Danh sách 6 bài viết xuất sắc về 'Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết' (Ngữ văn 7 - SGK Chân trời sáng tạo)

I. Tác giả văn bản Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

Dân gian

II. Tìm hiểu tác phẩm Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

Thể loại:

Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết thuộc thể loại tục ngữ

Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: 

- Văn bản Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết được in trong Kho tàng tục ngữ người Việt, Nguyễn Xuân Kính (CB), NXB Văn hóa thông tin, 2002, Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam, Vũ Ngọc Phan, NXB Văn học, 2016

Phương thức biểu đạt: 

Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết có phương thức biểu đạt là biểu cảm

Tóm tắt văn bản Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

Văn bản Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết là những câu tục ngữ được cha ông ta đúc kết, truyền cho con cháu sau này về sự dự báo thời tiết. Câu tục ngữ số 1 giải thích về hiện tượng: Trời nắng ráo người ta có cảm giác như ở giữa ban ngày, trời mưa thì cảnh vật u ám gây cảm giác trời nhanh về chiều, chóng tối. Câu số 2 giải thích: vào đêm, trăng có quầng thì ngày mai trời sẽ nắng, còn nếu trăng tán thì ngày mai trời sẽ mưa. Câu 3 giải thích: Khi trời nổi gió heo may và chuồn chuồn bay ra nhiều thì sắp có bão. Câu 4 giải thích: kiểu thời tiết do gió mùa đông gây ra ở miền Bắc nước ta: nửa đầu mùa đông lạnh khô, nửa cuối mùa đông lạnh ẩm. Câu số 5 giải thích: khi chuồn chuồn bay thấp thì trời sắp mưa. Tương tự như vậy, nếu chuồn chuồn bay cao thì nghĩa là lượng hơi nước trong không khí rất thấp, mây sẽ ít và trời sẽ có nắng ấm. Câu số 6: Câu tục ngữ nói về sự chênh lệch giữa thời gian ban ngày và ban đêm của các tháng. 

Bố cục bài Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết: 

Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết có bố cục gồm 6 phần:

- Phần 1: Câu tục ngữ số 1

- Phần 2: Câu tục ngữ số 2

- Phần 3: Câu tục ngữ số 3

- Phần 4: Câu tục ngữ số 4

- Phần 5: Câu tục ngữ số 5

- Phần 6: Câu tục ngữ số 6

Giá trị nội dung: 

- Văn bản: Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết là những câu tục ngữ được cha ông ta đúc kết, truyền cho con cháu sau này về sự dự báo thời tiết.

Giá trị nghệ thuật: 

- Tục ngữ ngắn gọn, có nhịp điệu, hình ảnh sinh động, dễ nhớ, dễ thuộc

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

Câu tục ngữ số 1:

“Trời nắng chóng trưa, trời mưa chóng tối”

- Giải thích: Trời nắng ráo người ta có cảm giác như ở giữa ban ngày (buổi trưa), trời mưa thì cảnh vật u ám gây cảm giác trời nhanh về chiều, chóng tối.

Câu tục ngữ số 2:

“Trăng quầng thì hạn, trăng tán thì mưa”

- Giải thích: 

+ Trăng quầng thường tương ứng với khi thời tiết oi bức hoặc rất ít mây. Đó chính là hiện tượng con người thường thấy trong những ngày trời oi, khô ráo, ít hơi nước, ít mây. Vì vậy, khi nhìn thấy vòng hào quang này, người ta thường dự đoán rằng trời sẽ còn oi bức và khô trong những ngày tiếp theo.

+ Trăng tán: Khi trên tầng cao khí quyển có lớp mây dầy, chứa nhiều nước đóng băng, ánh sáng từ mặt trăng đi qua bị khúc xạ nhiều lần, do đó không tạo ra một góc khúc xạ duy nhất, thậm chí bị tán sắc rõ rệt. Lúc này hào quang quanh mặt trăng không phải một vòng sáng trắng rộng mà thường là một vùng hào quang nhiều màu (hơi giống cầu vồng) bao quanh và không tách biệt hẳn ra với đĩa sáng mặt trăng như đối với khi trời oi, khô. Điều này dẫn đến kinh nghiệm rằng khi mặt trăng có "tán" như vậy thì tức là trời đang có nhiều mây và rất dễ sớm có mưa.

→ Câu tục ngữ giúp chúng ta dự báo thời tiết: vào đêm , trăng có quầng thì ngày mai trời sẽ nắng, còn nếu trăng tán thì ngày mai trời sẽ mưa. Đó là kinh nghiệm dùng để dự báo thời tiết của ông cha ta ngày xưa.

Câu tục ngữ số 3:

“ Gió heo may, chuồn chuồn bay thì bão”

- Giải thích: Đây chính là kinh nghiệm dự báo thời tiết của cha ông ta xưa. Khi trời nổi gió heo may và chuồn chuồn bay ra nhiều thì sắp có bão.

- Giá trị kinh nghiệm: giúp con người phòng tránh trước hiện tượng bão và sắp xếp thời gian, công việc một cách hợp lí. 

Câu tục ngữ số 4:

“Tháng giêng rét đài, tháng Hai rét lộc, tháng Ba rét nàng Bân”

- Giải thích:

+“Tháng giêng rét đài”: tháng giêng là thời điểm giữa mùa đông, miền Bắc đón những đợt gió mùa Đông Bắc mạnh, rét đậm (nhiều nơi có băng giá) làm hoa rụng cánh, còn trơ lại đài hoa

+ “tháng Hai rét lộc”: tháng hai là thời điểm nửa cuối mùa đông nên thời tiết lạnh, ẩm, mưa phùn, cây cỏ đâm chồi nảy lộc

+ “tháng Ba rét nàng Bân”: rét ngắn ngắn, đợt cuối mùa đông, thường vào tháng ba

→ Đây là kiểu thời tiết do gió mùa đông gây ra ở miền Bắc nước ta: nửa đầu mùa đông lạnh khô, nửa cuối mùa đông lạnh ẩm

Câu tục ngữ số 5:

“ Chuồn chuồn bay thấp thì mưa,

Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”

- Giải thích:

+ Dựa vào loài chuồn chuồn - một loại côn trùng có cánh mà họ đã có thể phán đoán tình hình thời tiết. 

+ Nếu chuồn chuồn bay ở trên cao nghĩa là trời sẽ có nắng. 

+ Nếu bay ở tầm trung, vừa thì trời râm mát. 

+ Còn nếu bay thấp sát dưới mặt nước ao hồ, thì nghĩa là trời sắp mưa. 

→ Điều này được đúc kết từ sự quan sát tỉ mỉ rồi đúc kết ra của thế hệ trước.

- Cho đến ngày nay, câu ca dao này vẫn đúng và được dùng phổ biến. 

- Nó đã được giải thích rõ hơn nhờ vào khoa học: 

+ Hiện tượng này liên quan đến lượng hơi nước có trong không khí. 

+ Nếu trong không khí có rất nhiều hơi nước thì nghĩa là quá trình ngưng tụ mây đang diễn ra rất nhanh, đã đến giai đoạn bão hòa, sắp tạo nên mưa. 

+ Lượng hơi nước đó tạo áp lực lên đôi cánh mỏng của chuồn chuồn khiến chúng không thể bay lên cao, đành phải sà xuống thấp. 

→ Vì vậy, khi chuồn chuồn bay thấp thì trời sắp mưa. Tương tự như vậy, nếu chuồn chuồn bay cao thì nghĩa là lượng hơi nước trong không khí rất thấp, mây sẽ ít và trời sẽ có nắng ấm.

Câu tục ngữ số 6:

“Đêm tháng Năm, chưa nằm đã sáng

Ngày tháng Mười, chưa cười đã tối”

- Câu tục ngữ chính là sự quan sát của người nông dân xưa về các hiện tượng tự nhiên của trời đất để đúc rút ra câu tục ngữ này.

- Câu tục ngữ nói về sự chênh lệch giữa thời gian ban ngày và ban đêm của các tháng. 

+ Cụ thể, đêm tháng năm rất ngắn, ngược lại thời gian của ngày vào tháng mười lại rất ngắn. 

+ Sự chênh lệch về thời gian ban đêm và ban ngày của tháng năm và tháng mười là rất khác nhau.

→ Đó là những bài học cho con người trong kinh nghiệm về thời tiết, về thiên nhiên và sản xuất.

- Câu tục ngữ "Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối" là một câu tục ngữ đúng đắn trong quá khứ, hiện tại và cả tương lai. 

- Giải thích bằng khoa học:

+ Vì Trái Đất chuyển động tịnh tiến xung quanh Mặt Trời và trục Trái Đất nghiêng so với mặt phẳng quỹ đạo nên có hiện tượng ngày đêm dài ngắn theo mùa.

+ Vào mùa hè bán cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời, nên có ngày dài hơn đêm. Mùa đông bán cầu Bắc ngả ra xa Mặt Trời nên có ngày ngắn hơn đêm.

→ Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam, có rất nhiều những câu tục ngữ được đúc rút từ những kinh nghiệm của cha ông ta từ xa xưa vô cùng hay và ý nghĩa, một trong số đó là đề tài về thiên nhiên và lao động sản xuất, giúp giúp con người phòng tránh trước hiện tượng thiên nhiên và sắp xếp thời gian, công việc một cách hợp lí.

Chuẩn bị đọc

Thiên nhiên tác động như thế nào đến cuộc sống của chúng ta?

Gợi ý:

Thiên nhiên có tác động to lớn đến cuộc sống của con người: Là môi trường sinh sống và sản xuất; Cung cấp tài nguyên phục vụ đời sống và sản xuất;...

Trải nghiệm cùng văn bản

Tác giả dân gian muốn nói về hiện tượng gì qua câu 6?

Gợi ý:

Tác giả dân gian muốn nói về các hiện tượng: Mùa hè ngày dài đêm ngắn, mùa đông ngày ngắn đêm dài.

Trả lời câu hỏi

Câu 1. Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết các câu trong văn bản trên là tục ngữ?

• Hình thức: Ngắn gọn, hàm súc
• Nội dung: Phản ánh kinh nghiệm của nhân dân về thiên nhiên.

Câu 2. Các câu tục ngữ trên cùng nói về điều gì?

Các câu tục ngữ trên đều lí giải về các hiện tượng tự nhiên.

Câu 3. Điền số chữ, số dòng, số vế của các câu tục ngữ số 2, 4, 6 vào bảng sau (làm vào vở):

Câu Số chữ Số dòng Số vế

1 - 4 - 1 - 1

2 - 8 - 1 - 2

3 - 8 - 1 - 2

4 - 6 - 1 - 2

5 - 8 - 1 -2

Câu 4. Xác định các cặp vần từ câu tục ngữ số 2 đến số 6 và điền vào bảng dưới đây (làm vào vở):

Trưa – mưa Vần cách

Hạn – tán Vần cách

May – bay Vần cách

Đài – hai Vần cách

Mưa – vừa Vần cách

Năm – nằm sáng - tháng Mười – cười Vần cách

Câu 5. Về hình thức, câu tục ngữ số 5 có gì khác biệt so với các câu còn lại?

Câu tục ngữ số 5 được viết theo thể thơ lục bát, có ba vế.

Câu 6. Theo em, các câu tục ngữ trên đây có thể giúp ích gì cho con người trong cuộc sống?

Các câu tục ngữ có thể giúp con người vận dụng vào cuộc sống hằng ngày: dự báo thời tiết để có biện pháp ứng phó.

Câu 7. Em hãy hình dung một tình huống giao tiếp có thể sử dụng một trong các câu tục ngữ trên. Sau đó, viết một đoạn đối thoại hoặc một đoạn văn về tình huống này với độ dài khoảng 5, 6 câu.

Gợi ý:

- Hôm nay bầu trời thật trong xanh. Chắc trời sẽ nắng. Một lát, mình đi chơi nhé, Thu?

- Không đâu, Lan ơi. Cậu nhìn xem, chuồn chuồn đang bay thấp kìa!

- Thế thì sao hả cậu?

- Chuồn chuồn bay thấp thì mưa
Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm.

I. Tác giả

- Tác giả dân gian

II. Tác phẩm Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

Thể loại: tục ngữ

Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác

- In trong kho tàng tục ngữ người Việt, Nguyễn Xuân Kính chủ biên

Phương thức biểu đạt: nghị luận

Tóm tắt Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

- Các câu ca dao tục ngữ là những kinh nghiệm dân gian được đúc kết , lưu truyền về các hiện tượng trong thiên nhiên, đưa ra dự báo xảy ra.

Bố cục tác phẩm Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

- Phần 1: Câu 1 về thời gian nhanh, chậm của trời nắng và trời mưa

- Phần 2: Câu 2 nhìn vào trăng để dự đoán thời tiết

- Phần 3: Câu 3 dự báo hiện tượng bão

- Phần 4: Câu 4 dựa vào tháng để dự báo rét

- Phần 5: Câu 5 dựa vào chuông chuồ để dự báo thời tiết

- Phần còn lại ngày và đêm của từng tháng khác nhau

Giá trị nội dung tác phẩm Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

- Tác giả dân gian đã nhìn vào các hiện tượng thiên nhiên dự đoán thời tiết

Giá trị nghệ thuật tác phẩm Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

- Lối nói ngắn gọn, có vần, có nhịp

- Giàu hình ảnh, lập luận chặt chẽ

- Hình thức và nội dung đối xứng với nhau

III.Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

• Câu tục ngữ thứ nhất

- Câu tục ngữ đầu tiên

+ Trời nắng chóng trưa, trời mưa chóng tối

+ Trời nắng mây quang đãng, bầu trời xanh, có ánh mặt trời chiếu sáng

+ Cho con người cảm giác giống như ban ngày ,buổi trưa

+ Trời mưa bầu trời xám xịt, u ám cảm giác trời nhanh về chiều chóng tối

• Câu tục ngữ số hai

- Trăng quần thì hạn, trăng tán thì mưa

- Tác giả dân gian đã nhìn vào trăng để dự báo được thời tiết

+ Trăng chỉ có một vầng thì trời nắng

+ Nếu trăng có một vần sáng mờ tỏa ra như cái tán thì mưa

• Câu tục ngữ số 3

- Gió heo may, chuồn chuồn bay thì bão

- Dựa vào gió và chuồn chuồn để đoán các hiện tượng thiên nhiên

- Miền Bắc  nước ta có bão từ tháng 6 đến tháng 8, và bão mạnh dần lên, tháng bảy ta (tháng 7 âm lịch) trùng với tháng 8 (hay trong khoảng thời gian này) tháng 7 (âm lịch) có gió heo may (gió se se lạnh) nghĩa là có độ ẩm cao kết hợp với hiện tượng chuồn chuồn bay hàng đàn ra khỏi tổ thì theo kinh nghiệm dân gian chắc tới 90% là có bão.

• Câu tục ngữ số 4

- Tháng giêng rét Đài, tháng Hai rét lộc, tháng Ba rét Nàng Bân

- Dựa vào tháng để dự đoán thời tiết

+ Rét đài là rét vào tháng giêng âm lịch,ở miền Bắc Việt Nam, rét khá đậm làm hoa rụng cánh còn trơ đài

+ Rét lộc là rét vào tháng 2 âm lịch ở Miền Bắc Việt Nam, thời tiết ẩm ướt thuận lợi cho sự hồi sinh của cây của cây cỏ sau mùa đông giá buốt

+ Rét Nàng Bân đợt rét cuối cùng của mùa đông xảy ra vào đầu tháng Ba âm lịch ở miền Bắc Việt Nam .Đây là đợt rét đậm kéo dài và kèm theo mưa nhỏ. Tên gọi rét Nàng Bân bắt đầu từ truyện cổ tích Nàng Bâng

• Câu tục ngữ số 5

Chuồn chuồn bay thấp thì mưa

Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm

- Tác giả dân gian nhìn chuồn chuồn để dự báo thời tiết

+ Áp suất không khí lúc đó thấp, gió đè lên con chuồn chuồn làm cho nó bay thấp xuống thì trời mưa

+ Ngược lại áp suất không khí lúc đó cao giúp cho chuồn chuồn bay cao lên thì trời nắng.

• Câu tục ngữ số 6

Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng

Ngày tháng mười chưa cười đã tối

- Đây là cách nói dân gian dựa vào tháng

+ Tháng 5 vào mùa hè trời nắng ngày dài hơn đêm

+ Tháng 10 vào mùa đông trời mưa nhiều

+ Mây âm u xám xịt nên cảm thấy nhanh tối

+ Đêm dài hơn ngày.

Chuẩn bị đọc

Thiên nhiên tác động như thế nào đến cuộc sống của chúng ta?

Trả lời:

Đối với cuộc sống của con người, thiên nhiên là nơi cung cấp các nguồn tài nguyên để phục vụ cho cuộc sống và sản xuất sinh hoạt của con người. Đơn giản là chúng ta phải hít thở không khí từ tự nhiên, uống nước từ tự nhiên, khai thác các loại khoáng sản, lâm sản, thổ sản, hải sản… để phục vụ cho nhu cầu của mình. Thiên nhiên quyết định đến các đặc điểm hình thái và hình thức quần cư, sinh sống của con người.

Trải nghiệm cùng văn bản

Tác giả muốn nói về hiện tượng gì qua câu 6?

Trả lời:

Qua câu 6 tác giả muốn nói về hiện tượng tự nhiên của trời đất. Đó là sự chênh lệch giữa thời gian ban ngày và ban đêm của các tháng. Cụ thể, đêm tháng năm rất ngắn, ngược lại thời gian của ngày vào tháng mười lại rất ngắn.

Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1. Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết các câu trong văn bản trên là tục ngữ?

Câu 2. Các câu tục ngữ trên cùng nói về điều gì?

Câu 3. Điền số chữ, số dòng, số vế của các câu tục ngữ số 2,4,6 vào bảng sau (làm vào vở)

Câu 4. Xác định các cặp vần từ câu tục ngữ số 2 đến số 6 và điền vào bảng dưới đây (làm vào vở)

Nhận xét về tác dụng của vần trong các câu tục ngữ nêu trên.

Câu 5. Về hình thức, câu tục ngữ số 5 có gì khác biệt so với các câu còn lại?

Câu 6. Theo em, các câu tục ngữ trên đây có thể giúp ích gì cho con người trong cuộc sống?

Câu 7. Em hãy hình dung một tình huống giao tiếp có thể sử dụng một trong các câu tục ngữ trên. Sau đó, viết một đoạn đối thoại hoặc một đoạn văn về tình huống này với độ dài khoảng 5,6 câu.

Trả lời:

Câu 1. Những dấu hiệu giúp em nhận biết các câu trong văn bản trên là tục ngữ là: các câu trong văn bản đều thể hiện những kinh nghiệm của nhân dân về những hiện tượng thiên nhiên, câu ngắn gọn, có hình ảnh gần gũi.

Câu 2. Các câu tục ngữ cùng nói về các hiện tượng thời tiết theo kinh nghiệm của dân gian.

Câu 3. Câu Số chữ Số dòng Số vế

1 - 4 - 1 - 1

2 - 8 - 1 - 2

3 - 8 - 1 - 2

4 - 6 - 1 - 2

5 - 8 - 1 -2

Câu 4. Xác định các cặp vần từ câu tục ngữ số 2 đến số 6 và điền vào bảng dưới đây (làm vào vở):

Trưa – mưa Vần cách

Hạn – tán Vần cách

May – bay Vần cách

Đài – hai Vần cách

Mưa – vừa Vần cách

Năm – nằm sáng - tháng Mười – cười Vần cách

Tác dụng: làm cho các câu tục ngữ có nhịp điệu, thêm sinh động.

Câu 5. Về hình thức, câu tục ngữ số 5 có khác biệt so với các câu còn lại ở điểm: không có các vế đối xứng nhau, có 3 vế.

Câu 6. Theo em, các câu tục ngữ trên đây có thể giúp ích cho con người trong cuộc sống:

Các câu tục ngữ trên đây có thể giúp cho con người trong cuộc sống về dự báo về tình hình thời tiết trong mỗi thời kỳ khác nhau, giúp giải thích các hiện tượng đang xảy ra một cách chi tiết, cụ thể nhất.

Câu 7. 

Trên đường tới trường, Lan gặp Nam và đã than thở rằng:

- Sao dạo này tớ thấy tớ ngủ được ít lắm, mới nằm chút mà trời đã sáng tinh mơ rồi. 

- Cậu biết tại sao không, Lan?

- Tại sao vậy?

- Thế cậu nói cho tớ biết bây giờ là tháng mấy?

- Tháng 5, nhưng mà sao?

- Thế cậu đã nghe câu: "Đêm tháng Năm, chưa nằm đã sáng; Ngày tháng Mười, chưa cười đã tối" chưa?

I. Giới thiệu về tác giả 

Tác giả là người dân gian 

II. Tổng quan về tác phẩm 'Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết'

Hoàn cảnh sáng tác

Được ghi chép trong Kho tàng tục ngữ Việt Nam, do Nguyễn Xuân Kính (Chủ biên) biên soạn, NXB Văn hóa Thông tin, 2002; và trong sách Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam của Vũ Ngọc Phan, NXB Văn học, 2016.

Thể loại

Tục ngữ là những câu nói ngắn gọn, ổn định, có nhịp điệu, hình ảnh, phản ánh những kinh nghiệm của nhân dân về các lĩnh vực (tự nhiên, lao động, sản xuất, xã hội), được sử dụng trong lời nói, suy nghĩ và giao tiếp hàng ngày. Đây là một thể loại văn học dân gian.

Bố cục

Tác phẩm 'Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết' được chia thành 6 phần:

- Phần 1: Câu tục ngữ số 1

- Phần 2: Câu tục ngữ số 2

- Phần 3: Câu tục ngữ số 3

- Phần 4: Câu tục ngữ số 4

- Phần 5: Câu tục ngữ số 5

- Phần 6: Câu tục ngữ số 6

Tóm tắt

Tác phẩm 'Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết' bao gồm những câu tục ngữ do cha ông để lại, nhằm dự đoán thời tiết cho con cháu sau này. Các câu tục ngữ giải thích các hiện tượng như: sự thay đổi cảm giác thời gian do trời nắng hoặc mưa, ảnh hưởng của ánh trăng đến thời tiết, dấu hiệu bão sắp đến, đặc điểm thời tiết mùa đông, và mối liên hệ giữa sự bay cao thấp của chuồn chuồn với thời tiết, cùng với sự chênh lệch giữa thời gian ban ngày và ban đêm của các tháng.

Giá trị nội dung

Các câu tục ngữ về thiên nhiên phản ánh và truyền đạt những kinh nghiệm quý báu của nhân dân trong việc quan sát các hiện tượng thiên nhiên. Những kinh nghiệm này là “túi khôn” của nhân dân, mặc dù chỉ có tính chất tương đối chính xác vì chủ yếu dựa trên quan sát.

Đặc sắc nghệ thuật 

- Câu nói ngắn gọn, có vần, nhịp.

- Giàu hình ảnh, lập luận chặt chẽ.

- Các vế đối xứng nhau về cả hình thức lẫn nội dung.

III. Câu hỏi vận dụng kiến thức từ tác phẩm 'Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết'

Câu hỏi 1: Theo em, các câu tục ngữ trên có thể giúp ích gì trong cuộc sống?

Lời giải:

Các câu tục ngữ trên giúp con người dự đoán thời tiết, từ đó có cách ứng phó kịp thời, ví dụ: mặc áo hoặc đội mũ khi trời nắng, mang ô hoặc áo mưa khi trời mưa, đồng thời giúp quan sát và hiểu các hiện tượng tự nhiên.

Câu hỏi 2: Thiên nhiên ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống của chúng ta?

Lời giải:

Thiên nhiên cung cấp tài nguyên cho cuộc sống và sản xuất, từ không khí, nước, khoáng sản đến lâm sản và hải sản. Nó quyết định các đặc điểm hình thái và quần cư của con người.

Câu hỏi 3: Các dấu hiệu nào giúp nhận biết các câu trong văn bản là tục ngữ?

Lời giải:

Các dấu hiệu nhận biết bao gồm câu ngắn gọn, hàm súc, có nhịp điệu, hình ảnh và vần, sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, và nội dung chủ yếu là kinh nghiệm về thiên nhiên và thời tiết.

Câu hỏi 4: Tác giả muốn nói gì qua câu 6?

Lời giải:

Câu 6 đề cập đến sự chênh lệch giữa thời gian ban ngày và ban đêm của các tháng. Cụ thể, đêm tháng năm ngắn, trong khi ngày tháng mười lại ngắn hơn.

Câu hỏi 5: Các câu tục ngữ trên nói về điều gì?

Lời giải:

Các câu tục ngữ đều liên quan đến các hiện tượng thời tiết dựa trên kinh nghiệm dân gian.

Câu hỏi 6: Câu tục ngữ số 5 có gì đặc biệt về hình thức so với các câu khác?

Lời giải:

Câu tục ngữ số 5 có hình thức thơ lục bát, với dòng trên 6 tiếng và dòng dưới 8 tiếng, khác biệt so với các câu còn lại.

Câu hỏi 7: Các câu tục ngữ trên có thể giúp ích gì cho con người trong cuộc sống?

Lời giải:

Các câu tục ngữ giúp dự đoán thời tiết, ứng phó kịp thời, như mặc áo, đội mũ khi trời nắng hoặc mang ô khi trời mưa, và giúp hiểu và giải thích các hiện tượng tự nhiên một cách chi tiết.

Câu hỏi 8: Hãy viết một đoạn văn hoặc đối thoại sử dụng các câu tục ngữ trên trong một tình huống giao tiếp. Đoạn văn dài khoảng 5-6 câu.

Lời giải:

Vào một buổi chiều hè, Nam và Phúc đang thả diều bên đê. Phúc chỉ lên trời và nói:

- Nam, nhìn nhiều chuồn chuồn bay quá!

- Tớ nghe nhiều chuồn chuồn báo hiệu sắp mưa đấy – Nam đáp.

- Bà tớ bảo phải phụ thuộc vào độ cao thấp của chuồn chuồn mới chính xác. – Phúc giải thích.

- Thế à? Thế nào? – Nam hỏi.

- Bà tớ nói “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa/ Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”. – Phúc nói.

- Ồ, tớ mới biết. Chắc là đúc kết từ xưa của ông cha ta. – Nam nhận xét.

- Chắc chắn rồi – Phúc đồng tình.

Nội dung chính

Các câu tục ngữ liên quan đến thiên nhiên phản ánh và truyền đạt những kinh nghiệm quý báu của nhân dân qua việc quan sát các hiện tượng thiên nhiên. Những kinh nghiệm này là 'túi khôn' của người xưa, nhưng chỉ có độ chính xác tương đối vì phần lớn là dựa vào quan sát.

Chuẩn bị đọc

Câu 1: (Trang 29, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Thiên nhiên ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng ta như thế nào?

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức cá nhân để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Thiên nhiên có ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của chúng ta:

+ Thiên nhiên là nguồn gốc của sự sống.

+ Thiên nhiên cung cấp nhiều lợi ích cho con người như thực phẩm, khoáng sản, lâm sản, hải sản, v.v.

..

Trải nghiệm cùng VB

(Trang 30, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Tác giả dân gian muốn thể hiện hiện tượng gì qua câu 6?

Phương pháp giải:

Đọc câu và trả lời theo suy nghĩ cá nhân.

Lời giải chi tiết:

Qua câu 6, tác giả dân gian muốn đề cập đến hiện tượng sự thay đổi độ dài của ngày và đêm theo mùa.

Suy ngẫm và phản hồi 1

Câu 1 (Trang 30, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Các dấu hiệu nào giúp nhận diện các câu trong văn bản trên là tục ngữ?

Phương pháp giải:

Đọc phần Tri thức ngữ văn, dựa vào kiến thức cá nhân để nêu dấu hiệu nhận diện tục ngữ.

Lời giải chi tiết:

Dấu hiệu giúp nhận diện các câu tục ngữ trong văn bản là:

- Các câu rất ngắn gọn và súc tích.

- Có nhịp điệu, hình ảnh, và vần.

- Được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày.

- Nội dung chủ yếu là kinh nghiệm về thiên nhiên và thời tiết.

Suy ngẫm và phản hồi 2

Câu 2 (Trang 30, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Các câu tục ngữ trên cùng đề cập đến điều gì?

Phương pháp giải:

Hiểu nội dung từng câu tục ngữ để rút ra nội dung chung.

Lời giải chi tiết:

Các câu tục ngữ trên cùng nói về các kinh nghiệm liên quan đến thời tiết.

Suy ngẫm và phản hồi 3

Câu 3 (Trang 30, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Điền số chữ, số dòng, số vế của các câu tục ngữ số 2, 4, 6 vào bảng sau (làm vào vở):

Câu Số chữ Số dòng Số vế

Phương pháp giải:

Dựa vào phần Tri thức ngữ văn và hiểu biết cá nhân để điền vào bảng.

Lời giải chi tiết:

Câu Số chữ Số dòng Số vế

1 - 4 - 1 - 1

2 - 8 - 1 - 2

3 - 8 - 1 - 2

4 - 6 - 1 - 2

5 - 8 - 1 -2

Suy ngẫm và phản hồi 4

Câu 4 (Trang 30, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Xác định các cặp vần từ câu tục ngữ số 2 đến số 6 và điền vào bảng dưới đây (làm vào vở):

Câu Cặp vần Loại vần

Nhận xét về tác dụng của vần trong các câu tục ngữ trên.

Phương pháp giải:

Dựa vào suy nghĩ cá nhân để điền vào bảng và nêu tác dụng của vần.

Lời giải chi tiết:

Câu Cặp vần Loại vần

1. Trưa – mưa Vần cách

2. Hạn – tán Vần cách

3. May – bay Vần cách

4. Đài – hai Vần cách

5. Mưa – vừa Vần cách

6. Năm – nằm, sáng – tháng, Mười – cười Vần cách

=> Tác dụng của vần trong các câu tục ngữ: Giúp các câu có nhịp điệu và âm thanh hài hòa hơn, tạo cảm giác liên tục khi đọc.

Suy ngẫm và phản hồi 5

Câu 5 (Trang 31, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Về hình thức, câu tục ngữ số 5 khác gì so với các câu khác?

Phương pháp giải:

Dựa vào quan sát và đặc điểm của thơ lục bát đã học để tìm sự khác biệt.

Lời giải chi tiết:

Câu tục ngữ số 5 khác biệt với các câu khác ở chỗ: đây là câu thơ lục bát, dòng trên có 6 chữ, dòng dưới có 8 chữ.

Suy ngẫm và phản hồi 6

Câu 6 (Trang 31, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Các câu tục ngữ này có thể giúp gì cho cuộc sống con người?

Phương pháp giải:

Dựa vào suy nghĩ cá nhân để nêu cảm nhận.

Lời giải chi tiết:

Các câu tục ngữ này giúp con người dự đoán thời tiết, từ đó có những chuẩn bị phù hợp như mặc áo, đội mũ khi trời nắng, mang ô hoặc áo mưa khi trời mưa. Chúng cũng giúp chúng ta hiểu cách quan sát các hiện tượng tự nhiên và nhận thức về chúng.

Suy ngẫm và phản hồi 7

Câu 7 (Trang 31, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Hãy tưởng tượng một tình huống giao tiếp có thể sử dụng các câu tục ngữ trên và viết đoạn văn hoặc đoạn đối thoại khoảng 5-6 câu.

Phương pháp giải:

Dựa vào trí tưởng tượng để viết đoạn hội thoại theo yêu cầu.

Lời giải chi tiết:

Vào một buổi chiều hè, Nam và Phúc đang ngồi ven đê thả diều. Bỗng nhiên, Phúc nhìn lên trời và nói:

- Nam, nhìn kìa, nhiều chuồn chuồn bay quá!

- Tớ nghe nói chuồn chuồn nhiều là dấu hiệu sắp mưa đấy – Nam trả lời.

- Thực ra còn phụ thuộc vào độ cao của chuồn chuồn nữa – Phúc nói thêm.

- À, thế à? Thế nào mới chính xác? – Nam hỏi.

- Bà tớ bảo “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa/ Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm” – Phúc giải thích.

- Ôi, tớ mới biết đó. Chắc là kinh nghiệm của ông cha ta từ lâu rồi – Nam nói.

- Chắc chắn là vậy rồi – Phúc đồng ý.

* Chuẩn bị đọc

Câu hỏi (trang 29 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Thiên nhiên ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống chúng ta?

Trả lời:

Thiên nhiên có sự tác động sâu rộng đến đời sống của chúng ta:

- Thiên nhiên cung cấp các nguồn tài nguyên phong phú cho sinh hoạt và sản xuất.

- Thiên nhiên ảnh hưởng đến đặc điểm sống và hình thức sinh hoạt của người dân. Ví dụ, ở Việt Nam, thời tiết thuận lợi cho việc trồng lúa, nên nhiều người dân ở đây chọn nghề trồng lúa nước.

- Thiên nhiên tạo ra môi trường sống và hệ sinh thái động thực vật xung quanh chúng ta.

* Trải nghiệm với văn bản

• Suy luận: Tác giả dân gian muốn diễn tả điều gì qua câu số 6?

Trả lời:

Tác giả dân gian nhắc đến hiện tượng ngày dài hơn đêm vào mùa hè và đêm dài hơn ngày vào mùa đông.

* Suy ngẫm và phản hồi

Nội dung chính: Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết: Các câu tục ngữ về thời tiết trong bài học phản ánh kinh nghiệm quý báu của tổ tiên chúng ta.

Câu 1 (trang 30 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Những dấu hiệu nào giúp nhận diện các câu tục ngữ trong văn bản?

Trả lời:

Các dấu hiệu nhận diện tục ngữ:

- Là những kinh nghiệm được rút ra từ thực tế cuộc sống.

- Câu văn ngắn gọn và súc tích.

- Có nhịp điệu và thường được viết theo văn vần.

Câu 2 (trang 30 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Các câu tục ngữ trên cùng nói về điều gì?

Trả lời:

Các câu tục ngữ đều đề cập đến các kinh nghiệm về thời tiết được đúc kết từ cuộc sống hàng ngày và sản xuất của ông cha ta.

Câu 3 (trang 30 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Điền số chữ, số dòng, số vế của các câu tục ngữ số 2, 4, 6 vào bảng sau:

Câu Số chữ Số dòng Số vế

1 - 4 - 1 - 1

2 - 8 - 1 - 2

3 - 8 - 1 - 2

4 - 6 - 1 - 2

5 - 8 - 1 - 2

Câu 4 (trang 30 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Xác định các cặp vần từ câu tục ngữ số 2 đến số 6 và điền vào bảng dưới đây:

Câu

Cặp vần

Loại vần

Nhận xét về tác dụng của vần trong các câu tục ngữ này.

Trả lời:

Câu

Cặp vần

Loại vần

1 Trưa - mưa Vần cách

2 Hạn - tán Vần cách

3 May - bay Vần cách

4 Đài - hai Vần cách

5 Mưa - vừa Vần cách

6 Năm - nằm Mười - cười Vần cách

=> Tác dụng của vần: Tạo nhịp điệu và sự hài hòa trong câu, làm cho câu tục ngữ dễ nhớ và dễ đọc hơn.

Câu 5 (trang 30 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Về hình thức, câu tục ngữ số 5 có gì khác biệt so với các câu còn lại?

Trả lời:

Câu tục ngữ số 5 khác biệt với các câu còn lại ở chỗ nó là câu thơ lục bát, với hai dòng và ba vế, có vần lưng đứng cách nhau bởi vế thứ hai.

Câu 6 (trang 31 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Theo em, các câu tục ngữ trên có thể giúp gì cho cuộc sống con người?

Trả lời:

Các câu tục ngữ giúp dự đoán thời tiết, từ đó đưa ra các biện pháp chuẩn bị phù hợp trong sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp, giúp cuộc sống trở nên thuận lợi hơn.

Câu 7 (trang 31 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Tưởng tượng một tình huống giao tiếp có thể sử dụng một câu tục ngữ trên. Viết đoạn đối thoại hoặc đoạn văn khoảng 5-6 câu.

Trả lời:

Đoạn hội thoại tham khảo:

Trong một buổi chiều đi dạo, bạn của em nhìn lên trời và nói:

- Chúng mình nên tìm chỗ trú mưa, trời có vẻ sắp mưa rồi.

Em nhìn trời và hỏi:

- Sao cậu nghĩ vậy? Trời đang đẹp mà.

Bạn em giải thích:

- Cậu chưa nghe câu “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa/ Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm” à?

Em nhìn xung quanh và thấy chuồn chuồn đang bay thấp, vậy là hai đứa tìm nơi có mái che để ngồi, và không lâu sau trời mưa.

CHUẨN BỊ ĐỌC

Câu hỏi: Để đạt hiệu quả trong trồng trọt và chăn nuôi, người nông dân cần chú ý đến những yếu tố nào?

Câu trả lời:

Người nông dân thường đặc biệt chú trọng đến các yếu tố như chọn giống, thời tiết, ánh sáng, và các chất dinh dưỡng.

TRẢI NGHIỆM VỚI VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Ý nghĩa của 'hoa đất' trong câu số 5 là gì?

Câu trả lời:

'Hoa đất' có nghĩa là mưa vào thời điểm này rất tốt cho cây trồng và hoa màu.

B. Bài tập và hướng dẫn giải

SUY NGẪM VÀ PHẢN HỒI

Câu hỏi 1: Những đặc điểm nào của tục ngữ được thể hiện qua các câu trên?

=> Xem hướng dẫn giải

Các câu tục ngữ phản ánh những kinh nghiệm quý giá từ thực tế trong sản xuất, nhằm tăng tính thuyết phục và đáng tin cậy về các bài học dân gian.

Câu hỏi 2: Xác định số chữ, số dòng, số vế của các câu tục ngữ từ số 1 đến số 5.

=> Xem hướng dẫn giải

Câu Số chữ Số dòng Số vế

1 - 4 - 1 - 1

2 - 8 - 1 - 2

3 - 8 - 1 - 2

4 - 6 - 1 - 2

5 - 8 - 1 - 2

Câu hỏi 3: Tìm các cặp vần và đánh giá tác dụng của vần trong các câu tục ngữ từ số 2 đến số 6.

=> Xem hướng dẫn giải

- Câu tục ngữ 2: vần lưng (lụa - lúa)

- Câu tục ngữ 3: vần cách (lâu - sâu)

- Câu tục ngữ 4: vần lưng (lạ - mạ)

- Câu tục ngữ 5: vần lưng (Tư - hư)

- Câu tục ngữ 6: vần cách (bờ - cờ)

=> Tác dụng: Các vần giúp câu tục ngữ có nhịp điệu và hình ảnh sinh động.

Câu hỏi 4: Về hình thức, câu tục ngữ số 1 và số 6 có điểm gì khác biệt so với các câu 2, 3, 4, 5?

=> Xem hướng dẫn giải

Câu tục ngữ số 1 có 1 vế, trong khi câu tục ngữ số 6 có 3 vế, khác với các câu còn lại.

Câu hỏi 5: Dựa vào các từ 'hoa đất' và 'hư đất' trong câu tục ngữ số 5, tác giả dân gian muốn gửi gắm thông điệp gì?

=> Xem hướng dẫn giải

Câu tục ngữ muốn truyền đạt rằng: Vào tháng ba âm lịch, hoa màu cần nước, vì vậy mưa là hữu ích. Nhưng đến tháng tư, cây trồng cần ít nước hơn, mưa lớn sẽ làm hỏng đất và cây trồng. Do đó, việc chọn thời gian canh tác hợp lý là rất quan trọng.

Câu hỏi 6: Xác định biện pháp tu từ trong câu tục ngữ số 6 và tác dụng của nó.

=> Xem hướng dẫn giải

Biện pháp tu từ nhân hóa (lúa chiêm - nép - nghe - phất cờ) được sử dụng để làm cho câu tục ngữ thể hiện cách nhìn sinh động của người xưa về hiện tượng tự nhiên.

Câu hỏi 7: Các câu tục ngữ trên cùng thể hiện nội dung gì và ý nghĩa của chúng đối với lao động sản xuất?

=> Xem hướng dẫn giải

Các câu tục ngữ phản ánh kinh nghiệm quan sát và giải thích hiện tượng tự nhiên, thể hiện tình yêu thiên nhiên và lao động sản xuất của ông cha, đồng thời khẳng định khát vọng chinh phục thiên nhiên của con người.