Danh sách các loài thuộc phân thứ bộ Cá voi

Đây là danh sách các loài trong phân thứ bộ Cá voi. Phân thứ bộ Cá voi bao gồm cá voi, cá heo, và cá heo chuột với tổng cộng 88 loài còn tồn tại. Chúng được phân chia thành hai phân bộ: Odontoceti (Cá voi có răng, bao gồm cá heo và cá voi đầu dưa) và Mysticeti (cá voi tấm sừng hàm). Bộ Cá voi cũng bao gồm một số loài đã tuyệt chủng nhưng không nằm trong danh sách này.

Phân loại và Tình trạng

Tiểu bộ Cá voi tấm sừng hàm (Mysticeti)

Cá voi tấm sừng là một trong hai phân bộ chính của cá voi thuộc Cetacea. Đặc trưng của cá voi tấm sừng là việc sử dụng các tấm sừng để lọc thức ăn từ nước thay vì có răng, điều này phân biệt chúng với phân bộ cá voi có răng hay Odontoceti. Ở cá voi tấm sừng, răng chỉ xuất hiện trong giai đoạn phôi thai, và hóa thạch của Mysticeti cho thấy chúng có răng trước khi tiến hóa thành tấm sừng. Phân bộ này hiện có 4 họ và mười lăm loài còn tồn tại.

Họ Cá voi trơn (Balaenidae)

Họ Balaenidae hiện còn 2 chi với tổng cộng 4 loài. Tất cả các loài trong họ này đều có bụng và cằm nhẵn, không có rãnh bụng. Trước đây, họ này từng được coi là chỉ có một loài cá voi đầu bò duy nhất, điều này gây ra nhiều tranh cãi trong cộng đồng khoa học trong thế kỷ 20. Đặc điểm nổi bật là hàm trên có hình dạng vòm, hẹp, cho phép hình thành các tấm hàm dài. Loài này thu thức ăn bằng cách nổi lên gần bề mặt nước và lọc thức ăn từ nước, sau đó sử dụng lưỡi để lấy thức ăn từ tấm sừng hàm, cách này ngược lại với cá voi xám và Balaenopteridae. Thức ăn chủ yếu của chúng là các loài giáp xác nhỏ như copepod, mặc dù một số loài cũng tiêu thụ một lượng đáng kể krill.

Họ Cá voi lưng gù (Balaenopteridae)

Balaenopteridae là một nhóm lớn bao gồm 9 loài cá voi phân chia thành 2 chi. Trong nhóm này có những loài thú biển lớn nhất còn sống, chẳng hạn như cá voi xanh, có trọng lượng lên tới 150 tấn. Hai loài khác nặng hơn 50 tấn, và cá voi Minke phương bắc, loài nhỏ nhất trong nhóm, cũng đạt khoảng 9 tấn. Chúng được đặt tên theo tiếng Na Uy với nghĩa là 'cá voi có nếp gấp': tất cả các loài trong họ này có một loạt các nếp gấp trên da chạy dọc từ dưới miệng đến rốn (trừ loài Cá voi Sei với các rãnh nhỏ hơn).

Họ Cá voi xám (Eschrichtiidae)

Cá voi xám được phân loại vào một họ riêng biệt nhờ những đặc điểm khác biệt rõ rệt so với cá voi right và cá voi rorqual. Đây là loài cá voi tấm sừng hàm duy nhất sống dưới đáy biển để kiếm thức ăn, lọc các sinh vật nhỏ từ lớp bùn đáy. Cá voi xám cũng có thời gian mang thai kéo dài hơn 1 năm, điều này là khá bất thường trong số các loài cá voi tấm sừng hàm.

Họ Cá voi đầu bò lùn (Neobalaenidae)

Cá voi đầu bò lùn là loài cá voi tấm sừng hàm duy nhất thuộc họ Neobalaenidae. Được John Edward Gray mô tả lần đầu vào năm 1846, đây là loài nhỏ nhất trong nhóm cá voi tấm sừng hàm, có chiều dài từ 6 m đến 6,5 m và trọng lượng từ 3.000 đến 00 kg. Dù được gọi là 'lùn', loài này thực ra có nhiều đặc điểm tương đồng với cá voi xám và cá voi Balaenopteridae hơn là với các loài cá voi đầu cong hay cá voi Eubalaena.

Tiểu bộ Cá voi có răng (Odontoceti)

Cá voi có răng là một phân bộ thuộc Bộ Cá voi (Cetacea). Phân bộ này bao gồm các loài như cá nhà táng, cá voi mỏ, cá heo, cá hổ kình, và nhiều loài khác. Điểm đặc trưng của các loài trong phân bộ này là có răng, trái ngược với tấm sừng của phân bộ Cá voi tấm sừng (Mysticeti). Các nghiên cứu hóa thạch cho thấy cá voi tấm sừng trước đây cũng có răng trước khi tiến hóa thành tấm sừng, vì vậy để phân biệt hai phân bộ này, các nhà khoa học phải xem xét nhiều đặc điểm khác ngoài răng.

Họ Cá heo đại dương (Delphinidae)

Họ Cá heo đại dương gồm các loài động vật có vú sống dưới nước, liên quan đến cá voi và các loài cá heo khác. Các cá heo thuộc họ này chủ yếu sống ngoài đại dương, khác với cá heo sông, mặc dù một số loài như cá nược thường sống gần bờ và di chuyển vào các cửa sông. Sáu loài lớn trong họ Delphinidae như hổ kình, cá voi hoa tiêu, cá voi đầu bướu, hổ kình Pygmy và hổ kình giả, thường được coi là cá voi hơn là cá heo.

Họ Kỳ lân biển (Monodontidae)

Kỳ lân biển sống ở các vùng ven biển và khu vực đóng băng của Bắc Băng Dương, kéo dài đến phía bắc Đại Tây Dương và Thái Bình Dương. Cả hai loài trong họ này đều có kích thước trung bình, dài từ 3 đến 5 m, với trán tròn và mõm ngắn hoặc không có mõm. Chúng không có vây lưng thực sự, mà chỉ có một dải hẹp chạy dọc trên lưng, đặc biệt rõ ở kỳ lân biển. Chúng là loài động vật có âm thanh cao và giao tiếp qua một dải âm rộng, cũng như sử dụng sóng âm để định hướng.

Họ Cá heo chuột (Phocoenidae)

Cá heo chuột là một loài cetacean nhỏ thuộc họ Phocoenidae, khác biệt rõ rệt so với cá heo. Điểm khác biệt chính là mỏ của cá heo chuột ngắn và dẹt, cùng với răng hình thuổng, khác với răng hình nón của cá heo. Chúng chủ yếu sống ở đại dương gần bờ và cũng có một số quần thể sống ở nước ngọt như cá heo không vây.

Họ Cá nhà táng (Physeteridae)

Cá nhà táng là một loài động vật có vú sống dưới nước thuộc bộ Cá voi và phân bộ Cá voi có răng, là thành viên duy nhất của chi cùng tên. Trước đây, loài này có tên khoa học là Physeter catodon, nhưng giờ đây tên này đã lỗi thời. Cá nhà táng là một trong ba loài còn sống của siêu họ Cá nhà táng, cùng với cá nhà táng nhỏ (Kogia breviceps) và cá nhà táng lùn.

Họ Cá nhà táng nhỏ (Kogiidae)

Cá voi nhà táng lùn và cá voi nhà táng pygmy có hình dáng giống cá voi nhà táng nhưng nhỏ hơn nhiều. Chúng có màu xám đậm ở lưng và màu sáng hơn ở bụng. Đầu của chúng dẹt và vuông vức với hàm dưới hẹp và chìa ra, trong khi vây lưng nằm xa về phía sau cơ thể và các vây bơi nằm gần đầu.

Họ Cá voi mõm khoằm (Ziphiidae)

Cá voi mõm khoằm là tên gọi của ít nhất 21 loài cá voi nhỏ thuộc họ Ziphiidae. Đây là một trong những họ động vật có vú lớn ít được biết đến nhất: một số loài chỉ mới được mô tả trong hai thập kỷ gần đây, và có khả năng còn nhiều loài chưa được phát hiện. Hiện tại đã xác định được sáu chi trong họ này.

Chúng có cơ chế săn mồi độc đáo gọi là 'suction feeding'. Thay vì dùng răng để bắt mồi, chúng hút mồi vào khoang miệng. Lưỡi của chúng có thể di chuyển rất tự do, và khi lưỡi bị rút đột ngột trong khi phần gular mở rộng, áp suất trong miệng giảm ngay lập tức, kéo theo mồi vào cùng với nước. Các thành viên trong họ này có đặc điểm nhận diện như hàm dưới dài ít nhất đến đầu hàm trên, khe nứt giữa các vây đuôi nông hoặc không có, vây lưng đặt xa về phía sau cơ thể, ba hoặc bốn đốt sống cổ hợp nhất, não hình bất đối xứng rõ rệt và hai rãnh họng nổi bật tạo thành hình chữ 'V'.

Liên họ Platanistoidea: Cá heo sông

Cá heo sông là năm loài cá heo sống trong các con sông và cửa sông nước ngọt. Chúng thuộc siêu họ Platanistoidea của cetaceans. Trong số này, bốn loài sống ở sông nước ngọt, còn loài thứ năm, cá heo La Plata, sống ở các cửa sông nước mặn và đại dương. Tuy nhiên, nó vẫn được phân loại trong họ cá heo sông thay vì họ cá heo đại dương. Tất cả các loài cá heo sông đều có các đặc điểm giúp bắt cá: mỏ dài giống như kẹp với nhiều răng nhỏ ở cả hai hàm, vây bơi rộng cho phép uốn cong nhanh chóng, mắt nhỏ, và đốt sống cổ chưa hợp nhất để đầu có thể chuyển động linh hoạt hơn so với cơ thể.

Họ Iniidae của cá heo sông chỉ bao gồm một chi và một loài.

• Cá heo sông Amazon – I. geoffrensis
  • I. geoffrensis geoffrensis – Loài đặc hữu của sông Amazon
  • I. geoffrensis humboldtiana – Loài đặc hữu của sông Orinoco
  • Cá heo sông Bolivian – I. boliviensis – Các cá thể từ lưu vực sông Amazon

Cá heo sông Dương Tử là loài cá heo sông đặc hữu của khu vực hạ lưu sông Dương Tử ở Trung Quốc. Chúng di cư từ ngoài khơi Thái Bình Dương vào sông Trường Giang khoảng 25-20 triệu năm trước. Trong các cuộc khảo sát gần đây, người ta phát hiện số lượng cá thể loài này còn lại rất ít.

Ban đầu, họ Platanistidae được cho là chỉ có một loài duy nhất (cá heo sông Nam Á), nhưng dựa trên sự khác biệt về cấu trúc xương sọ, đốt sống và thành phần lipid, các nhà khoa học đã phân chia thành hai loài khác nhau vào đầu những năm 1970. Tuy nhiên, vào năm 1998, các kết quả này bị nghi ngờ và phân loại đã trở lại với sự đồng thuận trước năm 1970. Hiện tại, có hai phân loài được công nhận trong chi Platanista: P. gangetica minor (cá heo sông Indus) và P. g. gangetica (cá heo sông Ganges).

Cá heo sông La Plata là loài duy nhất thuộc họ Pontoporiidae và chi Pontoporia.

• Phân loại sinh học
• Phân loại trong giới Động vật

Liên kết bên ngoài

• Tư liệu liên quan đến Cetacea trên Wikimedia Commons
• Dữ liệu về Cetacea trên Wikispecies

Tài liệu tham khảo chung

• Cá heo nhỏ CMS