Danh sách 9 Linh vật trong Văn hóa Dân gian Việt Nam

Rồng hay còn được gọi là Long, là hình tượng linh vật huyền bí không thực tế, được tạo ra từ trí tưởng tượng của con người với nhiều đặc điểm độc đáo: sừng hươu, đầu lạc đà, mắt quỷ, cổ rắn, bụng cá sấu, vẩy cá, móng vuốt của chim ưng, và lỗ tai bò. Tại các đình, đền, miếu, phủ và các di tích, bạn thường bắt gặp hình ảnh Lưỡng Long Chầu Nguyệt hoặc Lưỡng Long Chầu Nhật, biểu tượng cho sự kết hợp giữa Nhật (Mặt Trời) và Nguyệt (Mặt Trăng) ở giữa vòng tròn. Một biến thể khác là Lưỡng Long Tranh Châu. Hình tượng Rồng cũng xuất hiện trên trang phục, dụng cụ lễ đồ và hình xăm.

Ở Việt Nam, Rồng đã có mặt từ thời Văn Lang - Âu Lạc. Linh vật này tượng trưng cho quyền lực cao quý, uy nghiêm và lãnh đạo, cũng như khả năng điều hành vũ trụ mang lại mưa thuận gió hòa, làm cho mùa màng thịnh vượng. Đối với những người kinh doanh, hình tượng Rồng mang theo may mắn và đại lợi cho sự thành công trong công việc kinh doanh của họ.

Nghê hay còn được biết đến với tên gọi Toan Nghê, là một sinh vật huyền bí trong truyền thuyết dân gian Việt Nam, kết hợp giữa vẻ ngoại hình của sư tử và Kỳ Lân nhưng lại mang đặc điểm của chó. Nghê có thân hình mạnh mẽ, với đầu giống kỳ lân và móng vuốt sắc nhọn. Thường được đặt làm linh vật bảo vệ trước cổng đình, chùa, và miếu ở Việt Nam.

Theo truyền thuyết, Nghê xuất hiện từ thời kỳ cổ đại, tương đương với giai đoạn sau Văn Lang và đầu thời Âu Lạc. Người ta kể rằng Rồng sinh ra một con không giống bình thường, với đầu không sừng, chân giống sư tử, đuôi dài và vẻ ngoại hình đáng sợ. Con vật này có tên là Kim Nghê.

Hình tượng của Nghê sau đó được đúc tượng và đặt ở cổng nhà, đền chùa, công quán, miếu mạo nhằm chống lại tà ma. Trong ngữ cảnh khác nhau, Nghê đại diện cho uy quyền, đẳng cấp và địa vị của gia đình trong xã hội. Chính vì lẽ đó, hình tượng Nghê thường xuất hiện trước các đình thự, chùa chiền, và những công trình linh thiêng khác.

Phượng, hay còn được biết đến với tên gọi Phụng, tương tự như Rồng và Lân, là một linh vật huyền bí được sáng tạo bởi con người với những đặc điểm độc đáo: cổ rắn, mỏ gà, đuôi chẻ như đuôi cá, trán của chim hạc, mào vịt xiêm, thân có dấu vằn của Rồng, và đuôi cuốn vòm như rùa. Phượng là chúa tể của các loài chim, biểu tượng của tầng trên bầu trời và là hiện thân của Thánh nhân, người tài. Ngoài ra, Phượng còn là linh vật tượng trưng cho sự trang nhã, quý phái của phụ nữ phương Đông. Trong tư duy phương Đông, nếu Rồng tượng trưng cho yếu tố dương thì Phượng lại mang yếu tố âm, biểu tượng cho Hoàng Hậu và vẻ đẹp của người phụ nữ.

Hình tượng của chim Phượng được sử dụng phổ biến, đặc biệt sau Rồng, thường xuất hiện trong thời kỳ thịnh trị và thái bình, tượng trưng cho sự an bình và thịnh vượng của đất nước, đồng thời là biểu tượng của sự cân bằng trong vũ trụ.

Rùa trong ngôn ngữ Hán Việt được gọi là Quy, là một trong Tứ linh, biểu tượng cho trường thọ, sinh lực và sức chịu đựng. Với chiếc mai vòm trên lưng tượng trưng cho bầu trời, và phần mai phẳng ở phía dưới bụng là biểu tượng cho mặt đất.

Những đường rách ở phần trên mai Rùa tương ứng với chòm sao Đại Hùng trên bầu trời, thể hiện nguyên lý dương. Còn đường rãnh ở phía dưới mai Rùa tương ứng với mặt đất, biểu thị nguyên lý âm.

Hình tượng của Rùa biểu trưng cho sự bền vững và trường thọ, thường xuất hiện trong hình tượng quy hạc, con hạc đứng trên mai con Rùa, tượng trưng cho sự thọ đội thọ. Rùa còn là biểu tượng cho sự công thành danh toại, tài lộc và phúc lợi cho gia chủ, thường được ưa chuộng và xuất hiện nhiều ở chùa, trường học, văn miếu...

Kỳ Lân, linh vật huyền bí không tồn tại trong thực tại, thường được gọi là Lân hoặc Ly. Hình dáng của nó kết hợp giữa con hươu xạ và sói, với đuôi bò, trán sói, móng ngựa và một chiếc sừng trên trán. Là biểu tượng của điềm lành, sự cao quý và hạnh phúc lớn lao, Kỳ Lân còn thể hiện lòng nhân ái và sự trung thành.

Trong kiến trúc truyền thống, người ta thường bài trí Kỳ Lân thành từng cặp, tượng trưng cho sự tôn nghiêm và kính cẩn. Chúng thường được đặt trước điện thờ, đền miếu, cung điện, hướng ra ngoài.

Nghê thường bị nhầm lẫn với Kỳ Lân, có đặc điểm hiền hòa và gần gũi hơn. Long Mã là một biến thể khác, thường xuất hiện ở miền Trung và đình làng.

Hạc - biểu tượng của tầng trên, là vật cưỡi của Chư Tiên. Hình ảnh nhẹ nhàng, tinh tế của Hạc tượng trưng cho điềm lành, thanh cao và trường thọ. Thường được miêu tả đứng trên lưng Rùa, gọi là Quy Hạc, với miệng ngậm cánh hoa, biểu hiện sự cao quý và thoát tục. Hình ảnh này thường xuất hiện trong các đình làng, nơi tượng trưng cho sự cân đối và hài hòa.

Hạc là linh vật của Đạo giáo, đặc biệt liên kết với tiên nữ. Trong nghệ thuật hội họa, Hạc thường được vẽ tinh tế, thể hiện vẻ đẹp tao nhã và cao quý. Sự hòa mình giữa Hạc và Quy Rùa là biểu tượng cho sự trở về nguồn gốc, đồng thời thể hiện lời răn dạy 'Uống nước nhớ nguồn'.

Chữ 'Quy' có nghĩa là trở về, và Hạc tượng trưng cho sự trong sạch, cao quý. Hình ảnh tiên ngồi trên lưng Hạc thường xuất hiện trong trang trí, tượng trưng cho sự cát tường và cát lành.