Nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám và những người nông dân bị đặt vào hoàn cảnh khó khăn đã trở thành chủ đề của nhiều tác phẩm văn học. Nam Cao, một nhà văn nổi tiếng đã thành công với đề tài này. Trong tác phẩm ngắn 'Lão Hạc', ông đã miêu tả một cách sâu sắc nỗi khốn khổ của người nông dân trước cách mạng. Nhân vật Lão Hạc là biểu tượng của điều này.
Mặc dù có vẻ ngoài lụng lẳng và cô đơn, thực sự Lão Hạc là một con người rất cao đẹp. Ông là một người nhân từ, thậm chí còn thân thiện với con chó của mình. Khi con chó mất, 'cậu Vàng' đã giúp ông cảm thấy ít cô đơn hơn. Niềm vui và nỗi buồn của 'cậu Vàng' trở thành niềm vui và nỗi buồn của ông. Vợ mất sớm, ông dành toàn bộ tình thương để nuôi con lớn. Ông yêu con, và vì con mà ông chăm sóc khu vườn của mình. Ông sẵn lòng đối mặt với cái chết, vì ông đã sắp xếp mọi thứ cho nó trước đó. Điều này thể hiện một tình yêu thương không đáng giá. Ông là một người tự trọng, ông cẩn thận lên kế hoạch cho sự ra đi của mình, không muốn làm phiền ai.
Nghệ thuật phân tích tính cách nhân vật rất tinh tế. Nam Cao khám phá sâu sắc thế giới tâm lý bên trong của Lão Hạc, chỉ ra những mâu thuẫn, sự đau khổ, hối tiếc... của một người nông dân đơn giản, nhân từ. Phong cách viết linh hoạt, xen kẽ giữa việc kể chuyện một cách sắc sảo, chân thực và màu sắc của tình yêu, đồng thời, thêm vào đó là triết lý về tình người, bản chất con người thông qua suy nghĩ của 'tôi' - nhà văn.
Đối với 'cậu Vàng', Lão Hạc thể hiện sự quan tâm vô cùng chu đáo: ăn uống được chuẩn bị cẩn thận như cho một đứa trẻ giàu có. Lão xem cậu Vàng như một phần của gia đình, một người bạn trung thành giúp lão vượt qua cô đơn. Sự mất mát khi phải tiễn 'cậu Vàng' đi khiến lão đau lòng. Đặc biệt, lão cảm thấy hối tiếc khi phải tách biệt với 'cậu Vàng'.
Nguyên nhân của cái chết của lão Hạc có hai mặt. Lão không kiếm được tiền sau khi bị ốm, cộng thêm tình hình bão lụt. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là lão lo sợ việc tiêu xài tiền của con. Lão chấp nhận tử vong thay vì để con phải trải qua khó khăn. Hành động này thể hiện tình yêu thương và hy sinh của lão. Lão là người 'sống nghèo nhưng lòng hiếu thảo, đạp nát bỏ cả quy tắc' . Khi 'tôi' hiểu rõ lý do lão Hạc chọn cái chết, ông giáo nhấn mạnh rằng: 'Cuộc sống không phải lúc nào cũng đáng tiếc', vì trước mắt 'tôi' là một người đã hy sinh vì một mục đích cao cả.
Tuy nhiên, cuộc sống vẫn còn đau đớn từ một góc nhìn khác. Tại sao những người như lão Hạc phải chết, và chết một cách thương tâm như vậy? Cuộc sống có còn có ý nghĩa đối với những người tốt không? Tâm trạng này của ông giáo là một lời cảnh tỉnh về một xã hội không quan tâm đến con người, vứt bỏ số phận của họ.