Đánh giá về tác phẩm Sóng của Xuân Quỳnh

Yêu cầu

Phản ánh về bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh 

Giải đáp chi tiết

   Bài thơ được viết vào năm 1967. Vào thời điểm này, có thể nói rằng rất ít bài thơ tình yêu như vậy được viết, đặc biệt là do các nhà thơ nữ. Nếu có, phần lớn đều liên quan đến cuộc cách mạng, liên quan đến sứ mệnh cao cả và thiêng liêng của dân tộc. Rất ít các nhà thơ tự bứt mình ra khỏi không khí chung để khám phá những cảm xúc riêng tư, sâu kín trong tâm hồn của họ. Dường như mọi người tránh và cố ý tránh... Nói như vậy để thể hiện rằng Sóng của Xuân Quỳnh là một bài thơ đáng chú ý với nhiều điều cần suy ngẫm.

   Viết về sóng, biển và thuyền để nói lên tình yêu của nam và nữ mà ta đã gặp trong thơ Xuân Diệu, với bài Biển... Ngay cả trong Xuân Quỳnh cũng có Thuyền và Biển... nhưng tìm ra một bài thơ nói về nỗi băn khoăn và đau đớn như Sóng có lẽ vẫn chưa. Đến với Sóng, chúng ta được gặp một Xuân Quỳnh đam mê, mãnh liệt, gặp một con người yêu thương và nồng nhiệt, luôn muốn tìm kiếm điều gì đó rõ ràng, cụ thể. Trong cuộc sống, Xuân Quỳnh thể hiện rõ phong cách này. Đã yêu ai thì yêu hết mình, đã ghét ai thì ghét đến cùng. Chính vì vậy mà trong Xuân Quỳnh vẫn giữ được sự rõ ràng, dứt khoát và tận tuỵ, điều này cũng thể hiện trong Sóng:

Trái tim em nhớ về anh

Mọi lúc mọi nơi!

   Có thể nói rằng sức mạnh của tình yêu, niềm đam mê và cảm xúc mãnh liệt đã mang con người vào một thế giới mộng mơ và thần thoại. Tất cả những lo toan, phiền muộn, những rắc rối trong cuộc sống đều nhường chỗ cho ước mơ, cho khát khao bất tận trong lòng người. Tất cả những gì tồn tại bên ngoài đều bị lãng quên, chỉ để ý đến những ý tưởng. Bằng cách khẳng định tình cảm, nhà thơ thể hiện trạng thái 'trong mơ vẫn tỉnh' để thuyết phục. Tôi vẫn nhớ, có một nhà thơ khi thổ lộ tình cảm với người yêu đã nói:

Anh yêu em chỉ nhớ mình em          

Luôn nhớ em dù đang đứng, ngồi hay bất cứ lúc nào.

   Tâm trạng hỗn loạn, bối rối, như bị nghiền nát, cào xé, như làm đau lòng người. Người đàn ông lo lắng không yên thì ở đây Xuân Quỳnh cũng thức giấc, ngủ không yên. Chẳng khác gì chút nào. Khi yêu nhau, luôn nhớ, luôn mong chờ, luôn đợi chờ, vì vậy không thể tránh khỏi những phút giây lo lắng. Từ thời xa xưa, tục ngữ đã nói:

Nỗi nhớ ai đắm đuối không thôi

Giống như đứng giữa ngọn lửa giống như ngồi giữa đống than.

   Chính vì điều đó mà nhà thơ khởi đầu bài thơ bằng việc miêu tả tâm trạng bất an, trạng thái không ổn định trong tâm hồn của mình:

Dữ dội và êm dịu, ồn ào và yên bình

Sông không hiểu rõ bản thân           

Sóng tìm thấy đâu là biển                    

   Hai trạng thái tâm lý đối lập lại được tập trung trong một ngữ cảnh cụ thể hơn là trong mỗi con người, đồng thời. Dĩ nhiên, khi nói về “dữ dội”, “ồn ào”, “lặng lẽ', chúng ta nghĩ ngay đến sóng, nhưng trong bài thơ này, sóng là em, và em là sóng, hai khái niệm này hoà quện vào nhau, giao hòa với nhau. Đọc hai câu thơ có vẻ như là sự trái ngược đối lập nhưng lại vô cùng có logic và hợp lý. Điều này chắc chắn phải kể đến tài năng biểu hiện tâm trạng của nhà thơ. Đọc cả khổ thơ, ta như được ngâm mình trong đó, nghe thấy tiếng thổn thức của tâm hồn, cả khổ thơ đều là một trạng thái đầy xúc cảm. Nhà thơ không bình thản, không êm đềm, không nhẹ nhàng như sóng vỗ nhẹ trên bờ cát, không ôm ấp, vuốt ve hay nựng nịu mà “dữ dội” và “ồn ào” nhưng lại “dịu dàng”, “lặng lẽ”. Tuy nhiên, nếu như thế, thì không còn lý do gì để sóng “không hiểu nổi”, để sóng phải “tìm ra tận bể”. Hai câu thơ cuối cùng thể hiện khao khát tìm kiếm đến cùng cực. Câu thơ dường như căng ra, nhưng lại bất ngờ giải phóng, như thể làm dịu đi. Trong cuộc sống, có gì đau đớn, khổ sở hơn khi chính mình lại không hiểu rõ mình, không giải thích được mình, mình là ai? Có lẽ sức mạnh lớn như muốn khám phá cái “sâu kín” đó chính là điều mà chúng ta phải tìm kiếm. Ý tưởng này được nhà thơ theo đuổi đến cùng trong bài thơ. Khao khát được chìm vào đại dương cuộc sống, đại dương của tình yêu luôn thúc đẩy, giục giã.

   Từ “không hiểu nổi mình”, nhà thơ liên tục đặt ra những nghi vấn, câu hỏi. Cuối cùng chỉ để tự làm tổn thương mình, bởi vì đôi khi hỏi cũng chỉ là để hỏi. Hỏi để giảm bớt nỗi đau trong lòng:

Sóng xuất phát từ cơn gió     

Cơn gió xuất phát từ đâu       

Em cũng không biết nữa

Khi nào chúng ta yêu nhau ?  

   Luật tự nhiên là sóng và gió, nhưng tình cảm lại đến từ đâu... Đó là một điều rất khó hiểu, vẫn là nỗi lo lắng không dứt trong lòng. Và cái thốt nghiệt, 'không biết nữa'. Sự ngây thơ kết hợp với chút bất lực. Mọi câu hỏi đều mong tìm ra lời giải, nguồn gốc, 'bắt đầu' của mọi điều. Chỉ khi đó lòng người mới cảm thấy an yên.

   Đọc những dòng thơ, ta nghe thấy nỗi lo âu trong lòng nhà thơ, nhịp thơ thay đổi: lúc 3/2, lúc 2/3, linh hoạt nhưng không trôi chảy, không thẳng, mà đầy bứt rứt, nghẹn ngào, tìm kiếm.

   Suốt từ xưa đến nay, nhiều thi sĩ đặt ra câu hỏi về tình yêu. Nhưng tình yêu là một cảm xúc, một điều khó lý giải, không ai biết nó như thế nào, từ đâu... và cả nhiều điều khác nữa, nhưng tất cả đều vô vọng. Ngay cả với Xuân Diệu - một nhà thơ nổi tiếng về tình yêu, một con người luôn khao khát sự kết nối với cuộc sống, luôn yêu, say đắm trong tình yêu, người mà:

 Trong khoảnh khắc cuối cùng của thế giới

Cũng vẫn say đắm đến mê mải.    

người “uống” tình yêu, “cắn” tình yêu đến “đắm chìm” cũng vô vọng:

Để ai định nghĩa được tình yêu  

Có khó gì đâu một buổi chiều    

Nó chiếm trọn tâm hồn bằng nắng ấm

Với những đám mây nhẹ nhàng, làn gió êm đềm. 

   Có người phải thốt lên rằng: “Thật khó tin quá đi thôi!” Nhưng tình yêu là như vậy. Làm sao có thể dự đoán được trong tình yêu. Nó đến bất ngờ, không ai biết khi nào và chôn vùi ta vào lúc nào. Quay lại khổ thơ của Xuân Quỳnh, ta gặp câu thổ lộ:

Chẳng biết điều gì cả

Khi nào ta rơi vào tình yêu?   

   Một câu hỏi mang tính nữ tính, nhẹ nhàng, đầy bối rối và đắm đuối, ngọt ngào. Tuy nói thế nhưng không có nghĩa là khổ thơ chỉ là cảm xúc đơn giản, con người chỉ là yêu say đắm. Bên cạnh tình yêu, bên sự nồng nàn còn là sự suy tư, tìm kiếm một câu trả lời dù chỉ là một phần... nhưng... cuối cùng câu hỏi vẫn còn đó, nhà thơ vô vọng... làm sao có thể trả lời... Một ánh mắt lơ đãng, một lời nói vô tình đôi khi cũng đủ làm cho người ta... đắm đuối, huống chi lại có một khoảng thời gian dài nỗi khao khát tình yêu cứ dâng trào, cứ lay động trong lòng trẻ.

   Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh không đơn giản. Yêu thương nồng nàn, sóng mê say nhưng không hề phù phiếm:

Trước hàng ngàn sóng biển

Em suy tưởng về anh, em       

Em suy tưởng về biển rộng       

Sóng vẫn từ đâu mà về.     

   Điều mà từ “em suy tưởng” nhắc nhở làm rõ thêm suy nghĩ trong tâm trí người. “Em suy tưởng” ám chỉ rằng em đã thức trắng đêm, đã lo âu, đã đặt ra nhiều câu hỏi... không chỉ là việc si mê và yêu thương mù quáng. Xưa kia, những người “chỉ biết yêu thôi, chẳng biết gì” thường bị tình yêu làm mù mờ, quên mất tất cả. Họ chỉ chăm chú vào thế giới mơ hồ, ước mơ, chỉ biết thưởng thức mà không suy ngẫm.

   Tình yêu thường đi đôi với nỗi nhớ, mong chờ, và trong thơ của Xuân Quỳnh, điều đó được thể hiện rất rõ ràng. Tình yêu nồng nàn thì nỗi nhớ càng sâu sắc. Nỗi nhớ như là từng tầng sóng dồn dập:

Con sóng dưới lòng biển sâu      

Con sóng trên mặt biển     

Ôi con sóng nhớ bờ xa           

Không thể chợp mắt đêm ngày

   Đọc khổ thơ, tìm ra vị trí của con sóng, cũng như cảm nhận được nỗi nhớ trong lòng người. Con sóng nhớ bờ thao thức “không thể chợp mắt đêm ngày”, như nhà thơ muốn nói về sự toàn diện. Dù ở dưới đáy sông hay trên bề mặt sóng, vẫn chỉ nhớ về bờ, thương bờ. Nỗi nhớ dường như đạt đến đỉnh điểm. Tình yêu đem lại trăn trở. Thậm chí, trong ca dao cũng có câu “đèn nhớ ai mà không tắt”.

   Nỗi nhớ của con sóng chính là nỗi nhớ của con người, lan tỏa từng lớp, từng tầng, thúc đẩy, giục giã. Nói về sóng là nói về trái tim mình. Nhớ nhau, thời gian trôi qua như chậm lại:

Tháng giêng dài cả đêm

Biết làm sao cho quên        

   Giấc ngủ cũng rối bời: 

Lòng em vấn vương nhớ anh      

Ngay cả trong giấc mơ cũng không yên.     

   Khổ thơ được viết theo dạng tăng dần, cảm xúc trong thơ được khuấy động đến tận cùng, sôi sục..., đầy nhiệt huyết. Trong thơ của mình, khi nói về nỗi nhớ, Xuân Quỳnh đã viết:

Những ngày xa cách Biển trở thành biểu tượng của nỗi nhớ

Những ngày không gặp nhau Con tim thổn thức tan vỡ.

(Con tim và tình yêu)              

   Phải nói rằng, trong tình yêu, Xuân Quỳnh dành hết mình. Yêu cuồng nhiệt đắm chìm, cháy bỏng, nồng nàn. Nhà thơ đắm chìm trong nguồn cảm hứng vô tận này. Yêu đến nồng nàn nhưng trong tình yêu của Xuân Quỳnh vẫn hiện hữu nét dịu dàng của một người con gái. Biết rằng yêu đến nát tan, nhưng không thô bạo, không ồn ào như Xuân Diệu - người muốn “say”, “ôm”, muốn “hôn” và cuối cùng muốn 'cắn”  (Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi). Trong thơ của ông, tình yêu không tĩnh lặng. Xuân Diệu mạnh mẽ, táo bạo:

Đã hôn, lại hôn nữa      

Cho đến mãi mãi sau này

Đến cuối cùng của thế gian    

 Anh vẫn mãi tràn đầy.

(Biển hỡi)                                        

   Gần cuối bài thơ, Xuân Quỳnh tỏ ra là người sâu sắc, trung thành. Tình yêu của ông là tình yêu song phương, ở đây, nhân vật trung thành đã có đối tượng để hướng tới, không phải vu vơ. Hơn nữa, tâm hồn của nhân vật trung thành không bi quan, mà đầy hi vọng. Đọc bài thơ này, không gặp cái tư duy: “Tương tư thức suốt đêm,Biết hỏi ai chẳng biết ai trả lời?”

Khổ thơ tiếp tục khẳng định điều đó:

Dầu chảy về hướng bắc     

Dầu trôi về hướng nam 

Mọi nơi em đều suy nghĩ        

Hướng về anh - một hướng.

   Nhà thơ đã trình bày khái niệm không gian để miêu tả tình cảm. “Chảy chảy”, “trôi trôi”, “hướng bắc”, “hướng nam”, là những từ cụ thể thể hiện sự liên kết, khoảng cách, và địa điểm miêu tả đau khổ, khó khăn của cuộc sống với con người. Hướng, khoảng cách đại diện cho mức độ tương tác và sự kết nối của con người. Câu thơ rõ ràng, mạnh mẽ, và quyết định, thể hiện ý chí của con người. Tình yêu có thể chiến thắng mọi thứ, nếu nó chân thành và kiên định. Những dòng thơ này như một lời cam kết, đầy cảm xúc. Một bài hát đã từng nói: “Dù thời gian trôi xa, Dù đường dài vô tận. Em vẫn như ngày nào. Yêu anh suốt đời”. Xuân Quỳnh cũng tôn vinh ý kiến này mặc dù cách diễn đạt có thay đổi.

   Có vẻ như để thêm sức mạnh vào lời nói của mình, nhà thơ đã liệt kê nhiều ví dụ về tự nhiên và tạo vật. Mọi thứ sẽ được vượt qua nếu có kiên nhẫn và quyết tâm. Mọi thứ sẽ bị đánh bại nếu con người có ý chí và quyết tâm:

Ở xa xa biển lớn  

Biển đầy ngàn sóng 

Mỗi con sóng đều về bờ    

Dù gặp bao nhiêu khó khăn    

Cuộc sống dù dài đến đâu     

Năm tháng vẫn trôi đi     

Biển kia cho dù lớn lao     

Mây vẫn trôi về phía xa.      

   Có nhiều thách thức đặt ra cho cuộc sống và biển rộng: cuộc sống và biển lớn nhưng đều có thể vượt qua.

   Như Xuân Quỳnh so sánh, con sóng giống như tình yêu “dâng trào trong lòng trẻ thơ”. Nhân vật mong muốn được tan ra thành hàng trăm sóng nhỏ đã thể hiện một khao khát sâu sắc:

Làm thế nào để tan ra được     

Trở thành hàng trăm sóng nhỏ

Trong lòng biển lớn tình yêu   

Cho đến khi sóng vỗ ngàn năm. 

   Khổ thơ đại diện cho một khao khát sâu sắc, không có tình yêu đời sống nồng nàn, không có đam mê tột đỉnh, không có sự trung thành thì không có những dòng thơ như thế. Trong khát vọng vẫn tồn tại một chút do dự về việc 'Làm sao để tan ra'. Nhưng cũng phải thừa nhận rằng chỉ có tình yêu đích thực thì mới có thể có được khao khát đó. Mong muốn tự giải phóng bản thân, hòa mình vào cuộc sống biển rộng, rời xa những gánh nặng, lo lắng, tính toán để đắm chìm trong tình yêu, tuổi trẻ, ngọt ngào và hạnh phúc.

   Khát vọng sống mãi mãi trên thế gian này là một lời kêu gọi mạnh mẽ, thúc giục. Lời thơ, ý chí, nhịp điệu có vẻ nhanh hơn, mạnh mẽ hơn, sống động hơn. Bài thơ kết thúc nhưng tiếng thơ vẫn vang vọng mãi, như những cơn sóng, mong muốn đẩy mình vào dòng tình yêu càng ngày càng nồng nàn.

   Bài thơ dẫn dắt người đọc qua nhiều thử thách, mất mát, nhớ nhung, lòng thương, kỳ vọng, nhưng cuối cùng lại tập trung vào một điểm: tình yêu mạnh mẽ, thăng hoa, say đắm, trung thành.

   Cấu trúc bài thơ được xây dựng theo một cấu trúc xen kẽ của hình tượng: sóng - bờ (khổ thơ thứ 5), sau đó là anh - em (khổ thơ 3, 4) rồi lại là sóng - bờ (khổ thơ 7). Các tầng sóng xen kẽ nhau như vậy, biển dần im lặng để nhường chỗ cho suy tư về cuộc sống.

   Bài thơ viết theo thể 4 câu 5 chữ rất dễ diễn đạt cảm xúc chân thành của nhà thơ. Trong tình yêu, không tránh khỏi những phút giận dữ, nỗi buồn, luyến tiếc. Nhưng từ xưa đến nay, trong thơ tình, đặc biệt là thơ của các bà thi sĩ, chúng ta thường gặp sự nhẹ nhàng, yếu đuối, kín đáo và hiếm khi thấy sự mạnh mẽ, táo bạo. Có lẽ chính vì điều này mà phong cách thơ của Xuân Quỳnh nổi bật và thể hiện sức mạnh của 'phái yếu”. Truyền thống thơ tình thường phản ánh sự phê phán trong phái “mày râu”

Yêu em đến bây giờ vẫn còn khả năng  

Lửa tình chưa chắc đã tàn phai  

Anh yêu em một cách im lặng không mong chờ 

Khi đứng hay ngồi, lòng ghen tức vẫn còn.

(Tôi yêu em - PUSKIN)               

   Xuân Quỳnh thể hiện sự mạnh mẽ, quyết đoán, trung thành, đam mê và cũng có những lúc băn khoăn, tức giận, suy nghĩ.

   Sóng đã xuất hiện gần 30 năm trước nhưng cảm xúc, tình cảm sâu đậm của nó vẫn không phai nhạt trong lòng mọi người. Có thể nói, ngày nay, nhiều người vẫn cảm thấy sợ hãi khi đọc thơ. Tình yêu đầy đủ, hết lòng vì nhau, tình thân thiết và trung thành là một điều đẹp nhưng không dễ dàng để có được. Đọc thơ của Xuân Quỳnh, ta một phần hiểu được tâm hồn của nhà thơ. Trong cuộc sống, nhà thơ cũng dành rất nhiều tình cảm cho con cái, yêu thương chúng hết mực, dành tất cả cho chúng, với chồng cũng vậy, là một người vợ trung thành và đáng tin cậy... Về thơ của Xuân Quỳnh và con người của cô, Võ Văn Trực nói: “Điều đáng trân trọng ở Xuân Quỳnh và thơ của cô là sự thành thực rất rõ ràng, thành thực trong mối quan hệ với bạn bè, với xã hội và trong cả tình yêu. Cô không che đậy, không giấu diếm điều gì. Mỗi dòng thơ, mỗi trang thơ đều thể hiện một cảm xúc và suy nghĩ của cô. Chỉ cần đọc thơ, ta có thể hiểu rõ hơn về cuộc sống của cô. “Thành thực, đây là cốt lõi của thơ của Xuân Quỳnh”.

   Phong cách của Xuân Quỳnh vẫn giữ nguyên. Qua Thuyền và biển thể hiện rõ hơn sự nhất quán trong con người này. Rất tiếc, cuộc đời đã lấy đi một tài năng văn chương đầy hy vọng. Tuy nhiên, dù đã ra đi, nhưng thơ của Xuân Quỳnh, từ những bài thơ dành cho trẻ con như Lời ru trên mặt đất, Tiếng gà mía, Chuyện cổ tích về loài người cho đến những bài thơ tình yêu như Thuyền và biển, Sóng... vẫn tiếp tục thu hút lòng người.