường khiến ta bối rối. Tuy nhiên, một bản đồ không đủ để hiểu hết về một vùng đất. Hãy tự mình khám phá và bước đi trên con đường của bạn.

Bài đánh giá chi tiết từ Nguyễn Phú Hoàng Nam - MytourBook